بررسی کتاب خاطرات آیت الله پسندیده

این کتاب شامل خاطرات آیت الله مرتضی پسندیده برادر بزرگ امام خمینی میباشدکه پیرامون حوادث ورخدادهای گوناگون یکی دو قرن گذشته به صورت شفاهی بروی نوار کاست ضبط و سپس به رشته تحریر در امده

مقدمه

این کتاب شامل خاطرات ایت الله مرتضی پسندیده برادر بزرگ امام خمینی میباشدکه پیرامون حوادث ورخدادهای گوناگون یکی دو قرن گذشته به صورت شفاهی بروی نوار کاست ضبط وسپس به رشته تحریر در امده .خاطرات وی در برگیرنده دو موضوع به شرح زیر است

۱.تاریخچه خاندان (شامل جد بزرگ جد پدر عمو عمه ها واطلاعاتی تاریخی از پیشینه شهرستان خمیندر طول یک قرن گذشته

۲.خاطراتی پراکنده از برخی حوادث سیاسی در طول یکصد سال گذشته مانند جزییاتی از کودتای۱۲۹۹شمسی و ناگفته هایی از ماجرای کشف حجاب تبعید امام به ترکیه تلاش امریکایی ها برای رهایی گروگانهای خود و....

این کتاب شامل ۱۸۰صفحه می باشد که پس از مطالعه ان به سوالات مورد نظر پاسخ داده شد .از انجا که مطالب این کتاب ازروی نوار کاست به رشته تحریر در امده اطلاعات جامع ومفصلی از شخصیت ایشان وفعالیت های اودریافت نمی شود و به صورت پراکنده برخی رخدادهای با اهمیت تاریخ معاصر ایران را مورد توجه قرار داده که برای کامل تر شدن ان از بعضی سایت های اینترنتی .مقالات ومطالب دیگر نیز استفاده شده است.

۱.نویسنده خاطرات کیست

نویسنده این کتاب ایت الله سید مرتضی پسندیده برادر بزرگ امام خمینی متولد ۱۳۱۳

قمری_هفت سال پیش از تولد امام خمینی در شهرستان خمین متولد شد ودر سال ۱۳۷۵ شمسی یعنی هفن سال پس از ارتحال امام خمینی در گذشت

خاطرات وی در برگیرنده دوموضوع یکی تاریخچه خاندان امام (شامل جد.حد بزرگ.عمو عمه ها و…)ودوم شامل خاطراتی پراکنده پیرامون برخی حوادث تاریخی وسیاسی در طول یک قرن گذشته.به گفته خودشان جد اعلای ایشان دین علی شاه در هندوستان ساکن بوده ایشان از علمای کشمیر بوده ودر همانجا نیز به شهادت رسیده.به نقل از یکی از مطلعین دین علی شاه اصالتا نیشابوری بودهسپس به کشمیر عزیمت کرده است.اطلاعات ما نسبت به جد بزرگمان به همین قدر خلاصه میشودواطلاع بیشتری در دست نداریم..دین علی شاه پسری به نام احمد داشته که توسط شخصی به نام یوسف خان به خمین دعوت میشود ایشان دعوت را میپذیرد وبه خمین می اید واز همین جا این خاندان بوجود می ایند.

سید مرتضی پسر ارشد اقا مصطفی مجتهد کهمره ای پس از مادر وعمه تاثیر گذار ترین فرد در زندگی امام خمینی در دو دهه اول زندگی او بحساب می ایدسید مصطفی (پدر خمینی و پسندیده) سه پسر و سه دختر داشت. سید مرتضی معروف به آیت‌الله پسندیده، سید نورالدین که از محترمان مقیم تهران بود و سید روح‌الله (خمینی) که آخرین فرزندش بود، و مولوده آغاخانم، فاطمه خانم و آقازاده خانم. سه برادر سه نام خانوادگی مختلف دارند؛ پسندیده، هندی و مصطفوی.

