میم مثل معلم

اگر صبح زود یا سر ظهر در مسیری قرار بگیرید که مدرسه ای در آنجا واقع باشد, بی اختیار با تماشای دانش آموزان, در هر مقطعی که باشند به یاد خودتان می افتید و سری به گذشته ها می زنید به یاد معلمی که خیلی دوست اش داشتید, به یاد شیطنت های تان و هم کلاسی هایی که شاید دیگر از آنها خبری ندارید

اگر صبح زود یا سر ظهر در مسیری قرار بگیرید که مدرسه‌ای در آنجا واقع باشد، بی‌اختیار با تماشای دانش‌آموزان، در هر مقطعی که باشند به یاد خودتان می‌افتید و سری به گذشته‌ها می‌زنید؛ به یاد معلمی که خیلی دوست‌اش داشتید، به یاد شیطنت‌های‌تان و هم‌کلاسی‌هایی که شاید دیگر از آنها خبری ندارید. گاهی هم در بین همکاران و یا افرادی که می‌شناسید بی‌اختیار از منش و شخصیت فردی خوش‌تان می‌آید که پس از یک بررسی ساده متوجه می‌شوید که آن فرد تداعی‌گر معلم یکی از مقاطع تحصیلی شماست؛ معلمی که بسیار روی رشد و تعالی شما تاثیرگذار بوده است. خلاصه اینکه معلم‌ها فقط آموزش و پرورش دانش‌آموزان را به عهده نمی‌گیرند، بلکه آنها با آموزش مهارت‌های زندگی می‌توانند از ما انسان‌هایی شاد و مثبت در آینده و یا برعکس بسازند.....

برخورداری از سلامت جسمانی و فکری، امنیت عاطفی و روانی، احساس قدرت و احترام و بیم و امید نسبت به آینده، از جمله شاخص‌های یک زندگی سالم است که آموزش و بهره‌مندی از این مهارت‌ها فقط با یادگیری ممکن می‌شود. امروزه حتی رشد خلاقیت در انسان نیز آموزش دادنی است. اما سوال مهم این است که آیا کسانی که امر آموزش را به عهده می‌گیرند و سختی‌های آن را تحمل می‌کنند به این مسوولیت خود واقف‌اند و یا صرفا برای اینکه به تحصیل در مقاطع دیگر و یا ورود به مشاغل دیگر علاقه نداشتند، معلم‌ شده‌اند؟ خوب است همه خانواده‌هایی که فرزندان خود را تشویق می‌کنند به عرصه مقدس معلمی وارد شوند به این موضوع واقف باشند که معلمی وجه خاصی دارد و این شرافت و اصالت در درجه اول به کسانی منتقل می‌شود که رسالت و مسوولیت مهم یاد دادن را بر عهده دارند، بنابراین جایگاه معلم جایگاهی قدسی است که با رشد، سلامت و بالندگی انسان‌ها و خانواده و جامعه سر وکار دارد.

اگر معلمان در نقش حیات‌بخش خود به درستی عمل کنند و اگر جایگاه رفیع آنها به درستی تبیین شود و مورد پذیرش و تحسین آحاد دولت و ملت قرار بگیرد، نشاط و پویایی جامعه تحقق می‌یابد و توسعه سلامت اجتماعی در معنای اعم و همه‌جانبه آن شکل می‌گیرد. غفلت از این جایگاه و توجه نداشتن به شأن و منزلت معلمان و رفاه قابل قبول آنان به اعتقاد بنده یک درد و مصیبت اجتماعی است چون کارکرد درست معلمی را دچار خدشه‌ می‌کند و این یعنی خدشه‌دار شدن سلامت و توسعه جامعه. آرامش و نشاط فکری و رفتاری معلم و فرصت یاد گرفتن و یاد دادن یک اصل است.

● از مقام معلم غفلت نکنید

نباید حاشیه‌های زندگی، معلمان را از متن مسوولیت‌شان جدا کند و دغدغه‌های معیشتی، آنان را به مشاغل دون از شأن آنها وادار نماید. در دانشگاه، مدرسه و تمام مراکز آموزشی، نقش معلمان و اساتید، بسیار تعیین‌کننده و اساسی است. به اعتقاد من رابطه استاد و دانشجو و نقش اساتید به‌عنوان یک معلم می‌تواند به‌عنوان یک پدر معنوی در سطح ملی مطرح شود.

به این معنا که اساتید با تاثیرگذاری جدی بر رفتار و افکار و شکل دادن شخصیت مخاطبان و دانشجویان می‌توانند به رسالت خود عمل کنند و افراد بسیار موثر و مثبت در آینده بسازند. تاثیرپذیری دانشجو از استاد یک واقعیت جدی و انکارناپذیر است. اساتید در دانشگاه‌ها نباید تنها به مباحث علمی و تخصصی بپردازند، بلکه باید کلاس درس را کلاس بهترآموختن برای بهتر زندگی کردن در نظر بگیرند. اگر معلم‌ها به دلیل گرفتاری‌های معیشتی، خانوادگی و... دغدغه‌هایی جدی داشته باشند، قطعا از تمرکزشان بر امر آموزش چنین مسایلی کاسته می‌شود.

