تکلیف فرزند ما بعد از جدایی چیست

رابطه و وظایف زن و شوهر با طلاق تمام نمی شود

نوع و حفظ ارتباط زن و مردی که فرزندی دارند پس از طلاق، از مهم‌ترین جنبه‌هایی است که باید به آن توجه کرد. ما می‌دانیم که بیشتر مردم معتقدند طلاق برای بچه‌ها پیامد بدی دارد در حالی که آثار ادامه زندگی در شرایط پرتنش، به مراتب آثار سوء بیشتری می‌تواند روی آنها داشته باشد...

یعنی وقتی روابط پدر و مادری به شدت پرتنش و جو خانه پرآشوب باشد، بچه در معرض خشونت فیزیکی قرار گیرد و... تاثیر آن به مراتب بدتر از طلاق است. از سوی دیگر، طلاق بد و بدون رعایت اصول علمی روان‌شناسی هم اثر منفی روی روحیه دو طرف و بچه‌ها می‌گذارد، بنابراین بهتر است این کار توافقی انجام شود نه اینکه کار به دادگاه و جدال بکشد. خیلی مهم است زن و مرد قبل از طلاق درباره تاریخ دقیق انجام آن توافق و حتما این زمان را به خانواده‌ها و مخصوصا فرزندانشان اعلام کنند و بعد از آن هم رابطه آنها بستگی به این دارد که فرزندی داشته باشند یا نه.

● اگر پای فرزند درمیان باشد

خانم و آقایی که از هم جدا می‌شوند، فقط دیگر نقش همسری ندارند ولی حق ندارند نقش والدی خود را فراموش کنند. این موضوع باعث می‌شود بعد از طلاق با هم در ارتباط باشند. حتی اینکه یکی از والدین حق حضانت را برعهده می‌گیرد، مسوولیت را از دیگری سلب نمی‌کند. پس پدر و مادر حتی پس از طلاق هم باید با هم برنامه‌ریزی لازم را برای تربیت و پرورش بهتر فرزندشان انجام دهند.

نکته مهم این است که زن و مرد بفهمند باوجود اینکه نتوانسته‌اند با هم زندگی کنند، مجبورند وقت‌هایی را هر دو و در کنار هم به فرزندشان اختصاص دهند و این حق بچه‌هایشان است که آنها را در مراسم مختلفی مثل جشن فارغ‌التحصیلی، جشن تولد و به‌خصوص مراسم ازدواج، خواستگاری و... در کنارشان ببینند. پس رابطه زن و مردی که فرزندی دارند و از هم جدا می‌شوند، نباید قطع شود.

از سوی دیگر، رسیدگی مالی به بچه‌ها هم مهم است و شرایط آنها نباید پس از جدایی والدین از این نظر تغییر عمده‌ای داشته باشد. مثلا اگر در زمان زندگی با پدر و مادر به مدرسه غیرانتفاعی یا کلاس خاصی می‌رفته‌اند، نباید به دلیل دشمنی و اختلاف والدین مجبور به تغییر مدرسه یا از دست دادن تمام مزایا شوند، بنابراین پدر و مادر باید بنشینند با هم صحبت کنند که شهریه سال‌های بعد فرزندشان را چگونه و چه کسی باید بپردازد. در مورد حق سرویس، شهریه‌ کلاس‌ها و... هم به توافق برسند.

شاید برایتان این سوال‌ پیش آید که اگر زن و مردی می‌توانستند به این راحتی با هم صحبت کنند و به توافق برسند که دیگر طلاق نمی‌گرفتند ولی لزوما این‌طور نیست. خیلی از خانم‌ها و آقایان کنار هم نمی‌توانند زندگی کنند ولی هر کدام به تنهایی آدم‌های خوب، دقیق و مسوولیت‌پذیری هستند. آنها هم می‌توانند والد خوبی باشند و هم می‌توانند به دیگری کمک کنند وظایف خود را در قبال فرزند به نحو احسن انجام دهد.

● حضانت یکی مانع دیدار دیگری نیست

بعد از طلاق، حضانت فرزند به یکی از والدین سپرده می‌شود. گاهی والد دیگر، حق دیدن بچه‌ها را به دلایلی ندارد که چندان درست نیست مگر اینکه احتمال داشته باشد صدمه فیزیکی به او بزند یا بسیار بدسرپرست باشد به‌طوری که الگوهای رفتاری منفی او مثل اعتیاد باعث صدمه به سلامت روانی و جسمی فرزندش شود.

اینکه مرد و زن به توافق برسند فرزندشان مدتی پیش یکی بماند و مدتی نزد دیگری هم درست نیست چون زندگی او را بی‌نظم می‌کند. بچه باید خانه ثابت و اتاقی داشته باشد و بداند جای وسایلش کجاست نه اینکه هر ماه مجبور به جمع کردن لباس و اسبابش باشد و از جایی به جای دیگر برود. بهتر است حضانت برعهده یکی از والدین باشد و طی مدتی که در مورد آن توافق شده، والد دیگری را ببیند؛ یعنی سر ساعت دقیق بچه را تحویل بگیرد و سر ساعت هم تحویل دهد. پدر و مادر باید در این مورد با هم هماهنگ باشند. علت تاکید روی دقیق بودن ساعت و توافق در این‌باره این است که والدی که حضانت را برعهده دارد، بتواند برنامه‌ریزی دقیقی برای زندگی خود و فرزندش داشته باشد و در حالی که تمام طول هفته مسوولیت بچه‌ را برعهده دارد، برای آخر هفته و رسیدگی به کارها یا تفریح‌هایش برنامه‌ریزی کند.