حسینعلی بنی‌آدم مامور سجل احوال در خمین در سال ۱۳۰۴ به سید مرتضی(برادر بزرگتر) می‌گوید که باید نام فامیل انتخاب کنی و شرط می‌گذارد که نباید در ایران تکرار شده باشد؛ سید مرتضی نام خانوادگی خود و نورالدین را هندی می‌گذارد که برگرفته از نام پدربزرگشان (سیداحمد هندی) بود و نام خانوادگی سید روح‌الله برادر کوچک‌تر را برگرفته از نام پدر، مصطفوی گذاشت؛ با نام فامیل هندی برای مرتضی موافقت نشد و از بین پنج یا شش اسم فارسی، آنها نام «پسندیده» را انتخاب کردند

اقا مرتضی پسر بزرگ اقا مصطفی وهاجردر محله رازی خمین بنیا امد.تحصیلات اقا مرتضی از سن هفت یا هشت سالگی وپس از شهادت پدر اغاز شدپدر ایشان به گفته خودشان چون همیشه در برابر ظلم وتعدی زور گویان واربابان و خوانین نسبت به ضعیفان ایستادگی میکرد توسط فردی به نام جعفر قلی خان به قتل رسیده که در نجف پس از ان اقا مرتضی هشت ساله و اقا نورالدین شش ساله برادرش جهت خونخواهی پدر عبا وعمامه پوشیدند وتحرکات خود را اغاز کردند بنابر این موفقیت خونخواهان اقا مصطفی در گرفتن حکم اعدام از شخص شاه را تا حد زیادی باید مرهمن انتساب انها به سلسله سادات دانست.

اولین معلم او در سن هشت سالگی فردی به نام میرزا محمود بود.پس از ان در پی عزیمت به تهرا ن جهت خونخواهی پدر تحصیلات خود را در مدرسه ای در تهران دنبال کرد.وپس از عزیمت دوباره به خمین در سال ۱۳۲۳تحصیلات خود را ادامه دادمعلمان بعدی اقا مرتضی دایی هایش میرزا عبدالحسین ومیرزا مهدی احمدی وپسر عمه اش وشوهر خواهرش میرزا رضا نجفی بودنددر سن ۱۴ سالگی راهی اصفهان شد تا دروس سطح عالی را فراگیرد.علوم را نزد میرزا رضا و میرزا علی یزدی و…در مدرسه ملا عبدالله خواند.پس از این دوره دوباره به خمین برگشت در سال.در۱۳۳۴ .اقا مرتضی در سالهای نخستین جوانی ازدواج کرد حاصل ان پسری بود به نام ناصر الدین در سال۰ ۱۳۰شمسی .در سن ۲۷ سالگی برای بار دوم ازدواج کرد با زنی به نام همدم هندی دختر یکی از سرشناسا ن خمین که از ان صاحب ۵ فرزند شد دو دختر وسه پسر .