جامعه و دولت‌مردان آن باید بدانند سرمایه‌گذاری برای تامین رفاه معلمان از طریق ارایه وام‌هایی برای مسکن معلم، بیمه‌های بهداشتی معلم، وام‌های تفریحی معلم در واقع هزینه کردن سرمایه نیست، بلکه این هزینه کردن نوعی پس‌انداز است. پس‌انداز و سرمایه‌گذاری که روی نسل آینده، همان سرمایه‌های اجتماعی‌مان، داشته‌ایم. سرمایه هر جامعه را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. به عنوان نمونه سرمایه طبیعی، فیزیکی، فرهنگی، انسانی و اجتماعی که صاحب‌نظران معتقدند ارزشمند‌ترین سرمایه یک جامعه سرمایه اجتماعی است.

گاهی سرمایه اجتماعی با کارکردش تعریف می‌شود. در واقع یک دارایی است که فرد یا افراد می‌توانند به عنوان یک منبع از آن استفاده کنند و یا به قول کلمن: «سرمایه اجتماعی، هرگونه رابطه اجتماعی است که منبعی برای فرد محسوب می‌شود.» امروزه سرمایه اجتماعی در مدارس از اهمیت بسیار مهمی برخوردار است.

● معلم و سرمایه‌های اجتماعی

به اعتقاد برخی از صاحب‌نظران افزایش سرمایه‌اجتماعی در مدارس از طریق تقویت روابط اجتماعی بین معلمان و والدین و دانش‌آموزان و افزایش دستاوردهای تحصیلی شاگردان صورت می‌گیرد. در واقع با تعریف قبلی از سرمایه اجتماعی و رابطه بین معلم و شاگردان در یک جامعه، یک منبع مهم دارایی و ثروت در ابعاد اجتماعی و معنوی همین معلمان به حساب می‌آیند. از این رو توجه به نقش و جایگاه مهم معلمان از سوی خود معلمان و مردم و دولت و تمام نهادهای تصمیم گیرنده به عنوان بخشی از سرمایه اجتماعی می‌تواند نتایج سودمندی همچون ارتباطات در موفقیت‌های تحصیلی مطلوب‌تر و کنترل آسیب‌های اجتماعی و آینده پرامیدتری برای جامعه دربرداشته باشد.

● الگوبودن؛ خواسته و ناخواسته

معلم خواه ناخواه در جایگاه الگو برای شاگردان‌اش قرار خواهد گرفت و لذا شرایط ظاهری و شخصیتی یک معلم بسیار بااهمیت و قابل توجه است. تحقیقات ثابت کرده که ظاهر و ‌آراستگی یک معلم در پیشرفت و بهبود شرایط تحصیلی شاگردان موثر خواهد بود. همچنین شرایط اخلاقی و شخصیتی یک فرد به عنوان معلم بسیار مهم است چون دانش‌آموزان و شاگردان او به صورت ناخودآگاه و یا آگاهانه تحت تاثیر حالات رفتاری و اخلاقی او قرار خواهند گرفت و این یکی از دلایل مهم حفظ این سرمایه اجتماعی است، بنابراین توجه به معلم و حرفه آموزش، انتخاب بهترین افراد برای حرفه معلمی و تربیت آنها در بالاترین سطوح و توجه به زندگی و معیشت معلم در حقیقت یک سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است.

اگر به روابط بین افراد در جامعه و نوع نگاه و برخورد افراد با یکدیگر توجه شود، متوجه می‌شویم که تمام آسیب‌های اقتصادی، سیاسی، معنوی و اجتماعی که در سطوح مختلف یک جامعه اعم از خانواده تا سطح اجتماع اتفاق می‌افتد، به دلیل فقدان آموزش صحیح و درست بوده است. در ارتباط با ارتکاب جرایم تا مسایل و آسیب‌هایی مثل آلودگی به اعتیاد و موادمخدر همه و همه در گروی فقدان تربیت صحیح در سطح خانواده و اجتماع است، بنابراین معلمان به عنوان بخش بسیار مهم و گسترده در آموزش جامعه و ناشر فرهنگ صحیح ارتباط بین افراد در تربیت شاگردان خود، مهم‌ترین نقش را در جامعه ایفا می‌کنند. متولیان امور معلمان و اساتید باید به این نکته مهم توجه کنند که لااقل شرایط مطلوب زندگی را باید برای معلمان تامین کنند.

زمانی که از دغدغه‌های زندگی یک معلم کاسته شود او می‌تواند با فراغ‌‌بال و تمرکز بیشتر به شاگردان خود که همان فرزندان ما و نسل آینده‌ساز این مملکت خواهد بود توجه نماید و آنها را برای ساختن یک زندگی بهتر آموزش دهد.

دکتر سیدحسن علم‌الهدایی

جامعه‌شناس عضو هیأت علمی دانشگاه مشهد