هماهنگی بزرگ ترین هنر جراح است

گفت وگو با «سعید عباس زاده» درباره ملاک های زیبایی در جراحی بینی

درباره جراحی‌های زیبایی صورت به‌ویژه بینی، بارهاوبارها در روزنامه‌ها نوشته شده است، در مورد علل گرایش به این اعمال جراحی و استانداردهای لازم برای یک عمل زیبایی بینی نیز بسیار سخن گفته‌اند. این‌بار اما برای پاسخ به پرسش‌های مشابهی که داوطلبان اعمال جراحی پلاستیک بینی دارند، سراغ دکتر «سعید عباس‌زاده» متخصص گوش، گلو و بینی و رییس انجمن راینولوژی ایران رفتیم و از او خواستیم به این پرسش‌ها پاسخ دهد؛ پرسش‌هایی از قبیل اینکه چرا برخی جراحان بدون توجه به فرم صورت متقاضی عمل جراحی بینی، تمام بینی‌ها را یک شکل عمل می‌کنند؟ جراح تا چه اندازه باید خواست داوطلب عمل را در هنگام جراحی لحاظ کند؟ رابطه عمل زیبایی بینی و رفع انحراف بینی چیست و دیگر پرسش‌هایی که در این گفت‌وگو مطرح و به آنها پاسخ داده شده است، شاید پرسش شما نیز باشد. با ما همراه باشید.

آقای دکتر ملاک‌های زیبایی در صورت کدام‌ها هستند؟

دانشمندان و هنرمندان برای صورت تمامی ابنای‌بشر پنج قسمت را شامل پیشانی، مجموعه چشم و ابرو، بینی، مجموعه لب، دهان و دندان و چانه قایل شده‌اند. همچنین در روبه رو و نیمرخ در صورت، سطوح و زوایایی را که باعث زیبایی، تناسب و هماهنگی می‌شود، معین کرده‌اند و این کار در تمامی نقاشی‌ها و مجسمه‌سازی‌ها به عنوان اصول اساسی مبنا قرار می‌گیرد. از بعد زیبایی‌شناختی، صورتی صددرصد زیباست که هرکدام از این پنج قسمت، از نظر تعاریف زیبایی کامل بوده و بین این قسمت‌ها، هماهنگی باشد. مثلا پیشانی محدب و وسیع با شکل بینی یا لب، دهان و چانه با بینی هماهنگی و تناسب داشته باشد. اگر در صورتی این هماهنگی و تناسب وجود نداشته باشد، بیننده هرقدر هم که معلومات کمی داشته باشد، بدون اندازه‌گیری این تناسب‌ها، قضاوت می‌کند که اجزای این صورت با هم جور نیستند و اگر سطوح و خطوطی که در رخ و نیمرخ تعیین‌شده با صورت زیبای کامل تفاوت داشته باشد، باز بیننده خودبه‌خود بدون این اندازه‌گیری‌ها، به این زوایای ناقص پی می‌برد.

پس چرا برخی جراحان تمام بینی‌ها را یکسان جراحی می‌کنند؟

در عمل زیبایی بینی، وظیفه بزرگ جراح، هماهنگ کردن و متناسب کردن بینی با سایر اجزای پنجگانه صورت است. یک بینی غریبه در وسط صورت، نه‌تنها منظره بینی را زیبا نمی‌کند که حالتی بیگانه به صورت می‌دهد. باید در عمل زیبایی بینی این پنج قسمت را و همچنین سطوح و زوایا را به‌خوبی مانند مجسمه‌سازان و نقاشان بشناسیم و بینی را متناسب با آنها عمل کنیم. پس هر صورت یک بینی مخصوص خود را می‌خواهد، نه بینی قالبی که تناسبی با دیگر اجزای صورت نداشته باشد.

