اکران سینمایی در قاب کوچک

تله فیلم سازی در گفت وگو با گروهی از کارگردان های فیلم تلویزیونی

فیلم تلویزیونی یا تله فیلم. از بدو شروع به کار پروژه‌های سینمایی ـ تلویزیونی با این عنوان تاکنون فراز و فرودهای زیادی متوجه سازندگان و تولیدکنندگان این آثار بوده است.

ابتدا چون همگان با یک پدیده روبه‌رو بودند، از تله‌فیلم‌سازی استقبال شد و در ادامه خیلی‌ها به طور بی‌رویه به نقد پرداختند. آنچه درباره تله‌فیلم باید گفت این که بر خلاف بسیاری از اظهارنظرها که کمبود بودجه را دلیل ضعف این حیطه از تولید تلویزیونی می‌دانند، اتفاقا فیلم تلویزیونی در مقایسه با فیلم سینمایی در ماهیت خود یک ابزار رسانه‌ای ارزان‌تر است و اتفاقا به همین دلیل، بسیاری از فیلمسازان در سال‌های اخیر ترجیح می‌دهند فیلم‌هایی را که درصددند به عنوان یک اثر سینمایی ثبت شود، ابتدا با روش یک فیلم تلویزیونی بسازند! همین مقدمه نشان می‌دهد خیلی از نظرهای منعکس شده در رسانه‌ها و نظرگاه‌هایی که افکار عمومی را هدف می‌گیرند، بدون توجه به کارکردهای این رسانه نمی‌تواند به عمق و تأثیرگذاری لازم برسد.

استفاده از نظرات کارشناسان، منتقدان و سازندگان تله‌فیلم‌ها و رسیدن به یک برآیند، هدف تشکیل پرونده‌ای درباره فیلم‌های تلویزیونی در ایران بود.

پرونده‌ای که نشان می‌دهد تله‌فیلم‌سازی در ایران گرچه نمونه‌های قابل قبول و شاخصی داشته، اما هنوز جای کار زیادی دارد تا محصولات بهتر و جذاب‌تری را به ثبت برساند. مروری بر نظرات برخی کارگردان‌های فعال در این زمینه می‌تواند در این خصوص کارساز باشد.

● اسماعیل فلاح‌پور:

فیلم‌ تلویزیونی، تامین‌کننده خوراک آنتن نیست

اسماعیل فلاح‌پور، کارگردان فیلم تلویزیونی عبور از شب در نخستین جشنواره فیلم‌های تلویزیونی درباره سطح کیفی فیلم‌های تلویزیونی در سال‌های اخیر گفت: بیننده تلویزیون علاقه‌مند است مناسبات اجتماعی جامعه معاصر را در قالب فیلم تلویزیونی ببیند، زیرا مخاطبان فیلم‌های تلویزیونی قشر نوجوان و جوان هستند، اما متاسفانه می‌بینیم نویسنده تله‌فیلم که مدت زمان کوتاهی نسبت به سریال در اختیار دارد، نمی‌تواند بخــشی از روابط اجتماعی و واقعیت‌ موجود در زندگی را در اثرش ارائه دهد و بیننده برشی از زندگی را در آثار نمی‌بیند.

وی در ادامـــه گفت: امــــروزه تله‌فیلم‌هایی داریم که در ظاهر کمدی هستند، اما اکثر آنها به هجو ختم می‌شوند یا با آثاری طرف هستیم که در مناسبت‌ها باید روانه آنتن شوند.

کارگردان فیلم تلویزیونی «خیابان یکطرفه» ایراد عمده فیلم‌های تلویزیونی را نبود نظارت دانست و گفت: امروزه برخی تهیه‌کنندگان که موفق به دریافت کد تولید می‌شوند، در پی عوامل اجرایی با قیمت پایین هستند و به دنبال افراد کم‌تجربه‌تر می‌روند تا شاید بخشی از پول را به عنوان سود مالی از پروژه کسب کنند؛ در حالی که نظارت درست و دقیق صدا و سیما باعث می‌شود ما شاهد تنوع در قصه، انتخاب درست عوامل و در نتیجه آثار باکیفیت در این زمینه باشیم.

وی گفت: متاسفانه امروزه به تله‌فیلم، بیشتر به عنوان تامین‌کننده خوراک آنتن نگاه می‌شود که این طرز تلقی درست نیست.

