چرا مردم ورزش می کنند

برتری جویی و پیروزی در مسابقات, کسب رکورد, رقابت و عوامل مربوط به کسب قدرت جوانان ۱۶ تا ۲۴ سال را به ورزش می کشاند, در حالی که بزرگسالان افراد بیشتر از ۴۵ سال بیشتر با انگیزه ها و دلایلی چون سلامتی و بهداشت, آمادگی جسمانی و کاهش فشارهای روانی, شادابی و نشاط و احساس بهتر بودن در زندگی ورزش می کنند

برتری جویی و پیروزی در مسابقات، کسب رکورد، رقابت و عوامل مربوط به کسب قدرت جوانان ۱۶ تا ۲۴ سال را به ورزش می کشاند، در حالی که بزرگسالان (افراد بیشتر از ۴۵ سال) بیشتر با انگیزه‌ها و دلایلی چون سلامتی و بهداشت، آمادگی جسمانی و کاهش فشارهای روانی، شادابی و نشاط و احساس بهتر بودن در زندگی ورزش می کنند.

«مشارکت در ورزش‌های تفریحی (انگیزه‌ها و پیش فرض‌ها در جنبه‌های تفریحی ورزش» عنوان تحقیقی است که توسط مسعود نادریان جهرمی و هاجر هاشمی انجام شده است.

در این تحقیق آمده است: در طی سه دهه‌ی گذشته شعار «ورزش برای همه» به صورت اصل بنیادی و اولویت برنامه‌های ورزشی در اغلب کشورهای جهان پذیرفته شده است. برای تحقق این شعار همگانی، شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی و بسیاری از سازمان‌های غیر ورزشی با صرف هزینه‌های بسیار زیاد برنامه‌هایی مدون و سازمان یافته را به منظور مشارکت همه‌ی قشرهای اجتماعی و فراهم کردن فرصت‌های برابر در ورزش‌های تفریحی و انواع فعالیت‌های مفرح جسمانی شروع و اجرا کردند. هدف اصلی از این فعالیت‌ها و برنامه‌ها، افزایش کیفیت شیوه‌های زندگی، افزایش میزان تفریح، شادابی و ارتقای بهداشت و سلامتی افراد با تاکید بر برنامه‌های گوناگون ورزشی است. از آنجایی که مشارکت افراد در ورزش‌های تفریحی به صورت داوطلبانه است و بیشتر در وقت‌های آزاد انجام می‌شود.

از این رو گسترش موفقیت‌آمیز اینگونه برنامه‌ها ایجاب می‌کند برنامه‌ریزان و سیاست گذاران از انگیزه‌های مختلف مشارکت و شاید به طور مهمتری از چگونگی مشارکت و دلایل و عوامل عدم شرکت افراد در برنامه‌های ورزشی آگاه شوند؛ زیرا انگیزه، کلید انجام هر کار و فعالیتی به شمار می‌رود و می‌تواند رفتارهای افراد را تحریک، تقویت و هدایت کند یا باعث کنترل و توقف آن شود. یکی از محورهای اساسی در توضیح رفتارهای مردم به منظور شرکت در انواع ورزش‌های تفریحی، شناسایی و تشخیص انگیزه‌ها و پیش فرض‌های آنان است. تعیین اینکه چرا مردم در اینگونه تفریحات شرکت می‌کنند یا شناسایی عوامل بازدارنده‌ی مشارکت، به مدیران و برنامه‌ریزان در برنامه‌ریزی اصولی برای گسترش ورزش‌های تفریحی کمک می‌کند. سوال اساسی تحقیق این است که آیا انگیزه‌ها و پیش فرض‌های مشارکت در برنامه‌ها و فعالیت‌های ورزشی با توجه به جنسیت و سن افراد متفاوت است؟ و آیا می‌توان انگیزه‌ها و پیش فرض‌های اساسی برای مشارکت ورزشی افراد ارایه داد؟

یکی از مشکل‌ترین و در عین حال اساسی‌ترین موضوع در مشارکت ورزشی، بهبود و توسعه ابزارهای انگیزشی است. مربیان و مدیران ورزشی برخی از برنامه‌های انگیزشی را با هدف استمرار مشارکت و بهبود عملکرد ورزشی انجام می‌دهند. اما، تدوین الگوی کاربردی از انگیزش برای مشارکت ورزش و استمرار آن، به شناخت انگیزه‌ها و پیش فرض‌های افراد برای مشارکت ورزشی نیاز دارد. انگیزه‌های افراد برای شرکت در برنامه‌های ورزشی به عوامل مهمی چون وضعیت اقتصادی، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، خاستگاه فرهنگی و نگرش خانوادگی، نیازهای شخصی، آموزش و تبلیغات ارتباط دارد. البته میزان تاثیر هر یک از این عوامل بر چگونگی یا افزایش مشارکت متفاوت است. در نوجوانان انگیزه‌های درونی برای مشارکت ورزشی بسیار قوی است.