ویژگی‌های یک بینی که مورد عمل جراحی زیبایی قرار گرفته است، چیست؟

نخست آنکه بینی باید آنقدر ظاهر طبیعی‌ای داشته باشد که با بینی‌های زیبای عمل‌نکرده، تفاوتی نداشته باشد. دوم آنکه بینی آنقدر با صورت هماهنگی و تناسب داشته باشد که بیننده یک هماهنگی و یکدستی را در صورت شخصی که عمل زیبایی بینی انجام داده است، ببیند. سوم آنکه خود بینی نیز از نظر شکل، اندازه و زوایا، تناسب‌های لازم یک بینی طبیعی را به طور کامل داشته باشد و چهارم که شرط عمده در عمل زیبایی بینی به‌شمار می‌رود، اصلاح راه تنفس و حتی بهبود آن توسط جراح است.

جراح تا چه اندازه باید خواست داوطلب جراحی زیبایی بینی را در عمل جراحی خود لحاظ کند؟

اگر یک متقاضی جراحی بینی، طالب یک بینی با مشخصات بالا نیست و بینی سرسره‌ای یا نوک‌بالا می‌خواهد، این دیگر سلیقه خاص اوست و جراح نباید تسلیم نظر او شود. به قول «گونتر» جراح آمریکایی معروف رینوپلاستی «زمانی در آمریکا چنین انحرافی (تن دادن به خواسته داوطلب جراحی زیبایی بینی بدون درنظرگیری استانداردها و وضعیت چهره متقاضی)، در کار جراحان بینی پیدا شده بود که کل جامعه جراحان زیبایی را به خطر انداخته بود، ولی این عده به‌سرعت شکست خوردند و از صحنه خارج شدند.» در مجموع باید گفت جراحان مجرب و علاقه‌مند به کار خود، اکثرا اصول فوق را می‌شناسند و آن را در عمل به کار می‌برند. حتی اگر جراحی پیدا شود که در عمل جراحی بخواهد، بینی همه را یکسان عمل کند، باید برای حفظ و تامین آینده خود، قواعد مربوط به تناسب صورت را مرور و کار خود را مطابق با آن تنظیم کند.

بسیاری از افرادی که جراحی بینی انجام می‌دهند، دارای انحراف بینی هستند. جراحی زیبایی بینی تا چه حد در برطرف کردن انحراف‌های بینی موثر است؟

شواهد نشان می‌دهد ضربات واردآمده به بینی، حتی در دوره‌ای که جنین در رحم مادر قرار دارد، می‌تواند وضعیت ظاهری بینی نوزاد یا کودک را عوض کرده، بینی یک فرد از نژاد سفید را به بینی آفریقایی یا نژاد زرد تبدیل کند. بنابراین هر فردی در طول حیات خود از دوران جنینی تا بلوغ، خواه‌ناخواه دچار صدمات و ضربه‌هایی شده و با آسیب‌هایی به بینی روبه‌رو می‌شود که اسکلت بینی را از نظر رشد و شکل، دچار ناهنجاری می‌کند. به‌عبارتی، صدمات و ضرباتی که از دوران جنینی تا دوران بلوغ به ناحیه بینی وارد می‌شود، می‌تواند سبب تاثیر منفی یا اختلال در مراکز رشد غضروف و استخوان یا سبب کجی رشد اسکلت خارجی، بخصوص تیغه بینی شود. این عارضه‌ها را می‌توان از خفیف تا شدید، در یک قسمت تا تمامی ساختمان بینی مشاهده کرد. گاهی انحراف تیغه میانی با درجات مختلف فقط به تیغه میانی بینی محدود نمی‌شود و ممکن است تاثیر خفیف تا شدید در تنفس بیمار بگذارد که باید در حین عمل زیبایی بینی، اصلاح شود. گاهی انحراف و اعوجاج (کج و کولگی‌ها) به‌صورت خفیف تا شدید در اسکلت خارجی بینی ایجاد می‌شود، در این حالت اکثرا تیغه میانی بینی نیز از این کجی‌ها تبعیت می‌کند یا ممکن است انحراف داخلی، تاثیر کج‌کننده در اسکلت ظاهری بینی گذاشته باشد. در اینجا مسلم است که بدون اصلاح انحراف تیغه میانی بینی، اصلاح‌کردن اسکلت خارج بینی، تقریبا میسر نخواهد بود یا اگر اعوجاج و کجی ظاهر اصلاح شود، ولی انحراف تیغه بینی، کامل برطرف نشود، باز هم نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد. بنابراین باید هر دو عمل را در یک مرحله انجام داد. این موضوعی است که باید مورد توجه بیمه‌ها نیز قرار گیرد که هر عمل رینوپلاستی فقط به‌قصد زیباترشدن بینی انجام نمی‌شود، بلکه مساله اصلاح راه تنفس است که یک امر حیاتی و درمانی به‌شمار می‌رود. گاهی انحراف تیغه میانی بینی و درهم‌کوبیدگی اسکلت خارجی، به‌حدی است که اصولا وضع تنفس و زیبایی صورت را تحت‌الشعاع قرار داده که باید با علم، تجربه لازم، مهارت و دقت کافی، هر دو عیب را در یک یا دو جلسه اصلاح کرد تا هم بیمار تنفس خوب داشته و هم از بینی زیبایی برخوردار باشد.