فلاح‌پور در ادامه به مناسبات مدیران میانی و برخی تهیه‌کنندگان اشاره کرد و گفت: جریانی در مدیریت میانی رشد کرده است که براساس دیدگاه این جریان، به سازندگان آثار توجه نمی‌شود و تنها به روابط دقت می‌کنند. بر این اساس، برخی آثار توسط دستیاران دوم کارگردان که تجربه مستقیمی در زمینه کارگردانی ندارند، ساخته و روانه آنتن می‌شود.

وی گفت: متاسفانه امروزه شاهد افت ساختاری در تله‌فیلم‌ها هستیم و استفاده از چند بازیگر مطرح، بار معنایی و مشکل ساختاری یک تله‌فیلم را رفع نمی‌کند.

● رهبر قنبری:

کیفیت تله‌فیلم به بینش فیلمساز بستگی دارد

رهبر قنبری، کارگردان آثار تحسین‌شده تلویزیونی «او» و «کسی در راه است» که در جشنواره‌های مختلف از جمله جشنواره ایتالیا موفق به دریافت جایزه شد، در ساخت یک فیلم باکیفیت تلویزیونی، بینش و نگرش فیلمساز را موثر دانست و گفت: تله‌فیلم یا هر نوع ساختار دیگر سینمایی، مشخصات یک فیلم تمام‌عیار سینمایی را باید داشته باشد و با همان معیار ساخته شود، بنابراین کیفیت یک تله‌فیلم بستگی تام و تمام به بینش فیلمساز دارد و این که با چه درجه با موضوع اثر از در آشتی درآمده است.

وی در ادامه گفت: نباید به تله‌فیلم فقط به این دلیل که کانال‌های تلویزیونی به خوراک نیاز دارند، نگاه کرد و آن را باری به هر جهت و تنها با نگاه رونق‌بخشیدن به شبکه تلویزیونی قلمداد کرد و بر آن اساس، اعتباری برای آن قائل شد. اما اغلب با این دیدگاه به تله‌فیلم نگاه می‌شود و سفارش‌دهندگان آدم‌های عجولی هستند که چنین رویه‌ای، این‌گونه از فیلمسازی تلویزیونی را بی‌اعتبار می‌کند. متاسفانه ضعف موقعیت مالی در ساخت تله‌فیلم به این آثار لطمه می‌زند و سبب شده کارهای باری به هر جهت ساخته و روانه آنتن شوند؛ در حالی که در جشنواره‌های معتبر جهانی، بیشتر کارها به صورت دیجیتال و تله‌ ساخته می‌شود و برخی از آنها ارزش محتوایی به مراتب بالاتری از فیلم‌های حرفه‌ای و سینمایی ما دارند. ۴۰ درصد تولیدات هالیوود دیجیتالی است که توانسته موفق عمل کند.

کارگردان فیلم تحسین‌شده کسی در راه است، در ادامه به تفاوت مدیوم تلویزیون و سینما اشاره کرد و گفت: ترکیب فیلم سینمایی و مدیوم تلویزیون، تفاوتی به وجود می‌آورد. تلویزیون یک مشخصه دارد و آن هم قاب کوچک آن است که در واقع بسته‌تر از سینماست. ما در تلویزیون نمی‌توانیم از نماهای لانگ‌شات استفاده کنیم و به همین دلیل مجبوریم به کاراکترها نزدیک شویم و طبیعی است این تفاوت در میزانسن، رنگ، نور و نوع دیالوگ‌نویسی نیز تاثیرگذار است. ما در هر کار تلویزیونی باید مخاطب تلویزیون را در نظر بگیریم، زیرا مخاطب تلویزیون با مخاطب سینما متفاوت است. در سینما مقداری فرهیختگی به خرج می‌دهیم، زیرا مخاطب در سینما اثر را انتخاب می‌کند و بابت آن هزینه می‌پردازد، اما در تلویزیون چنین نیست.

وی تاکید کرد: جدای از تفاوت‌های مدیوم تلویزیون و سینما، در ساخت یک اثر تلویزیونی با سینما به لحاظ تکنیکی، فنی، فکر، داستان، اندیشه و.. هیچ تفاوتی وجود ندارد.

این کارگردان اظهار کرد: برای ساخت یک تله‌فیلم بامحتوا، علاوه بر همه آنچه ذکر شد، باید یک تهیه‌کننده فهیم هم داشت تا نسبت به جنس کار آشنایی لازم داشته باشد.