روش شناسی در پژوهش حاضر توصیفی است. در محاسبات آماری و تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (تحلیل و واریانس) استفاده شده است.

جامعه آماری، زنان و مردان ۱۶ تا ۷۵ سال بودند که در شش مرکز تفریحی و ورزشی شهر اصفهان ورزش می‌کردند و تعداد آنها حدود ۱۸ هزار نفر برآورد می‌شد. آنان فعالیت‌های ورزشی را حداقل هفته‌ای یک بار به طور مستمر انجام می‌دادند.

نتایج این مطالعه تحقیقی نشان می‌دهد که انگیزه‌های معنادار و پیش فرض‌های با ارزشی برای مشارکت ورزشی در میان گروه‌های سنی مختلف (نوجوانان تا بزرگسالان) وجود دارد که شناسایی آنها برای برنامه‌ریزی و گسترش ورزش‌های تفریحی در جامعه موثر است.

بزرگسالان شرکت کننده در این تحقیق (افراد بیشتر از ۴۵ سال) بیشتر با انگیزه‌ها و دلایلی چون سلامتی و بهداشت، آمادگی جسمانی و کاهش فشارهای روانی، شادابی و نشاط و احساس بهتر بودن در زندگی در ورزش‌های تفریحی شرکت کرده‌اند و کمتر به انگیزه‌هایی چون رقابت، برتری‌جویی، کسب موفقیت و پیروزی در مسابقات فکر می‌کنند. این یافته با تحقیقات هرت بیت ویلز همخوانی دارد. او می‌گوید انگیزه‌ها و عوامل مرتبط با سلامتی و تندرستی، بزرگسالان را به طرف ورزش‌های تفریحی می‌کشاند. همچنین اطلاعات حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها مجموعه‌ای از عوامل مربوط به انگیزه‌هایی مثل موفقیت و کسب برتری و اجرای مهارت‌های ورزشی و قدرت جسمانی و خوب بودن در زندگی انگیزه‌های جسمانی و روانی – اجتماعی برای پاسخ گویان، به ویژه جوانان با اهمیت تلقی شده است.

اما جمیز وامبری درمورد دختران جوان نقش تظاهرات جسمانی و تناسب اندام را به عنوان انگیزه برتر برشمردند. تاکید پاسخگویان بر انگیزه‌های درونی مثل خوب بودن (از نظر جسمانی و روانی – اجتماعی) اهمیت استمرار مشارکت ورزشی و توسعه‌ی سلامتی و بهداشت و تناسب اندام را برای مردان و زنان میانسال بیان می کند. این انگیزه‌ها بیشتر از عواملی چون برگزاری مسابقه، ثبت رکورد، کسب برتری و کسب مهارت‌های ورزشی اهمیت دارد که با نتایج تحقیقات داد واسپینکز همخوانی دارد.

چنین انگیزه‌ها و پیش فرض‌هایی در زندگی فردی و اجتماعی افراد برای مشارکت ورزشی بسیار مهم است. اما، درعین حال انگیزه‌های شخصی تلقی می‌شوند که باعث بروز رفتارهای عینی می‌شوند. به همین دلیل متاسفانه اطلاعات موجود و یافته‌های تحقیق منجربه بیان یک فرض جامع نمی‌شود. با وجود این، تاکید زیاد بر روی عوامل و انگیزه‌هایی مانند سلامتی، بهداشت و تندرستی، تناسب اندام و کنترل وزن و شادابی و نشاط دربین همه گروه‌های مورد تحقیق امیدوار کننده است؛ لذا توقع این است که اقتدار قانونی نهادها و سازمان‌هایی مانند شورای ورزش‌های همگانی، نهادهای متولی آموزش سلامتی و بهداشت، سازمان‌های ورزش‌های تفریحی، نهادهای مجری برنامه‌های آمادگی جسمانی در جامعه زیادتر شده و از طرف سازمان‌ها و مقامات دولتی پشتیبانی و حمایت شوند. در این راستا روشن شدن جایگاه ورزش‌های تفریحی در برنامه‌های توسعه اجتماعی فرهنگی بسیار مهم است. نتایج تحقیق نشان داد انگیزه‌هایی مانند برتری جویی و پیروزی در مسابقات، کسب رکورد، رقابت و عوامل مربوط به کسب قدرت برای برخی از افراد به ویژه جوانان ۱۶ تا ۲۴ سال انگیزه‌های قوی برای مشارکت ورزشی هستند.