۲.چه مشاغلی داشته واز چه طریقی تاثیر گذار بوده

سید مرتضی پسندیده در دوران حکومت پهلوی به سر دفتری اسناد رسمی وازدواج اشتغال داشت در کنار این شغل تلاش در جهت ارتقای شهرستان خمین نیز از ان جمله است در ان سالها با نامه نگاری به وزارت کشور ونخست وزیری با استفاده از نفوذ خوددر دولت مصدق کوشید تا خمین از شهرستان درجه چهار به درجه سه ارتقا یابد.در سالهایی که برادرش خمینی انقلاب را پایه گذاری کردو پس از سلسله ای از حوادث به خارج از ایران تبعید شد. در پی بازداشت امام در ۱۵ خرداد۱۳۴۲ واکنش نشان داد و هدایت حرکت اعتراضی مردم خمین را به عهده داشت.در۲۹.دی ماه سال ۱۳۵۸ امام خمینی ایت الله پسندیده را وکیل ووصی خود انتخاب نمود در جمیع امور خصوصا وجوه شرعی. سید روح‌الله خمینی پیش از انقلاب از شاگردان آیت‌الله پسندیده بود. کمک کردن به گرفتن حکم مرجعیت روح‌الله خمینی از مراجع تقلید زمان یکی از دیگر فعالیت های وی بود. پسندیده از نظر سیاسی نیز فرد فعالی بود و با حکومت رضاشاه مخالفت می‌کرد. در نوجوانی در جنگ جهانی اول با نیروهای انگلیسی مخالفت کرد و در ماجرای کشف حجاب محاکمه شد. در زمان مدرس در مبارزات ملی شدن صنعت نفت همکاری کرد. با اشغال ایران به دست متفقین، به اتهام ممانعت از تامین خوراک قوای متفقین تبعید شد.او فردی خطرناک برای حکومت پهلوی شناخته می‌شد و بارها در دادگاه محاکمه شد. سرانجام با مقاومت‌های او حکومت پهلوی تصمیم به تبعید او به خمین را گرفت. چندی بعد بی‌توجه به تبعید، خمین را به مقصد قم ترک کرد و فعالیت‌هایش را ادامه داد تا آنکه به دلیل برپایی مراسم سوگواری در خانهٔ سید روح‌الله خمینی دستگیر و دوباره به خمین تبعید شد. پس از این نیز چندین بار دیگر به دلیل فعالیت‌هایش ضد حکومت پهلوی، محاکمه یا تبعید شد. سید مرتضی پسندیده پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، با صرف نظر از موقعیت علمی و مبارزاتی‌اش، چون گذشته وکالت خمینی را در امور شرعی بر عهده گرفت.او سرانجام در ۲۲ آبان ۱۳۷۵ درگذشت و در مسجد بالاسری آرامگاه فاطمه معصومه به خاک سپرده شد فعالیت سیاسی آیت الله پسندیده را می توان به سه دوره اواخر قاجار، همراهی با نهضت ملی و آیت الله کاشانی و انقلاب اسلامی تقسیم کرد. وی در جریان ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ جنبش بزرگی در خمین راه انداخت. پس از تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه و عراق آیت الله پسندیده از بسته شدن دفتر امام در قم و تهران جلوگیری کرد و بر اثر حمایت از انقلاب و امام بارها به دادگاه نظامی احضار و محاکمه شد. سازماندهی مبارزات مردم خمین در واقعه پانزده خرداد ۱۳۴۲ از برگ های زرین دوران مبارزه آیت اللّه پسندیده به شمار می آید. آیت اللّه پسندیده در روز قیام تاریخی پانزده خرداد، با سخنرانی در میدان مرکزی خمین، آشکارا به حمایت از حرکت امام خمینی رحمه الله پرداخت. پس از قیام خونین پانزده خرداد و دستگیری امام خمینی رحمه الله ، آیت اللّه پسندیده به همراه مراجع و علمای وقت، به تهران رفت و در اعتراض دسته جمعی علما مشارکت فعال نمود. امضای ایشان در اعلامیه چهل تن از مدرسان و فضلای حوزه علمیه قم به عنوان نخستین امضا، نمایانگر نقش کلیدی آن مرحوم در این جریان می باشد. مرحوم پسندیده با پافشاری، موفق به دیدار با امام رحمه الله در بازداشتگاه و کسب خبر از حال ایشان گردید و به رغم فشار دستگاه جور، در همین ملاقات بود که با کمال شجاعت، جزئیات اخبار قیام را به اطلاع امام رحمه الله رسانید.

۳.کدام اثار نوشتاری وفکری تاکنون تالیف کرده است

در این کتاب به اثار دیگر ایشان اشاره ای نشده است .از منابع دیگرهم استفاده شد اما اثار دیگری متعلق به ایشان یافت نشد.

۴.به کدام جریان های سیاسی در نظام جمهوری اسلامی تعلق دارد

باتوجه به مبارزات سیاسی قبل از انقلا ب اسلامی و تحرکات وفعالیت های بعد از انقلا اسلامی ۱۳۵۷ ورابطه نزدیک و خانوادگی با امام خمینی پیرو یک حکوت اسلام گرا و اسلامی است.

۵.نظرات او در مورد رهبران کشور ایت الله خمینی و ایت الله خامنه ای چیست

در این کتاب اظهار نظری در مورد ایت الله خامنه ای نکرده است .ا مادر مورد برادر خود ایت الله خمینی تقریبا دارای یک خط فکری مشترک بوده اند.در بعضی از مسایل با ایشان مشورت می کرده اند و تابع نظر ایشان بودند .در بعضی از امور وتصمیمات مبارزاتی وسیاسی از ایشان دستور میگرفتند. مثلا...در مورد اطلاع یافتن ایشان(ایت الله پسندیده)ازلایحه ی کاپیتالاسیون که قرار بود بطور محرمانه از طرف دولت تصویب شود وبعد لایحه را محرمانه به مجلسین داده ودر مجلس شورا اسلامی ومجلس سنا تصویب شود این خبررا به اطلاع ایت الله خمینی میرساند واز ایشان کمک می خواهد ایت الله خمینی هم در پاسخ می گوید:(متن لایحه ای که در جریان است برای من بفرستید که من از ان مطلع شوم و نمیگذارم محرمانه بماند واقدام میکنم وانها را رسوا می نمایم.). (محمد جواد مرادی نیا ص ۱۴۵-۱۳۸۱)

۶.اودر مورد ریس جمهور های پیشین جمهوری اسلامی چه تصوری داشته است

در این کتاب جز اشاره کوتاهی به نامه نگاری به بنی صدر مبنی بر حل قضیه گرو گانهای امریکایی اظهار نظر دیگری نشده است

