درباره رمان «ماجرای پیچیده یک اتفاق ساده»

روی آوردن نویسندگان داخلی به خلق داستان های پست مدرن یا حداقل به کارگیری برخی از مولفه های اصلی آن, با واکنش های مختلفی از سوی منتقدان وطنی مواجه شده است

روی آوردن نویسندگان داخلی به خلق داستان‌های پست‌مدرن یا حداقل به کارگیری برخی از مولفه‌های اصلی آن، با واکنش‌های مختلفی از سوی منتقدان وطنی مواجه شده است. آثاری مثل «من ببر نیستم...» محمدرضا صفدری و« بازی» قاسم کشکولی، «۱۰ مرده» شهریار وقفی‌پور یا حتی «شب ممکن» محمدحسن شهسواری و اگر کمی عقب‌تر برویم «آزاده خانم» براهنی و... که از سوی اهل فن گاه تحسین و گاه مذمت شده‌اند. دسته اول معتقدند در داستان‌نویسی معاصر، می‌توان از مسیر جریان‌های متداول خارج شد و دست به تجربه‌های جدید زد و اتفاقا رهایی از قید و بندهای پیشین را برای خروج از حالت سکون ادبی مفید می‌دانند و می‌گویند اینها مخاطبان خود را خواهند یافت، هرچند این نوگرایی در آغاز، با مخالفت‌هایی جدی مواجه شود. ولی دسته دوم برآنند که تمام سبک‌های ادبی رایج سده‌های اخیر، برآمده از فرآیندهای فرهنگی و اجتماعی در جوامع مختلف است و تلاش برای خلق ادبیات جدید در حالی که پیش‌زمینه فرهنگی و بستر مناسب آن در جامعه ایران وجود ندارد، تصنعی است و به پدیده‌هایی بی‌اصالت و کم‌عمر منجر می‌شود چراکه تناسبی با اوضاع اجتماعی و فرهنگی ما ندارند.

انتخاب یکی از این دو دیدگاه دشوار است. عدم تحلیل جامعه‌شناختی و فرهنگی روی آثار ادبی و سهل‌انگاری در شناخت دستاوردهای جوامع دیگر، چه بسا ممکن است به آثاری بی‌ریشه و بی‌اصالت و در نهایت تقلید صرف از آثار غربی منجر شود و طبعا مخاطب ایرانی را ارضا نکند. اما از طرفی هم درست است که ادبیات برآمده از ضرورت‌های فرهنگی و اجتماعی و مقبولیت عام یافتن نزد مخاطب ایده‌آل است، اما حالا که دچار فقدان این پیش‌شرط‌ها هستیم چه باید کرد؟ اگر آثار ادبی خودمان را ملزم به پیروی از اوضاع جامعه خود کنیم باید خیلی عقب‌تر از این که هستیم برویم و با این دیدگاه، حتی برای خلق داستان مدرن هم دچار مشکل خواهیم شد، چراکه گمان نمی‌رود جامعه‌یی سنتی ضرورت‌های تولید ادبیاتی حتی مدرن را فراهم کند. مرجان نعمت‌طاوسی نخستین رمان خود را با رویکردی پست‌مدرنیستی نوشته و بسیاری از مولفه‌های آن را به کار گرفته و با تفکرات فلسفی شخصیت‌هایش درباره انسان، عشق، احساس، ترس، مرگ و... در سلسله‌یی از روابط بینامتنی آمیخته و رمانی چندصدایی خلق کرده است. نویسنده داستان خود را به مثابه یک بازی شروع کرده ولی دیگر توان اداره آن را ندارد. آقای پی دچار مرض جاودانگی شده و با وجود تمایل شدید به مرگ نمی‌تواند بمیرد.

ترس از فراموش کردن آدم‌ها او را وادار به عکس گرفتن از همه می‌کند، غافل از اینکه با این کار، حکم مرگ آنها را صادر می‌کند. سیروز کبدی نقاشی است که خودش را در آثارش تکرار می‌کند و برای خلق هنری نیاز مبرمی به غم و اندوه دارد یا فجایعی که ناخواسته بر او وارد شوند و احاطه‌اش کنند. در کودکی‌اش سگی را از دست داده و این را تلخ‌ترین اتفاق زندگی‌اش می‌داند و از کسانی که این فاجعه را دست‌کم می‌گیرند، دوری می‌کند جز زامبی تنها دوست و همدمش که برخلاف اسمش، زندگی‌ای آرام و دور از هیجان و بر پایه عقلانیت و منطق در پیش گرفته است. مفاهیم متداول را نمی‌پذیرد و همه آنها را با منطق خود بازبینی می‌کند. درونیات خود و دیگران را تجزیه و تحلیل می‌کند و علاقه شدیدی به یافتن رابطه منطقی بین دو پدیده دارد. او عاشق سروتونین شده و این امر آشفته‌اش کرده؛ دختری که وظیفه‌اش برقراری صلح در جهان و پیش‌بینی جنگ‌ها و جلوگیری از آنهاست و در نهایت خود نویسنده که از وقتی عزیزترین دوستش یعنی خوزه را پیدا کرده و بعد به طرز مضحکی از دستش داده، از این بازی خسته شده و کنترلی بر شخصیت‌های خودساخته‌اش ندارد. به علت توجه بیش از حد به سروتونین، همه‌چیز را خراب کرده و کلا راه را اشتباه رفته و شخصیت‌های دیگر را به نابودی کشانده است.

در نامه‌یی از دختر می‌خواهد به بقیه کمک کند، ولی دیگر دیر شده و همه راه خود را در پیش گرفته‌اند و مولف دیگر به زور هم نمی‌تواند سرنوشت شخصیت‌هایش را به دست بگیرد. عدم انسجام در بخش‌های هفتگانه رمان و ساخت دنیایی بازی‌گونه، به قول پتریشیا وو، واکنشی هنری است به احساس خفقانی که انبوه نظام‌ها و ساختارهای جامعه معاصر به فرد تحمیل می‌کنند و او از تن دادن به آنها اجتناب می‌کند. داستان پست‌مدرن از ساختار و قواعد سنتی گریزان است. نویسنده شخصیت‌ها و وقایع داستانش را در قالبی کلاژگونه و تکه‌تکه گنجانده و با خرده‌روایت‌هایی منقطع، آشفتگی جهان بیرون را در متن رمان انعکاس می‌دهد. او که از ابتدا هم برای خود اقتداری به عنوان مولف قایل نبود و سهمش در روایت به اندازه بقیه بود، در نهایت به وسیله همان‌ها از عرصه روایت کنار گذاشته می‌شود. با همه تمهیداتی که برای تمکین شخصیت‌هایش می‌اندیشد، خود تسلیم اراده آنها می‌شود. این کتاب را نشر آگه در قالب مجموعه کارگاه داستان نوواژ منتشر کرده است.

احمد پورامینی