ضرورت تحول سریع در نظام پولی

طرح حذف صفر از اسکناس‌ها، طرحی کهنه اما ضروری است که مدتی است دوباره توسط مسئولان بانکی کم و بیش مطرح می‌شود و این مسولان گویی بیم دارند که صراحتاً و محکم از ضرورت اجرای سریع …

طرح حذف صفر از اسکناس‌ها، طرحی کهنه اما ضروری است که مدتی است دوباره توسط مسئولان بانکی کم و بیش مطرح می‌شود و این مسولان گویی بیم دارند که صراحتاً و محکم از ضرورت اجرای سریع آن سخن برانند. بواقع این طرح در قالب بخشی از طرح تحول اقتصادی دوباره مطرح شده است و مسئولان بانک مرکزی اخیراً با بیم و احتیاط در حاشیه آن صحبت می‌کنند.‌

انتشار چک پول‌های ۵۰ هزار تومانی و ۱۰۰ هزار تومانی جدید بانک مرکزی که یک گوشه آن تنها اعداد ۵۰ و ۱۰۰ نگاشته شده است به عنوان مقدمه حذف صفر از اسکناس‌ها قلمداد می‌شود. بر این اساس بانک مرکزی در ستادی که مدتی است برای مطالعه این طرح تشکیل داده به این نتیجه رسیده است که باید ۴ صفر را همزمان از روی اسکناس‌ها بردارد. این اتفاق، نه تنها اقدام مثبت و ضروری است بلکه باید گفت که با تأخیر در حال وقوع است. حذف صفر از اسکناس‌ها اقدامی ساده به منظور اصلاح نظام پولی - و نه مالی - است. این اقدام بسیار ضروری و در قالب وظایف بانک مرکزی است. بانک مرکزی در اصلاح نظام پولی باید بسرعت و البته دقت تصمیم بگیرد و اجرا کند. اظهارات غیرکارشناسی و بعضاً عوامانه در مورد تورم‌زا بودن حذف صفر، چنانچه بخواهد مانع تصمیم‌گیری و اجرای اصلاح نظام پولی باشد باید غمگنانه گفت که دولت و بانک مرکزی از استقلال رای و قوت نظری و عملی کافی برای یک گام ساده و ضروری اصلاح برخوردار نیست چه رسد به تحول اقتصادی.

قائم مقام بانک مرکزی روز گذشته اعلام کرد که اسکناس ۱۰ هزار ریالی (۱۰۰۰ تومانی) فعلی به اندازه ۲۵ ریال ۳۰ سال پیش قدرت خرید دارد. این سخن بدان معناست که ارزش پول کشور در این مدت ۴۰۰ برابر کم شده و قدرت خرید پول ملی ۴۰۰برابر تنزل کرده است.

معنای دیگر این سخن آن است که چنانچه ۳۰ سال پیش درشت‌ترین اسکناس رایج اسکناس ۱۰۰۰ تومانی (۱۰ هزار ریالی) بوده است اینک باید اسکناس ۴۰۰ هزار تومانی (۴ میلیون ریالی) داشته باشیم اما اکنون درشت‌ترین اسکناس رایج ۵ هزار تومانی است. تصور کنید زمانی با چند قطعه اسکناس ۱۰۰۰ تومانی که در جیب پیراهن هم جا می‌گرفت، می‌شد یک اتومبیل یا یک خانه خرید اما اکنون اگر کسی بخواهد اسکناس برای خرید همان کالاها بپردازد باید چند گونی اسکناس جا به جا کند و این عین هدر دادن منابع ملی است.

مدیر سازمان تولید اسکناس بانک مرکزی دیروز اعلام کرد سالانه یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون قطعه اسکناس در کشور منتشر می‌شود حال آنکه این میزان ۱۰ سال پیش سالانه ۶۰۰ میلیون قطعه بود. به گفته او، اکنون سرانه اسکناس رایج در ایران ۱۱۵ قطعه به ازای هر نفر است در حالی که این شاخص در کشورهای پیشرفته ۱۰ قطعه و در کشورهای در حال توسعه ۳۰ قطعه است.‌

به هر حال حجم انبوه اسکناس رایج به خاطر کاهش ارزش پول طی سالهای متمادی و اهمال در چاپ اسکناس‌های درشت یا تغییر واحد پول یا حذف صفر از اسکناس‌ها، هزینه‌های کلانی به اقتصاد ملی چه در قالب چاپ و انتشار میلیاردها قطعه اسکناس در سال و چه از نظر هزینه‌های نگهداری و جا به جایی و انتشار و ابطال چک پول‌های یک بار مصرف بر اقتصاد کشور تحمیل کرده است و اینک نه تنها چاپ اسکناس‌های خیلی ریز نظیر ۱۰۰ ریالی و ۲۰۰ ریالی، بلکه حتی انتشار اسکناس‌های ۵۰۰ ریالی و ۱۰۰۰ ریالی نیز توجیه اقتصادی ندارد و هزینه انتشارش بیشتر از ارزش نوشته شده روی اسکناس است. فراموش نکرده‌ایم سال گذشته باندی در خراسان دستگیر شدند که سکه‌های ۵۰ ریالی و ۱۰۰ ریالی و ۲۵۰ ریالی را ذوب و فلز آن را به خارج صادر می‌کردند چرا که ارزش فلز به کار رفته در این مسکوکات بسیار بیشتر از ارزش سکه‌های ضرب شده بود!

یکی از مسئولان بانکی کشور چندی پیش گفته بود هزینه استهلاک و نگهداری دستگاه‌های خودپرداز بانکها در ایران به طور متوسط هزار برابر کشورهای غربی است چرا که به خاطر کم‌ارزش بودن اسکناس‌ها، میزان خروجی اسکناس از این دستگاهها در حدود هزار برابر کشورهای غربی است.

با این تفاسیر و با دانستن اینکه تسهیل در مبادلات پولی و کنترل ارزش پول ملی وظیفه روشن بانک مرکزی است، بانک مرکزی باید طبق نظر کارشناسی نسبت به اصلاح نظام پولی اقدام کند و به نظر نمی‌رسد کاری که وظیفه بدیهی و جاری بانک مرکزی است و سالهاست که در دیگر کشورها تجربه شده، آنگونه که قائم مقام بانک مرکزی گفته است به اجماع سیاسی دولت و مجلس نیاز داشته باشد. چرا که هرچه گستره تصمیم‌گیری وسیع تر شود، بیم گرفتار شدن در هزار توی بازی‌های سیاسی و بوروکراسی‌های فرساینده، بیشتر و هزینه اجرای آن نیز فزون‌تر می‌شود. دولت نباید در اجرای طرحی که صرفاً <شکلی> است و هیچ هزینه اقتصادی ندارد، بیم و تعلل کند.