همچنین اهمیت درک شایستگی و قابلیت‌های فردی در بازی‌های رقابتی و ورزش‌های قهرمانی محرک و انگیزه‌ای قوی برای سنین ۱۶ تا ۲۴ سال تلقی می‌شود. از نتایج تحقیق چنین استنباط می‌شود که آنان از اجرای ورزش‌های قهرمانی همراه با مسابقه و رقابت، احساس لذت می‌کنند. با توجه به چنین انگیزه‌هایی گسترش فعالیت‌ها و برنامه‌های ورزش قهرمانی در این سنین مورد تاکید است. وجود عامل "اجرای مهارت در ورزش" در مطالعه اخیر، از نظریه دسی‌ و ریان حمایت می‌کند که انگیزه‌ی درونی همراه با درک و شناخت قابلیت‌های فردی در یک فعالیت رقابتی و به طور کلی ورزش‌های رقابتی صحیح است. پیشنهاد می‌شود انگیزه‌های مورد مطالعه به ویژه در بزرگسالان با شواهد و انگیزه‌های مرتبط با فعالیت‌های اجتماعی و شغلی ارتباط داده شود.

نتایج پژوهش نشان می‌دهد که تفاوت انگیزه‌ها در جنسیت کاملا مشهود است. به طوری که مردان به ویژه افراد ۱۶ تا ۲۴ سال بیشتر تمایل دارند با انگیزه‌ی برتری جویی و کسب موفقیت و کسب قدرت جسمانی در ورزش‌های رقابتی شرکت کنند، اما زنان با انگیزه‌ی تناسب اندام، زیبایی و کنترل وزن به فعالیت‌های مفرح جسمانی و نشاط آور روی می‌آورند. به همین دلیل است که ورزش‌های ایروبیک و حرکات موزون جسمانی در سال‌های اخیر مورد استقبال زنان قرار گرفته است. این یافته‌ها کاملا طبیعی است.

دسی وریان و استفان می‌گویند جنسیت یکی از مهمترین عوامل پیش‌بینی کننده‌ی مشارکت بزرگسالان در فعالیت‌های اجتماعی و از جمله برنامه‌های ورزشی است اما، در عینحال نتایج تحقیق نشان می‌دهد بین انگیزه‌های سلامتی و بهداشت در میان پاسخ گویان زن و مرد تفاوت معناداری وجود ندارد؛ لذا برنامه‌ریزان و سیاست گذاران لازم است چنین انگیزه‌هایی را در طراحی برنامه‌های ورزشی مورد توجه قرار دهند؛ اما، تفاوت‌های سنی در بیان انگیزه‌ها و تعیین اولویت‌ها برای مشارکت ورزشی تاثیر معنادار دارد. انگیزه‌های جوانان، بزرگسالان وک هن سالان برای مشارکت ورزشی متفاوت است. افراد مسن بیشتر ورزش را وسیله‌ای برای سلامت روحی و جسمی می‌پندارند و انگیزه‌های زیبایی، آسایش و دوست یابی در اولویت‌های بعدی قرار دارد. این موضوع نیز با نتایج تحقیقات درمورد عوامل فیزیولوژیکی و روان شناختی بزرگسالان مطابقت دارد؛ برای مثال "بوس بای" گزارش کرد سلامت روانی مثبت که با فشار روانی کمتر و سلامت جسم و ذهن همراه است با فعالیت‌های جسمانی نشاط آور توام می‌شود.

در پایان باید گفت بسیاری از تحقیقات و مطالعات انجام شده در مورد انگیزه‌ها و پیش فرض‌ها به ارایه نظریه‌ی جامع منجر نمی‌شود. امید است که پژوهش‌های آینده، نظریه‌های موجود را آزمایش کند و نظریه‌ی جدید براساس واقعیت‌های جامعه ارایه دهد. انگیزه‌ی مطلوب برای مشارکت قشرهای مختلف در ورزش و تفریحات اجتماعی هنگامی میسر است که حمایت کنندگان ورزش بتوانند انگیزه‌ها و پیش فرض‌های گوناگون را شناسایی و ساختار تمرینات، برنامه‌ها و محیط های ورزشی را بر آن اساس سازماندهی کنند. از آنجایی که در این پژوهش فقط از تعداد محدودی گزینه استفاده شد، شرایطی فراهم آمد تا استنباط خود را در ارتباط با انگیزه‌های مطرح شده در تحقیق بیان کنیم؛ لذا احتمال دارد انگیزه‌های دیگری هم در این مورد وجود داشته باشد که تحقیقات بیشتر در این زمینه اجتناب‌ناپذیر است.

متن کامل این تحقیق در نشریه پژوهش در علوم ورزشی شماره ۲۲ بهار ۸۸ آمده است.