روانشناسی اینترنت

اینترنت ابزاری است که به ناگهان از میان تاریکی و ابهام، گام به گیتی گذاشت. این ابزار که روزگاری رسانه ارتباطی پوشیده و پررمز و راز دانشمندان و پژوهشگران به شمار می رفت، هم اکنون …

اینترنت ابزاری است که به ناگهان از میان تاریکی و ابهام، گام به گیتی گذاشت. این ابزار که روزگاری رسانه ارتباطی پوشیده و پررمز و راز دانشمندان و پژوهشگران به شمار می رفت، هم اکنون به خدمت همگان درآمده است و در ریزترین تا درشت ترین کوشش ها و کنش های آدمی، نقش و جایگاهی تعطیل ناپذیر دارد. از اینترنت برای تماس با دوستان و همکاران، داد و ستد، انجام پژوهش، تبادل داده ها، تبانی با دیگران، دیدار با ناآشنایان و ازدواج و حتی توطئه، ترور شخصیت، پرخاشگری و خشونت سود جسته می شود.

گسترش اینترنت با چنان شتاب انفجارآمیزی انجام شد که فرصت نیافتیم گامی به پس برداریم و بر این ابزار ارتباطی (که آثار توانمندی بر رفتار ما بر جا گذاشته و می گذارد) ژرف تر بنگریم. اینترنت عرصه یی است که در آن، ما آدمیان گاه کنش ها و برهمکنش های شگرفی از خود بروز می دهیم. گاه چنین به نظر می رسد که آثار اینترنت کاملاً مثبت است و گاهی دیگر در گفت و شنودهای اینترنتی، کرداری از برخی آدمیان سر می زند که در هیچ محیط دیگری به چنان کارهایی دست نمی یازیم؛ کرداری که بعدها باعث پشیمانی و شرمگینی می شود. در همین حال اینترنت محیطی است که در آن ما کاربران می توانیم اثرگذار و اثرپذیر باشیم مشروط به اینکه آگاهی و دانش اندکی از چگونگی و علت دگرگونی هایی که اینترنت ممکن است در برداشت ها و رفتار ما پدید آورد، در ذهن داشته باشیم.

کسانی که از ترس عناوین هراس برانگیز صفحه حوادث روزنامه ها، تاکنون جرات ارتباط مستقیم با اینترنت را نداشته اند، ممکن است گمان کنند این رسانه جایگاهی آکنده از افراد دچار نابسامانی های روانشناختی، پنداشت های باورنکردنی و انگیزه های پوشیده و پرسش برانگیز است و افراد عادی بهتر است با آن با احتیاط برخورد کنند.

با این همه، چندین دهه پژوهش که در محیط های گوناگون روی رفتار آدمیان انجام شده است، نشان می دهد چگونه انگیزش ها و دگرگونی های محیطی ممکن است باعث کژروی (انحراف) رفتارهای بهنجار آدمیان شود. گاه این آثار به راستی درخور توجه است. ممکن است درباره خودمان بر این گمان باشیم که خوش قلب، خونسرد، بی باک یا سخاوتمندیم، اما به واقع توان تاثیر ایستار (موقعیت) بر رفتار خویش را دست کم می گیریم. افرادی که درباره ویژگی خونسردی به خود نمره بالا می دهند، ممکن است در ایستارهای ویژه یی از کوره در بروند.

همچنین آن که از لحاظ مهربانی، نمره بالایی برای خود در نظر می گیرد و به گونه معمول نیز نسبت به دیگران، رفتار بانزاکتی دارد، ممکن است در گرماگرم جنگ و جدال ستیزه جویانه و کینه توزانه اینترنتی از جا در برود و به گونه یی پرخاشجویانه به فرد روبه رو بتازد.

پژوهش های روانشناختی از آن حکایت دارد که محیط کنش و برهمکنش آدمیان ممکن است بر شیوه کردار آنان اثر گذارد؛ به راستی، چنین نیز هست. چنانچه شرایط ایجاب کند، تقریباً همه افراد، رفتارهایی از خود بروز می دهند که به باور خودشان، از شخصیت آنان به دور است. در گستره روابط انسانی، اینترنت ابزاری به نسبت نوپاست و از دیدگاه روانشناختی، با نگاهی موشکافانه به رخدادها، درمی یابیم که این ابزار تا چه اندازه ممکن است بر زندگی ما اثر گذارد.

برای نمونه، هنگام تماشای شراره های ستیزی که در گروه گفت وگوی آرام روی می دهد، می توانیم به پیشینه کهن پژوهش های روانشناختی درباره پرخاشگری بازگردیم تا بهتر بفهمیم چه روی می دهد و دلیل آن چیست.

دکتر بهنام اوحدی