«ایجاز» فراموش نشود

به بهانه اجرای نمایش «زینب سلام الله علیها»

در ماه محرم و صفر هرسال شاهد اجرای «نمایش ها و سوگواره های آیینی» مختلفی هستیم. این نمایش ها اغلب به مضمون مشابهی می پردازند. همه آنها واقعه کربلا و حوادث آن را دستمایه کار خود قرار می دهند، غالب آنها شخصیت هایی مشابه دارند و در تمامی آنها تلاش می شود تا بر مظلومیت امام حسین(ع) و یاران ایشان تأکید شود. در شکل اجرا نیز برخی از این نمایش ها درگیر فرم شده و تلاش می کنند ساختار تصویری جذابی را ایجاد کنند. متأسفانه برخی از آنها نیز تبدیل به نسخه های رونویسی شده سریال های تلویزیونی تاریخی می شوند.

«زینب سلام الله علیها» نمایشنامه ای مذهبی است که در همین ایام در تالار ایوان شمس روی صحنه رفت. این نمایش به کارگردانی «سید سعید صدرزاده» اجرا شد تا از زاویه نگاه حضرت زینب(س) وقایع و رویدادهای عاشورا را تحلیل کند.

حضرت زینب(س) شخصیتی مهم و تأثیرگذار دراین واقعه است که متأسفانه کارگردان های سینما و تلویزیون از پرداختن به ایشان غفلت کرده اند. این بانو در خانه وحی و در دامان سبز حضرت فاطمه(س) تولد یافت و در جوار حضرت محمد رسول الله(ص) لب به سخن گشود و قوت و روزی از سفره علی حیدرکرار برداشت و بازی های کودکانه اش با دو سرور جوانان اهل بهشت حسن و حسین علیهماالسلام بود. اسوه ای که در برابرش کوه های رنج و محنت و اقیانوس های مصیبت و طوفان های بلا به زانو درآمدند و درچشمان اعجاب انگیز او همه این ها سراسر زیبا به نظرش رسید.

شاید انتخاب این شخصیت برای روایت نمایشی مذهبی اولین نقطه قوت این اثر باشد. تقریبا در طول نمایش هم با توجه به بضاعت های موجود در یک نمایش، به روندی که آن بزرگوار در طول زندگی اش طی کرده اشاره می شود و از این منظر اهمیت ایشان برای مخاطب مورد تأکید قرار می گیرد.

نمایش از دروازه ورودی شهر شام آغاز می شود. به تحریک یزید عده ای از مردم مقابل دروازه جمع شده اند تا اسرای کربلا را سنگ بزنند اما با روشنگری حضرت زینب(س) صفحه این بازی برمی گردد.

در ادامه یزید اهل بیت امام حسین(ع) را به کاخ دعوت می کند و تلاش می کند تا آنها را در حضور میهمانان داخلی و خارجی اش تحقیر کند اما این مسئله نتیجه عکس می دهد و با روشنگری حضرت زینب(س) میهمانان خارجی نیز از یزید متنفر می شوند. در پایان هم نمایش با واقعه خرابه شام و شهادت حضرت رقیه(س)پایان می یابد.

نمایشنامه زینب سلام الله علیها برخلاف برخی آثار نمایشی که صرفا در فضای اندوهناک سیر می کنند، یک سوگواره صرف نیست. این نمایش با شخصیت پردازی خوب و متنی قوی، در دو پرده اول خود تلاش می کند هدف امام حسین(ع) از حرکت تاریخی عاشورا را بیان کند. کالبدشکافی این واقعه و نشان دادن غده های چرکینی که منجر به وقوع این حادثه شد از دیگر محورهای این نمایش است که در انتهای پرده دوم، به واقعه خرابه شام و شهادت حضرت رقیه(س) منتهی می شود و تأثیری سخت و منقلب کننده بر مخاطب می گذارد.

«سید سعید صدرزاده» در مقام نویسنده این نمایش در دو عرصه هنرهای نمایشی و تاریخ تحصیل کرده و در کنار اینها تحصیلات دینی و حوزوی هم داشته است. ترکیب این سه عنصر در کنار هم نمایشی را خلق کرده که زبانش روان و ساده است و محتوایش آموزنده و تکان دهنده. بسیاری از مخاطبان آثار تاریخی اطلاعی از حضور برخی افراد غیرمسلمان در بارگاه یزید و دخالت آنها در واقعه کربلا ندارند و مهم ترین مقصر این واقعه را «بی وفایی کوفیان» و «حیله های عبیدالله بن زیاد» می دانند. اما در این نمایش با حضور شخصیت هایی همچون «سرجون مسیحی» و «اختل ذوصلیب» عمق نفوذ و تأثیر رومیان در بارگاه یزید و دخالت آنها در شکل دهی به واقعه کربلا به تصویر کشیده می شود. اینها مسیحیانی هستند که پس از فتوحات اسلامی، به دربار مسلمانان راه یافتند، اما هرگز ایمان نیاورده و از پیامبر اسلام- به عنوان شخصیتی که به عرب ها عزت و جلال داد- کینه در دل داشتند بنا بر آنچه در نمایش می بینیم توطئه و تدارک واقعه کربلا یکی از گام های آنها برای انتقام از اهل بیت پیامبر(ص) است.

نمایش زینب سلام الله علیها برای چندین سال متوالی در دانشگاه ها، حوزه های علمیه و نهادهای مختلف اجرا داشته و اجرای اخیر آن در تالار ایوان شمس، جدیدترین اجرای این متن است. اما به نظر می رسد طولانی بودن زمان اجرا، مشکلی جدی برای این نمایش است که عملا در برخی شب ها گاه به سه ساعت هم می رسید و این مسئله تأثیرنامطلوبی در ارتباط مخاطب با این اثر ایجاد می کرد. «ایجاز» شرطی مهم و جدی در آثار هنری است و اثری که این ویژگی را نداشته باشد، ممکن است بخش قابل توجهی از مخاطبانش را از دست بدهد.

آریا نیکرو