مدت‌زمان عمل جراحی به چه عواملی بستگی دارد؟

هر بیماری که داوطلب عمل جراحی زیبایی بینی می‌شود، از نظر مشکلات داخل و خارج بینی مسایل ویژه‌ای دارد که کم و بیش، روند عمل را طولانی یا کوتاه می‌کند. از طرف دیگر، هر بیمار از نظر بدنی و روانی مسایلی دارد که روی مدت‌زمان عمل جراحی تاثیرگذار است؛ برای مثال ترس از عمل در افرادی که اصولا از اعمال جراحی واهمه دارند یا ترس بر اثر تلقین‌های غلط دوستان و آشنایان که بیمار را از عمل جراحی، خطرات بیهوشی، نتیجه عمل و... می‌ترسانند، سبب اشکال در تنظیم بیهوشی شده و عمل را طولانی‌تر می‌کند. مساله دیگر مربوط به تیم جراحی است، هر جراح زیبایی بینی برای خود تیمی دارد که مجموعه قدرت و عملکرد این تیم در مدت‌زمان عمل موثر است. از سوی دیگر، پاسخ بیماران به اثر داروهای بیهوشی یکسان نیست و گاهی اوقات، مدت‌زمانی به‌منظور تنظیم آثار داروها صرف می‌شود. بنابراین اگر تمامی موارد فوق صحیح و درست اجرا شود، زمان عمل زیبایی بینی یا زیبایی توام با اصلاح انحراف معمولا حدود یک تا دو ساعت بیشتر طول نمی‌کشد؛ هرچند من معتقدم نه زمان کوتاه عمل دلیل مهارت جراح است و نه می‌توان زمان طولانی عمل را به نداشتن مهارت جراح نسبت داد.

چرا پانسمان بعد از جراحی بینی، در برخی افراد بعد از چند روز برداشته می‌شود و در برخی دیگر طولانی‌تر است؟