● کاوه سجادی حسینی:

هنوز به‌دنبال قهرمان و ضدقهرمان هستند

کاوه سجادی حسینی که تعداد زیادی کار برای تلویزیون ساخته است درباره کیفیت تولید فیلم تلویزیونی گفت: ساخت تله‌فیلم از اواخر دهه ۷۰ در تلویزیون به صورت جدی آغاز شد و هدف فیلمسازان این بود که همه برای رسیدن به یک کیفیت بهتر و درخور توجه تلاش کنند. زمانی که به صورت جدی درگیر تولید تله‌فیلم شدم دلسوزی مدیران و تهیه‌کنندگان دیده می‌شد، اما اکنون متاسفانه تله‌فیلم به جایی رسیده که حضور در کارهای تلویزیونی برای عوامل سازنده کم‌اهمیت شده است و این مساله بیشتر در مورد بازیگران به چشم می‌خورد. بازیگران تلویزیونی مبالغی را پیشنهاد می‌دهند که بسیار بالاست و متاسفانه دلسوزی و تلاش کمتری در کارها دیده می‌شود؛ در حالی که بسیاری از بازیگران سینما از تلویزیون کار خود را آغاز کرده‌اند و تلویزیون فضای مناسبی برای دیده شدن و کشف استعدادهای آنهاست.

وی در ادامه گفت: متاسفانه از سوی تلویزیون، تهیه‌کننده موظف است بازیگران چهره را به کار گیرد که همین مساله به کار ضربه می‌زند، زیرا تعداد بازیگران تلویزیونی که بتوانند موفق عمل کنند بسیار کم است و بازیگرانی هم که برای مدیوم تلویزیون کار می‌کنند رقم‌های بالایی طلب می‌کنند. به همین دلیل کیفیت کارها پایین آمده است، زیرا بازیگران توانایی فرورفتن در قالب نقش‌های متعدد را ندارند و خود را تکرار می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود مخاطب دلزده شود.

کارگردان فیلم «راه» درباره آفت ساخت فیلم در حوزه تلویزیون گفت: عمده آفت تولید تله‌فیلم، فیلمنامه‌ است. متاسفانه فیلمنامه‌ها در چارچوب‌های مشخص شده شوراها تصویب می‌شود. به همین علت خروجی آنها تقریبا شبیه هم است و بیشتر افرادی که در شوراها حضور دارند فیلمنامه‌هایی را می‌پسندند که قهرمان و ضدقهرمان داشته باشد و ساختار آن برایشان از پیش تعریف شده و مشخص باشد. فیلمنامه‌هایی که در نوع نگارش مدرن بوده و به نوعی از چند قهرمان استفاده می‌کند مورد توجه قرار نمی‌گیرد. بیشتر کارها با نگاه هالیوودی ساخته می‌شود، زیرا برایشان جذاب‌تر است.

وی در ادامه به سود تهیه‌کننده در تولید یک اثر اشاره کرد و گفت: متاسفانه در حال حاضر کارگردان تله‌فیلم تنها به فکر گرفتن دستمزد است و تهیه‌کننده به جای این که به فکر محتوای اثر و شرایط مطلوب برای ساخت یک فیلم باکیفیت باشد به فکر سود آن است. برای خودم اتفاق افتاده که یک فیلم ۹۷دقیقه بود و تهیه‌کننده با من بحث و جدل می‌کرد که چرا ۷ دقیقه اضافه شده است. برای این مدت زمان اضافی، هزینه شده و سازمان آن را متقبل نمی‌شود.

وی در خاتمه افزود: در این شرایط که بخشی از آن را برشمردم هنوز افرادی هستند که دغدغه‌شان خلق یک اثر درخور توجه است و برای ساخت آن از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند. تله‌فیلم خوب هم تولید می‌شود، اما تعداد آن نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده است.

● فرزاد موتمن:

نگاتیو، دلیل تمایز فیلم‌ تلویزیونی با سینمایی نیست

فرزاد موتمن، برنده جایزه بهترین کارگردانی از اولین دوره جشنواره فیلم‌های تلویزیونی برای فیلم «دماغ» درباره عناصر موثر در تولید تله‌فیلم باکیفیت گفت: فیلم تلویزیونی باید یک داستان سرراست، بدون حاشیه، ساده، بدون پیچیدگی و رمز و راز تعریف کند.

شکل معماری و ساختمان فیلم تلویزیونی باید بسیار ساده و بدون پیچیدگی باشد. تحت هیچ شرایطی نباید در ساخت فیلم تلویزیونی از ساختارهای تجربی، پیچیده و مشکل‌پسند بهره برد.

