عوامل بدغذایی کودکان

بدغذایی یا بی اشتهایی کودکان یکی از مشکلات جدی تغذیه ای است که سوء تغذیه و کم وزنی جزو تبعات آن محسوب می شود

بدغذایی یا بی اشتهایی کودکان یکی از مشکلات جدی تغذیه ای است که سوء تغذیه و کم وزنی جزو تبعات آن محسوب می شود. شکی نیست که کودکی که از نظر جسمی دچار مشکل باشد، بیشتر در معرض مشکلات روانی و رفتاری قرار می گیرد. همین مسئله باعث نگرانی والدین وحساسیت آن ها نسبت به بدغذایی یا بی اشتهایی کودک می شود. باید دانست که فقط گرسنگی نیست که کودک را به سمت غذا می کشاند و فقط سیربودن او باعث دورشدن از غذا نمی شود بلکه عوامل متعددی مثل عادت های خانوادگی و آموزش هایی که کودک از بدو تولد در خانواده فرا گرفته است، بر نحوه تغذیه او تاثیر دارد.

استقلال طلبی و رشد ذهنی یکی از شاخص های اصلی دوران کودکی است که با ایجاد تغییرات شخصیتی در این دوران همراه است. این مسئله ممکن است با ایجاد روحیه استقلال طلبی در کودکان موجب بی نظمی در عادت های غذایی آن ها شود. امروزه تغذیه کودک کار آسانی نیست و ممکن است یک کودک نوپا یا پیش دبستانی یک غذا را در چند وعده بخورد و روز بعد از خوردن آن امتناع کند. بدغذایی کودک ممکن است علل روانی نیز داشته باشد.

● بدغذایی در هنگام تولد

اولین تعامل با مادر در بدو تولد نوزاد از طریق دهان رخ می دهد و اولین سیستمی که فعالانه به کار می افتد، سیستم گوارشی کودک است. به همین دلیل است که سیستم گوارشی یکی از اولین سیستم های بدن است که از همان ماه های اول ممکن است دچار اختلال شود و زمینه ناراحتی نوزاد را فراهم کند. حامد سیامکی خبوشان کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و عضو سازمان نظام مشاوره و روان شناسی با بیان این نکته به خراسان می گوید: از سوی دیگر مادر نیز از بدو تولد اضطراب و هیجانات خود را نه فقط از طریق شیردادن بلکه با تعاملی که با کودک برقرار کرده به او منتقل می کند.

کودکی که از ابتدا اضطراب ها و هیجانات مادر را به هنگام تغذیه یا غیر از آن دریافت کرده باشد، به مرور زمان و طی دوران رشد الگوی نادرستی دریافت می کند و عادت های بدغذایی یا بد جویدن را به دوران پس از شیرخوارگی منتقل می کند. سپس زمانی که کودک به اصطلاح غذاخوار می شود، مادر خود را با یک کودک بدغذا مواجه می بیند، کودکی که بهانه گیر است، چیزی نمی خورد، بدغذایی می کند و غذاخوردن او یک مشکل عمده شده است.نکته این جاست که بدغذایی فقط غذانخوردن نیست بلکه بدجویدن و گاهی پرخوری هم هست. گاهی خود والدین در بدغذایی کودک نقش مهمی دارند، زمانی که والدین و بقیه اعضای خانواده سرسفره می نشینند آداب غذاخوردن را رعایت می کنند، به ساعت صرف غذا اهمیت می دهند، شکر می کنند، از غذا تعریف می کنند، کودک آموزش های مهمی را در ارتباط با غذاخوردن دریافت می کند.

والدینی که خودشان از غذا ایراد می گیرند یا درباره بوی آن صحبت می کنند، نباید توقع داشته باشند که کودکشان غذا را با علاقه بخورد. کودکان حس بویایی بسیار قوی دارند و ممکن است به علت تشخیص سریع بو و حساسیت نسبت به آن، بلافاصله نسبت به یک غذا واکنش نشان دهند. این وظیفه مادران است که غذا را به گونه ای طبخ کنند که خوش بو و خوشمزه باشد تا کودک به خوردن آن ترغیب شود.

● تاثیر پدر و مادر بر بدغذایی کودکان

وی با اشاره به این که بیشتر کودکان زیر ۴سال الگوی غذایی خود را از مادر می گیرند و پس از آن از پدر، توضیح می دهد: همان طور که ذکر کردیم اولین تعاملات نوزاد با جهان خارج از طریق مادر صورت می گیرد.طی سال های اولیه زندگی وسواس، الگوهای نادرست غذایی، تاکید و اصرار بیش از حد مادر برای خوردن، اضطراب و هیجان مادر در اثر بدغذایی و کم خوراکی کودک روی او تاثیر می گذارد و الگوی بدغذایی شکل می گیرد. کودک از سال دوم به بعد مادر را الگو قرار می دهد و دقت می کند که مادر چه چیزی می خورد، چگونه می خورد، کی می خورد و ... . مادر در این مرحله با اشتباهات خود این عادت ها را در کودک تثبیت می کند.

به عنوان مثال ممکن است یک بار کودک به مادر بگوید من این غذا را دوست ندارم و مادر بلافاصله غذا را عوض کند، در این جا یک الگوی غذایی نادرست شکل گرفته است زیرا کودک در طول زمان می فهمد که هر غذایی را هر جایی می تواند رد کند و غذای دیگری دریافت کند؛ در صورتی که چنین نیست. گاهی کودکان در سنین ۴ یا ۵سال از غذاخوردن یا نخوردن به عنوان ابزاری برای رسیدن به خواسته های خود استفاده می کنند و والدین را تحت فشار قرار می دهند. از همین سنین الگوگیری از پدر شروع می شود و کودک حتی طرز نشستن پدر به هنگام غذا خوردن را تقلید می کند. بنابراین والدین باید هوشیارانه عادت های غذایی خود را بررسی کنند و الگوهای صحیحی در اختیار کودک قرار دهند.