....یکی از دامادهای من در امریکا بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از ماجرای گروگانگیری پرسنل امریکایی در سفارت ایرانشرح مفصلی به من نوشت مبنی بر اینکه امریکایی ها موافق هستند عدهای رانزد امام بفرستند ودر قبال اسخلاص کردن گروگانها حاضرند محمد رضا شاه .اویسی وکسان دیگر را به ایرن مسترد کنند.اگر امام موافقت کنند یک عده از امریکا نزد ایشان بیاید و یک عده هم از ایران به امریکا برود تا قضیه حل شود وصلاح هم همین هست.من هم عین ان را نامه کردم یک نسخه ان برای امام ویک نسخه ان را برای ریس جمهور وقت (بنی صدر) فرستادم اما امام موافقت نکرد وگفتند این ها حرف است ومن صلا ح نمی دانم کاری کنید.(محمد جواد مرادی نیا ص۱۵۸ -۱۳۸۱)

۷.چه تصوری از غرب وشرق دارد

تا حدودی مخالفت خود را با نفوذ غرب وشرق در ایران در این کتاب بیان کرده است

ایشان نقل میکند که بنده با ایت الله کاشانی رابطه خوبی داشتم ایت الله کاشانی در نامه به من( ایت الله پسندیده) از دکتر مصدق گله کرده که ایشان توده ای ها را ازاد گذاشته واینها علیه ما رزه می روند ومردم راتحریک میکنند دکتر معظمی از تهران به گلپایگان امده بود من خواستم موضوع توده ای ها را طی نامه ای به ایشان اطلاع ذهم که برادرم هندی گفت احتیاجی به نامه نیست من خودم شخصا می روم واطلاع میدهم این بود که ایشان به گلپایگان رفت وبا دکتر معظمی صحبت کرد.وقتی برگشت گفت :دکتر معظمی میگوید ما خودمان توده ای ها را درست کردیم.اینها توده ای نیستند اینها مسلمانند.ما برای ارعاب امریکا وانگلیس از خطر شوروی ومجبور کردن انها به بستن قرار داد با ایران توده ای را درست کرده ایم.(محمد جواد مرادی نیا۱۳۳-۱۳۸۱)

...سال ۱۳۲۰ پس از اشغال ایران توسط شوروی و انگلیس تمام مابع ایران به دست انها افتاد نفت. خط اهن کارخانجات ادارات وخلاصه همه چیز به تصرف روسها وانگلیسیها در امد حتی نصب حکمرانان ووضع قوانین نیز در اختیارشان بود ان وقت شروع کردند به خرید اجناس و غلات وارزاق ایران ومامورین ولایات هم با انها همکاری میکردند.......من گفتم نمی گذارم اینها غلات وارزاق مردم رابخرند وتاراج کنند تاگرسنگی وقحطی وبیچارگی را چند برابر کنند مگر اینکه نان محل تعین شود.اگر مازادی داشت بخرند.(محمد جواد مرادی نیا۱۲۳_۱۳۸۱)

۸ درباره لیبرال ها واصول گرایان چه تصوراتی دارد

.با توجه به این کتاب در این مورد اظهار نظری نکرده است

۹ .ایا اوصرفا اسلام گراست یا گرایش های ملی هم دارد

.با توجه به فعالیتها وتحرکاتی که نسبت به بعضی از مسایل واتفاقات از خود نشان داده بیشتر اسلام گراست وتا حد کمتری دارای عقاید ملی گرایانه هست.ازجمله مبارزه ومقاومت در برابر کشف حجاب ومتحدالشکل شدن لباس مردان(الته ایشان ایشان مجبور میشوندمدتی از لباس روحانیت خارج شوند وکت وشلوار وکلاه بپوشند-ودر مجلس کشف حجاب حاضر شوند.....درکنار استخر صندلی چیده وتجار وعلما هم با کلاه وپالتو نشسته بودند زنها هم بدون چادر در حالیکه سر وبدن را بسته بودنددر انجا حضور داشتند)

.مقاومت وفرمان شکنی مبنی بر ممنوع شدن روضه خوانی وعزاداری از سوی رضا شاه

.مخالفت با رضا شاه وتغییرات فرهنگی

مخالفت با خرید اجناس توسط انگلیسی ها از مردم به خاطر شدت فقر وگرسنگی مردم

.کمک کردن به حیدر قلی میرزا حشمتبرای پیروزی ذر انتخابات سال ۱۳۳۱ به توصیه ایت الله کاشانی .

