آثار ارسطو در روزگار قدیم

«دو هزار سال گذشت تا جهان توانست فیلسوفی همسنگ ارسطو پدید آورد. »
برتراند راسل
ارسطو همه اوراق و نوشته های شخصی اش را به شاگرد برجسته خود، تئوفراستوس
(۳۷۰-۲۸۶ ق.م.) سپرد كه پس از او …

«دو هزار سال گذشت تا جهان توانست فیلسوفی همسنگ ارسطو پدید آورد. »

برتراند راسل

ارسطو همه اوراق و نوشته های شخصی اش را به شاگرد برجسته خود، تئوفراستوس

(۳۷۰-۲۸۶ ق.م.) سپرد كه پس از او جانشین وی و سرپرست لوكئوم شد. او نیز وصیت كرده بود پس از مرگش همه كتابخانه اش به نِلِئوس - كه از شاگردان خود او و ارسطو بود - سپرده شود و به احتمال زیاد او را پس از خود نامزد سرپرستی لوكئوم نیز كرده بود. اما پس از مرگ تئوفراستوس، یكی از شاگردان برجسته دیگر او و ارسطو، استراتُن سرپرست لوكئوم شد. بدین سان نِلِئوس احتمالاً به علت نومیدی و سرخوردگی آتن را ترك كرد و به زادگاهش اسكپسیس بازگشت و كتاب های تئوفراستوس را - كه نوشته های ارسطو نیز در میان آنها بود - همراه خود به آنجا برد و برای وارثان خود باقی گذارد. اما از آنجا كه وارثانش افرادی عامی بودند، آنها را در جایی نامناسب انبار كردند. مدت ها گذشت تا اولاد ایشان كتابخانه ارسطو و تئوفراستوس را كه از رطوبت و حشرات آسیب دیده بود پیدا كردند و به مردی به نام آپِلیكُن، به بهای گزافی فروختند. آپِلیكُن كه بیشتر مردی كتاب دوست بود تا فیلسوف، نسخه هایی از آنها تهیه كرد و جاهای خالی را خودش به نادرست پر كرد و كتاب ها را پر از غلط و اشتباه منتشر ساخت. به گزارش پلوتارك (پلوتارخوس)، هنگامی كه سولا فرمانروای روم، آتن را تسخیر كرد، كتابخانه آپِلیكُن را كه بیشتر رساله های ارسطو و تئوفراستوس در آن یافت می شد و در آن زمان برای عامه ناشناخته بود، در اختیار گرفت و به روم منتقل كرد. پس از انتقال آنها به روم، تورانین نحوی، بیشتر آنها را تنظیم كرد و سپس نسخه هایی را در اختیار دانشمندی بزرگ، به نام آندرونیكوس رُدسی (سده نخست پیش از میلاد) نهاد. آندرونیكوس نیز آنها را مهذب و منقح كرد و همچنین فهرستی از آنها تهیه كرد كه در آینده پیوسته اساس كار همه قرار گرفت. او كتاب ها را بر حسب موضوع گروه بندی و مرتب كرد و همچنین حواشی و یادداشت هایی درباره صحت انتساب و رده بندی هر نوشته به جای گذاشت. بدین سان با كار سترگ آندرونیكوس رُدسی، دوران نوینی از ارسطوگرایی و پژوهش درباره آثار ارسطو آغاز شد.

درباره این شخصیت و فعالیت مهم وی در تنظیم و ویراستاری آثار ارسطو، در میان ارسطوشناسان عقاید و نظرات مختلفی یافت می شود. بسیاری از آثاری كه آندرونیكوس آنها را جعلی یا ناچیز دانسته، بعدها گم شده است. اما بیشتر نوشته هایی كه به عقیده او عمده و اصیل بوده، به صورت نسخه های خطی محصول قرن های نهم تا شانزدهم میلادی، امروز در دست است. چگونگی انتقال مطالب تا آن زمان، از چند قطعه دست نوشته پاپیروسی مربوط به سده سوم میلادی به بعد نمایان است. تفسیرها، به ویژه شروح متعلق به اسكندر افرودیسی (سده سوم میلادی)، منابع گرانبهای اطلاع درباره آثار گمشده است و همه تفسیرهای تا پیش از قرن نهم میلادی از حیث تعیین صحت قرائت متن های ارسطو سودمند است. بزرگترین مفسران ارسطو در این دوره عبارتند از:

۱ - اسكندر افرودیسی قرن سوم میلادی

۲ - تمیستیوس قرن چهارم

۳ - آمونیوس قرن ششم

۴ - فیلوپون قرن ششم

۵ - سیمپلیكیوس قرن ششم

۶ - بوئتیوس قرن ششم متون مفسران قدیم ارسطو در ۲۳ مجلد به وسیله آكادمی برلین تحت نظر هرمان دیلس در سال های ۱۸۸۳ تا ۱۸۹۲ نشر یافته است. در میان مفسران پس از سده نهم نیز، باید برای تفاسیر ابن رشد و توماس آكویناس مقامی ممتاز قائل شد.

مسعود زنجانی