● توصیه ها

شکی نیست که به هر حال ممکن است یک کودک خوش خوراک، به هنگام بیماری یا طی یک دوره بدغذا شود. در این زمینه به نقل از ایسنا به ذکر نکاتی می پردازیم که مطالعه آن برای والدین کودکان بدغذا یا کم اشتها مفید است.

- همیشه به یاد داشته باشید که در دادن غذا به کودک باید صبور بود.

- زمان خوردن غذا را می توان با ابراز محبت به کودک لذت بخش کرد.

- یک نکته مهم این است که وقتی کودک با علاقه غذا می خورد، باید از او تعریف و تمجید کرد.

- در صورتی که از خوردن غذا امتناع کرد، نباید اصرار ورزید بلکه باید آن را در فرصت دیگری امتحان کرد.

- همواره غذا را در محیطی آرام، دوستانه، راحت و مطمئن به کودک بخورانید.

- به یاد داشته باشید که در زمان غذا خوردن کودک نباید زیاد خسته یا گرسنه باشد.

- غذا را نباید خیلی زود و بر اساس تمایل کودک عوض کرد.

- هرگز برای خوردن غذا جایزه در نظر نگیرید.

- انتظار نداشته باشید کودک تمیز و مرتب و مطابق با خواسته شما غذا بخورد. ریخت و پاش کودک به هنگام غذا خوردن در واقع نوعی بازی است. بنابراین او را دعوا نکنید به تدریج یاد خواهد گرفت چگونه غذا بخورد.

- ممکن است در برخورد با یک غذای جدید مدتی طول بکشد که آن را بخورد بنابراین بار اول به او اصرار نکنید.

- سعی کنید وعده اصلی و میان وعده ها را در زمان منظم به کودک بدهید.

- ممکن است کودکتان یک نوع میوه یا سبزی را نخورد. هر کدام را که بهتر می خورد بیشتر بدهید اما گه گاه آن دسته از سبزی یا میوه هایی را که نمی خورد، دوباره امتحان و پیشنهاد کنید.

- سبزی هایی مانند کرفس و هویج را بپزید ( له نشود بلکه کمی ترد باشد) و بگذارید کودک آن را با دست بردارد و بخورد.

- کمی ماست چکیده روی سبزی های پخته بریزید یا سبزی را با نان و پنیر به او بدهید.

- اگر میوه نمی خورد آن را رنده یا به تکه های کوچک تقسیم کنید و با کمی خامه به او بدهید.

- اگر کودکتان شیرینی زیاد می خورد، خرید شیرینی و درست کردن غذاهای شیرین را کاهش دهید.

- در تهیه غذاهای شیرین، شکر کمتری استفاده کنید.

- موادی مانند بستنی و شکلات را به عنوان جایزه یا هدیه به کودک ندهید.

- مراقب دندان های کودک باشید و پس از مصرف مواد شیرین دندان های او را مسواک بزنید.

- اگر کودکتان گوشت تکه ای نمی خورد، گوشت را به قطعات بسیار کوچک و ریز تقسیم کنید که به خوبی پخته و به راحتی خورده شود ( مانند حلیم گندم).

- قطعات بسیار ریز گوشت مخلوط با حبوبات را کاملا بپزید و نرم کنید و همراه با یک قاشق غذاخوری روغن زیتون و یک قاشق مرباخوری آب لیموترش یا آب نارنج تازه به کودک بدهید.

- گوشت چرخ کرده را به صورت کوفته قلقلی در آورید یا به صورت مخلوط با گوجه فرنگی به جای سس روی ماکارونی بریزید.

- کتلت (گوشت، سیب زمینی و تخم مرغ) را به اندازه های کوچک و زیبا تهیه کنید یا به صورت مخلوط با آب گوجه فرنگی و لوبیا و برنج (لوبیاپلو) بپزید.

- از گوشت مرغ یا ماهی استفاده کنید.

- اگر کودک هیچ یک از انواع گوشت را نمی خورد از جانشین های آن مانند تخم مرغ، عدس، پنیر با بادام یا گردو، لوبیاچیتی پخته، شیر و ماست استفاده کنید.

- برنج را با آب گوشت یا مرغی که می پزید به صورت کته نرم با انواع سبزی ها یا عدس سرو کنید.

- اگر کودکتان تخم مرغ سفت شده نمی خورد، تخم مرغ سفت شده را با کمی کره یا شیر نرم کنید.

- زرده و سفیده تخم مرغ را بزنید و داخل سوپ بریزید و بگذارید چند جوش بزند.

- سیب زمینی پخته شده و تخم مرغ سفت شده را رنده کنید و به آن کمی کره یا روغن زیتون بزنید، یا به آن ماست و روغن زیتون بزنید یا کمی شیر اضافه کنید.

- تخم مرغ را بزنید و با نصف استکان ماست در ته قابلمه ای برای او کته درست کنید.

● نکته

بدغذایی فقط غذا نخوردن نیست بلکه بد جویدن و پرخوری هم جزو بدغذایی محسوب می شود. والدین در بدغذایی کودک نقش دارند. زمانی که بر سر سفره می نشینند و آداب غذا خوردن را رعایت می کنند، به ساعت صرف غذا اهمیت می دهند، از غذا تعریف و شکر نعمت می کنند، کودک آموزش های مهمی را در ارتباط با غذا خوردن دریافت می کند.

نویسنده: عظیمی مروی