پزشکان جراحی زیبایی، التیام بینی را به چهار مرحله با ضریب شش تقسیم کرده‌اند. مرحله، نخست، شش‌ساعت اول پس از اتمام عمل است که بیمار، در این مدت باید از نزدیک تحت نظر باشد تا از نظر خونریزی، برگشت کامل تنفس به حال عادی، طبیعی‌شدن وضع قلب، نبض و فشارخون، برگشت وضع هوشیاری (کار مغز و اعصاب و راه‌افتادن کار کلیه‌ها) مطمئن شد و این یک قانون کلی و حتمی است. مرحله دوم، شش روز اول است که در این وضعیت، جراح باید کنترل کند که محل برش‌ها، جوش‌خورده و خونریزی قطع شده باشد. همچنین باید مراقب باشد که بیمار تهوع و استفراغ و سرگیجه طولانی نداشته باشد، زخم‌هایش عفونت نکند و حال عمومی او مساعد باشد. مرحله سوم، شش هفته اول است که این دوران، دوران بازسازی و التیام بینی عمل‌شده است که معمولا تا آخر شش هفته طول می‌کشد تا بدن مواد و مصالح لازم را مانند کلاژن و انواع گلبول‌های سفید در این ناحیه بریزد و باعث چسبیدن پوست به نسج زیرین و یکنواخت جوش‌خوردن عضلات، عروق و نسج همبند شده، زخم‌ها هرچه بهتر و همسان جوش بخورد. مرحله چهارم، شش ماه اول است که از اواخر شش هفته به بعد، بدن با رویه التیامی و دفاعی خوب کار را شروع کرده و التهاب به‌تدریج کاهش می‌یابد که گاهی این دوره تا یک‌سال نیز ادامه دارد. حال اگر بیمارانی پیدا شوند که ادعا کنند، پانسمان‌شان را بعد از یک هفته برداشته، تورم نیز نداشته‌اند، اغراق و گزافه‌گویی کرده‌اند؛ چون این حرف به معجزه شبیه است، نه حقیقت؛ زیرا این طرز تلقی به هیچ‌وجه جنبه علمی ندارد. هر جراحی به‌خصوص جراح زیبایی با نسجی که عمل می‌کند، باید با ملایمت، ظرافت و احترام رفتار کند. هر نوع عجله در عمل یا خشونت یا رعایت‌نکردن موازین تشریح نسج، مسلما باعث ورم بیش از معمول می‌شود. بیمارانی هستند که کار بینی آنها یا به علت نسج گوشتی یا پوست چرب یا انحراف و کجی‌های بیش از حد، احتیاج به دستکاری زیادی دارد. بیماری که عمل زیبایی را انجام می‌دهد، ممکن است سابقه آلرژی بینی یا التهاب مزمن بینی، سینوزیت یا دیگر بیماری‌های عمومی مانند تیروئید، کولیت، بیماری قند و اختلالات کار کلیه داشته باشد. به‌ویژه آنکه سیستم دفاعی و ایمنی بدن او نیز از عملکرد مناسبی برخوردار نباشد که این مساله روی جوش‌خوردن به‌موقع زخم‌ها، تاثیر منفی بر جای می‌گذارد.

علل شیوع اعمال جراحی پلاستیک زیبایی در ایران چیست؟

پاسخ به این سوال را باید به دو بخش عمده تقسیم کرد؛ نخست مساله نژادی ایرانیان و دوم گرایش آنان به هنر. مردم‌شناسان، جمعیت کره زمین را به سه نژاد اصلی سفید، زرد و سیاه تقسیم کرده، برای هر یک از این نژادها از نظر اسکلت بدن و اندام‌ها، صورت و مخصوصا بینی، تعریف و مشخصاتی شناخته‌شده دارند، به طوری که حتی با نبش قبر و درآوردن اسکلت با مشخصات جمجمه و ... می‌توان نژاد افراد را تعیین کرد. برای مثال ایرانیان جزو نژاد آریایی هستند و بینی آریایی‌ها (سفیدپوست‌ها) مشخصات خاصی از قبیل استخوانی، قلمی و کشیده‌بودن دارد. این نژاد در قرون و اعصار به‌وسیله جنگ‌ها و ... با دو نژاد از شرق و غرب اختلاط و امتزاج یافته‌اند. قوم عرب و نژاد سامی از غرب و قوم زرد مانند مغول و آسیای مرکزی از شرق، تاثیراتی را روی نژاد ما گذاشته‌اند؛ به‌طوری‌که بینی گوشتی با پوست چرب را از نژاد سامی و بینی پره پهن و نوک کم‌ارتفاع و چانه کوتاه را از نژاد زرد گرفته‌ایم. از طرف دیگر شواهد نشان می‌دهد ایرانی‌ها مردمی خوش‌ذوق و زیباپسندند و این ذوق و سلیقه را از طرح فرش‌ها، مینیاتورها، کاشی‌کاری‌ها، اشعار شعرا و هنرهای دیگر به‌وفور می‌بینیم. چنین ذوقی در سایر ملل کمتر دیده می‌شود. در تمامی هنرهای ایران، آثار زیبایی، نرمی و ملایمت بر حالت‌های خشن غلبه دارد، در نتیجه مردم ما با این مسایل خو گرفته و بزرگ شده‌اند. بنابراین هر نوع زیبایی، آنها را بیشتر به‌سوی خود می‌کشد.

نگار کرمیان