تلاش برای ازادی کشاورز صدر پس از کودتای ۲۸ مرداد پس از دستگیری (کاندید انتخاب شده مردم محلات وخمین که توسطتیمور بختیار فرماندار نظامی تهران دستگیر وشلاق وکتک زده شده بود )

دعوت دولت از ایشان برای ملا قات با امام در ترکیه

باز داشت ایشان به خاطر برپایی مجلس روضه

واسطه تراشی های امریکا برای حل قضیه گروگانها در تهران توسط یکی از داماد های ایشان در امریکا بود .که امام با ان مخالفت کرد

۱۰. ایا او راه حلی برای بهبود وضعیت کشور دارد

در این کتاب به راه حلی که برای بهبود کشور اشاره نکرده است اما باتوجه به نامه ی ایشان(خارج از متن کتاب) به ایت الله خمینی مورخ ۱۳۶۲ تا حدی گویای اختلاف نظر با ایشان است و از این نامه می توان راهکارهایی که مد نظرشان بوده در ذهن تصور کرد

۱۱.او چگونه تلاش کرد واقعیت اجتماعی رابسازد یا به قول معروف خود را توجیه کند

بنظر میرسدایشان برای رسیدن به خواسته های خود وروحانیون دیگر وخواسته های مردم عادی که در میان انها دارای پایگاه اجتماعی هستنددست به مبارزه وفعالیت های سیاسی زده باشد.

وخواهان ان بودند تا حکومتی بوجود اید تا حقوق انها را مد نظر داشته باشد تا بتوانند ازادانه به فعالیتهای اجتماعی ومذهبی خود ادامه دهند....نه اینکه یک مجلس روضه خوانی یا بخاطر پوشیدن لباس روحانیت و...باعث باز داشت زندانی یا تبعید انها شود .این مسایل باعث شده تا خواسته یا نا خواسته موجبات یک انقلاب در اینده پدید اید.بنظر میرسد اعمال خودرا اینگونه توجیه میکرده رسیدن به یک وضعیت مطلوب اسلامی برای همه قشرها وطبقات اجتماعی.

۱۲. نظر اودر مورد مقولات زیر چیست لیبرالیسم. برابر خواهی .حکومت دموکراتیک. و....

.در این کتاب اشاره ای به این مقولات نشده است

ملی گرایی وازادی خواهی:(نامه سید احمد خمینی به عمویش ایت الله پسندیده نماینده دفتر امام خمینی که از ایشان خواسته خطرنهضت ازادی را جدی بگیرند واز جانب امام انرا محکوم کنند......... مبنی بر .مسأله ملی گراها مسأله ای خطرناک است. ملی گرایی در مقابل اسلام گرایی است و اسلام گرایی خط محکم و استوار امام است. ملی گراها بهای اول برایشان میهن است و به انقلاب و نظام و اسلام یا اهمیتی نمی دهند و یا اهمیت بسیار ناچیزی برایشان دارد. اینها اصل و اساس برایشان ریاست است. اگر به میهن هم علاقه دارند، میهنی است که رئیسش آنان باشند. اگر بعضی از آنان به اعمال فردی در چارچوب اسلام پایبند باشند ولی وقتی پای منافعشان پیش بیاید، از هیچ دروغ و تهمت و ناسزا فروگذار نیستند.............

پسندیده از جمله روحانیون هوادار نهضت ملی بود و در جریان مبارزات ملی شدن صنعت نفت مشارکت فعال داشت، موضوعی که همواره از آن به عنوان یکی از افتخارات زندگی اش یاد می کرد

آیت الله پسندیده به برخی تخلفات روی داده در انتخابات حوزه انتخابیه خمین اعتراض کرده بود. بیانیه اعتراض به بازداشت صادق قطب زاده در سال ۵۹، نامه به امام در انتقاد از اوضاع جاری کشور در سال ۶۲ و درخواست برای آزادی یکی از چهره های ملی گرا نزدیک به نهضت آزادی در اواخر دهه ۶۰ که با واکنش سیداحمد خمینی مواجه شد، از جمله فعالیت های ارشادی آیت الله پسندیده در دوران پس از انقلاب بود.

سجاد عباسی

منبع:

خاطرات ایت الله پسندیده ۱۳۷۵_۱۲۷۴.برادر امام خمینی.خاندان امام خمینی.گوشه هایی از تاریخ معاصر ایران به کوشش محمد جواد مرادی نیا_تهران سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری ا_انتشارات خوزه مهر۱۳۸۱