منازعه طبقات اجتماعی ترکیه

یک تفسیر در مورد اعتراضات ضد دولتی که در شهرهای ترکیه درجریان است, این است که معترضان مخالف دین سیاسی هستند

یک تفسیر در مورد اعتراضات ضد‌دولتی که در شهرهای ترکیه درجریان است، این است که معترضان مخالف دین سیاسی هستند.

اعتراضی که علیه برنامه مقامات برای ویران کردن پارکی کوچک در مرکز استانبول و ساخت مرکز خرید آغار شده بود، به سرعت به تعارض ارزش‌ها تبدیل شد.

در ظاهر، این مبارزه نمایانگر دو دیدگاه متفاوت در ترکیه مدرن است. یعنی سکولاریسم در برابر مذهب. همچنین، اعتراضات ترکیه با جنبش تسخیر وال‌استریت مقایسه شده است و برخی از ناظران آن را «بهار ترکی» نامیده‌اند.

واضح است که بسیاری از شهروندان ترکیه، به خصوص در شهرهای بزرگ، از اتخاذ شیوه مستبدانه، سرکوب رسانه‌ها، محدودیت استفاده از الکل، دستگیری مخالفان سیاسی و واکنش خشن به اعتراضات توسط رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، بیزار هستند. مردم نگرانند که قوانین جدید جایگزین قوانین سکولار شود و تلاش کمال آتاتورک در مدرن کردن ترکیه پس از عثمانی از میان برود.

همچنین موضوع علویان، اقلیت مذهبی مرتبط با صوفیه و شیعه، مطرح می‌شود. علویان که تحت حفاظت حکومت سکولار «کمالیست» قرار داشته‌اند، به شدت نسبت به اردوغان بی‌اعتماد هستند. برنامه اردوغان برای نامگذاری پل جدید تنگه بسفر به نام سلطان قرن شانزدهم که اجداد علویان را قتل عام کرد، آنان را ناراضی کرده است.

بنابراین، به نظر می‌رسد مذهب در قلب مشکلات ترکیه است. مخالفان دولت اردوغان آن را ذاتا ضد دموکراسی می‌دانند. اما مسائل به این سادگی هم نیست. حکومت سکولار کمالیست کمتر از رژیم پوپولیست اردوغان مستبد نیست، حتی می‌توان گفت که مستبدتر هم هست. همچنین این مساله قابل توجه است که اولین اعتراض در میدان تقسیم استانبول، به دلیل نگرانی از ساخت مسجد نبود، بلکه به علت ساخت مرکز خرید بود. اما این ترس با خشم از وقاحت شرکت‌های ساختمانی و پیمانکاران مورد حمایت دولت اردوغان همراه شد.

بنابراین به جای تمرکز بر مشکلات دین سیاسی معاصر، که مطمئنا قابل توجه است، بررسی مناقشات ترکیه از زاویه طبقه اجتماعی سودمند خواهد بود. معترضان، لیبرال باشند یا چپ‌گرا، می‌خواهند گونه‌ای نخبگان شهری-غربی شده، فرهیخته و سکولار- را تشکیل دهند. از طرف دیگر، اردوغان همچنان در روستاها و شهرستان‌ها، درمیان مردم کم‌سواد، فقیر، محافظه‌کار و مذهبی بسیار محبوب است.

به رغم تمایلات مستبدانه اردوغان، که آشکار هستند، اگر اعتراضات کنونی را تنها نزاع بین دموکراسی و خودکامگی ارزیابی کنیم، گمراه‌کننده خواهد بود؛ با این همه، موفقیت حزب پوپولیست عدالت و توسعه اردوغان به همراه افزایش حضور نمادها و رسوم مذهبی در جامعه، نتیجه دموکراسی بیشتر است نه دموکراسی کمتر.

رسومی را که حکومت سکولار کمالیست ممنوع کرد، مانند استفاده از روسری برای زنان در مکان‌های عمومی، دوباره احیا شده‌اند چون ترکیه ای ‌های روستایی نفوذ بیشتری پیدا کرده‌اند. زنان جوان مذهبی به دانشگاه‌ها وارد می‌شوند و رای شهروندان محافظه‌کار ترکیه در استان‌ها به حساب می‌آید.

به علاوه، اتحاد بین کسب و کارها و پوپولیست‌های مذهبی در ترکیه بی‌همتا است. بسیاری از این کارآفرینان جدید، همچون زنان روسری پوش، از روستاهای آناتولی هستند. این استان‌های به تازگی ثروتمند شده از نخبگان قدیمی استانبول خشمگین هستند. اما این مساله که ترکیه دموکرات‌تر شده است به این معنی نیست که آزادتر هم شده است. این یکی از مسائلی است که توسط بهار عربی فاش شد. اینکه همه مردم در دولت صدا داشته باشند برای هر دموکراسی ضروری است. اما این صداها، به ویژه در زمان انقلاب‌ها، به ندرت معتدل هستند.

آنچه که در کشورهایی مانند مصر و ترکیه - و حتی در سوریه- شاهد هستیم آن چیزی است که آیزایا برلین فیلسوف لیبرال انگلیسی آن را ناسازگاری مطلوب‌های همطراز توصیف می‌کند. نادرست است اگر باور کنیم که همه امور مطلوب همیشه با هم جمع می‌شوند. برخی مواقع مطلوب‌های همطراز با هم تضاد پیدا می‌کنند.

درمورد گذار سیاسی در خاورمیانه نیز همین طور است. دموکراسی مطلوب است و لیبرالیسم و تحمل هم مطلوب هستند. به خصوص اگر با هم همزمان باشند. اما در حال حاضر، در اکثر نقاط خاورمیانه، این چنین نیست. دموکراسی بیشتر، به معنی آزادی کمتر و فقدان تحمل بیشتر است.

به عنوان مثال، شاید بتوان به راحتی با مخالفان بشار اسد در سوریه همدردی کرد. اما مردم طبقه بالا در دمشق، مردان و زنان سکولاری که از موسیقی و فیلم‌ لذت می‌برند و برخی از آنها از اقلیت مسیحی و علوی هستند، زمانی که اسد از قدرت کنار برود به سختی می‌توانند به بقای خود ادامه دهند. گرچه حزب بعث سوریه مستبد است، اما از نخبگان اقلیت و سکولار حمایت می‌کند. با این همه، خشونت سیاسی محصول این رژیم‌های خودکامه است.حکومت طولانی‌تر این رژیم‌ها به معنی خشونت بیشتر شورشیان افراطی است. بنابراین دلیلی وجود ندارد که از اردوغان و سازندگان مرکز خرید در برابر تظاهرکنندگان حمایت کرد. تظاهرکنندگان حق دارند نسبت به نادیده گرفتن افکار عمومی و سرکوب مطبوعات توسط اردوغان معترض باشند. اما در نظر گرفتن این مناقشه به عنوان مبارزه علیه مذهب اشتباه است.

ظهور بیشتر دین‌داری نتیجه اجتناب‌ناپذیر دموکراسی در کشورهایی است که مسلمانان اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند. اما چگونگی تعامل با آزادی مهم‌ترین موضوعی است که مردم خاورمیانه با آن روبه‌رو هستند. ترکیه تنها یک دموکراسی است. این امید وجود دارد که اعتراض به اردوغان این کشور را آزادتر نیز خواهد کرد.

منبع: پراجکت سندیکیت

نویسنده:اِیین بروما

مترجم: رفیعه هراتی