وی در ادامه به بیننده فیلم‌های تلویزیونی اشاره کرد و گفت: باید به بیننده این دسته از آثار توجه کرد. این فیلم‌ها با مردم روستاها و شهرهایی که سالن سینما ندارند، یعنی تجربه دیداری و شنیداری آنها محدود است باید ارتباط برقرار کند.

موتمن گفت: در ساخت فیلم تلویزیونی باید طیف وسیعی از مخاطب را در نظر گرفت و نباید در ساخت آنها از پیچیدگی استفاده کرد. این آثار باید برای همه قابل فهم باشد.

وی به تفاوت ساخت فیلم در حوزه سینما و تلویزیون اشاره کرد و گفت: تفاوت ساخت فیلم در مدیوم سینما استفاده از نگاتیو و دوربین دیجیتال در آثار تلویزیونی نیست، بلکه باید طیف وسیع مخاطب در نظر گرفته شود.

کارگردان فیلم تلویزیونی «آذر» در ادامه به شیوه تصویب فیلمنامه‌ها در سازمان اشاره کرد و گفت: یکی از آسیب‌های فیلم‌های تلویزیونی، فیلمنامه‌های آنهاست. فیلمنامه‌های خوبی نوشته می‌شود، اما در این حوزه تصویب نمی‌شود.

او در خاتمه افزود: متاسفانه تله‌فیلم‌های موثری که می‌توانند بیننده را با خود همراه کنند، به ‌دلیل نداشتن فیلمنامه مناسب و سطحی همچنین مناسبات غیرحرفه‌ای کمتر ساخته می‌شوند. مدیران خوب است به این نکته مهم دقت کنند.

● بیژن میرباقری:

منفعت اقتصادی نباید هدف تهیه​کننده فیلم باشد

بیژن میرباقری، کارگردان فیلم‌های تلویزیونی «روز برمی‌آید» و «یک اسم» بیشترین عامل موفقیت در ساخت فیلم درخور توجه تلویزیونی را تهیه‌کننده آن فیلم برشمرد و گفت: تهیه‌کننده خوب و فهیم می‌داند چه فیلمنامه‌ای را با چه مختصاتی باید بسازد. یک تهیه‌کننده خوب هدفش پولدارشدن نیست و با تمام توان مالی خود روی فیلم سرمایه‌گذاری می‌کند و چه‌بسا بدهکار هم بشود. به طور مثال، تهیه‌کننده فیلم یک اسم ـ محمد داوودی ـ بدون توجه به بودجه هزینه کرده است و این تلاش و توجه تهیه‌کننده در همه ‌جای فیلم دیده می‌شود و فیلم به یک شرایط قابل قبول می‌رسد.

وی در ادامه گفت: متاسفانه در تعداد زیادی از تله‌فیلم‌هایی که ساخته می‌شود، تهیه‌کننده به منفعت اقتصادی توجه می‌کند و از سازمان مبلغی می‌گیرد، اما همه آن را صرف کار نمی‌کند بلکه بخشی را به عنوان سود در حساب بانکی خود می‌گذارد.

میرباقری در ادامه به شعور تهیه‌کننده در انتخاب یک فیلمنامه اشاره کرد و گفت: تهیه‌کننده‌ای که شعور و شناخت کافی از سینما و هنر هفتم داشته باشد فیلمنامه درخور مدیوم تلویزیون را انتخاب و شرایطی فراهم می‌کند تا فیلم جلوی دوربین برود. به عقیده من همه چیز به میزان درایت و مهارت تهیه‌کننده بازمی‌گردد.

تهیه‌کننده که به کارش مسلط باشد، می‌داند برای چه موضوعاتی از چه کارگردانی باید دعوت کرد و نگاهش به سمت بنگاه فرهنگی است تا بنگاه اقتصادی، اما ما می‌بینیم بسیاری از تهیه‌کنندگان تنها به جنبه اقتصادی تولید یک تله‌فیلم توجه می‌کنند و این در فیلم به وضوح دیده می‌شود و اثرگذار خواهد بود. همان‌گونه که تلاش و توجه تهیه‌کننده فرهنگی در یک اثر تلویزیونی قابل رویت است.

کارگردان فیلم‌های سینمایی «برزخ، دوزخ، بهشت» و «طبقه سوم» درباره شیوه انتخاب تهیه‌کننده برای آثارش گفت: من کارهای تهیه‌کنندگان را رصد و بعد پیشنهادی را برای ساخت فیلم قبول می‌کنم. تاکنون تمام تهیه‌کنندگانی که با‌ آنها همکاری داشته‌ام، افراد فهیم و موفق در عرصه سینما و تلویزیون بوده‌اند.

زهرا قزیلی