متاسفانه خیلی وقت‌ها پدرومادرها حتی از این ساعت ملاقات هم به‌عنوان اهرم فشار استفاده می‌کنند. مثلا بچه آماده شده و لباس پوشیده ولی پدر یا مادری که قرار است دنبال او بیاید، چند ساعت است تاخیر کرده تا برنامه‌ طرف مقابل را به هم بزند و سرانجام تماس می‌گیرد که ببخشید نمی‌توانم بیایم! ولی با این کار تاثیر منفی روی روحیه کودک هم می‌گذارد.

● رابطه صحیح پدر و مادر؛ تربیت صحیح

یکی دیگر از علت‌های مهم رابطه داشتن پدر و مادر بعد از طلاق این است که بتوانند با هم در زمینه‌های مختلف هماهنگ باشند. فرض کنید مادر یا پدری که حضانت را برعهده دارد، خوردن چیپس و پفک را ممنوع کرده ، ولی والد دیگر، آخر هفته که بچه با او است،‌ برای نشان دادن محبت، این قانون را لغو کند تا با این کار به بچه بفهماند خیلی خوب و مهربان است و پدر یا مادری که این قانون را وضع کرده، نامهربان و سخت‌گیر!

رعایت قوانین تنبیه و تشویق از طرف هر دو والد هم در تربیت درست فرزندشان بسیار اهمیت دارد. اگر رفتاری در هفته باعث تشویق می‌شود، آخر هفته و در خانه والد دیگر هم باید به تشویق بینجامد. پس پدر و مادر باید با هم این قوانین را وضع کنند تا هر چه باعث تشویق یا تنبیه می‌شود، کاملا مشخص شود. حتی نباید ساعت خواب بچه یا ساعت ورود و خروج او به منزل وقتی نزد پدر است و وقتی با مادر به سر می‌برد، متفاوت باشد.

● نبایدها

توجه به چند مساله دیگر هم بسیار مهم است که ارتباط خوب والدین بعد از طلاق، مانع بروز آنها می‌شود. پدر و مادر به هیچ‌وجه حق بازجویی از فرزندشان را ندارند و نباید از او توقع خبرچینی داشته باشند. یعنی نباید از او سوال‌هایی مثل بابا یا مامانت با کسی تلفنی حرف می‌زند، دقیقا چه می‌گوید و... بپرسند. علاوه بر اینها، بچه را نباید وسیله رد و بدل کردن شکایت‌ها و گلایه‌های پدر و مادر قرار داد. حفظ رابطه مادر و پدر پس از طلاق باعث می‌شود حتی از او برای رساندن پیام‌ها به همدیگر هم استفاده نکنند. علاوه بر اینها، والدین نباید در حضور فرزندشان از دیگری انتقاد کنند. چون بچه نیاز دارد فکر کند پدری که دیگر با آنها زندگی نمی‌کند، پدر خوبی بوده و یا مادری که رفته، مادر مهربانی است. تخریب والد دیگر، ‌آثار سوء جبران‌ناپذیری روی روان‌ کودک می‌گذارد. پدرومادری که از هم جدا شده‌اند، به هیچ‌وجه حق یارگیری هم ندارند. یعنی اینکه شروع کنند با محبت و توجه زیاد، بچه را به سمت خود بکشند چون این کار باعث ایجاد احساس گناه شدید در بچه‌ می‌شود. ممکن است او به یکی از والدین متمایل شود ولی همزمان به دلیل وفاداری‌ای به والد مقابل، به شدت احساس گناه خواهد کرد و این حس‌های بد در آینده او را دچار مشکل‌های روانی می‌کند.

از سوی دیگر، روابط عاقلانه بعد از طلاق شاید باعث شود والدین دیگر فرزندشان را قاضی فرض نکند و از او نخواهند قضاوت یا طرفداری آنها را کند چون این کار هم بچه را دچار تعارض می‌کند.

● بایدها

در کنار این «نبایدها»، ۳ «باید» هم هست که خانم و آقایی که فرزند دارند و می‌خواهند جدا شوند، باید حتما به آنها توجه کنند.

اول اینکه، وقتی اتفاق بدی برای خانواده پیش می‌آید، بچه‌‌ها به شدت احساس گناه می‌کنند. به همین دلیل باید هر دو طرف به فرزندشان بفهمانند «جدایی ما تقصیر تو نیست و ما خودمان نتوانستیم با هم زندگی کنیم.»

دوم، پدرومادر باید هر دو به بچه‌شان بفهمانند او را خیلی دوست دارند و علت اینکه از هم جدا شده‌اند، این نیست که دوستش ندارند.

سوم، باید به کودک‌ اطمینان دهند هرگز ترکش نخواهند کرد و باوجود جدایی از هم، همیشه تا آخر عمر از او محافظت می‌کنند.

● اگر پای کودکی درمیان نباشد

حالا وضعیتی را در نظر بگیرید که زن و مرد فرزندی نداشته باشند. در این صورت می‌توانند تصمیم بگیرند همدیگر را ببینند یا نبینند. راستش را بخواهید، وقتی پای بچه‌ای در میان نباشد، فرمول خاصی برای ارتباط بعد از طلاق زن و مرد وجود ندارند و نمی‌توان گفت حتما باید باز هم با هم ارتباط داشته باشند یا نه.

داشتن رابطه این دو نفری که بچه‌ای ندارند، جزو بایدها نیست ولی موظف هستند به خانواده هم تا آخر عمر احترام بگذارند. لازم نیست خانواده همدیگر را الزاما دوست داشته باشند ولی باید به خانواده‌ هم احترام بگذارند. اگر تصمیم بگیرند همدیگر را ببینند هم فرمول خاصی برای اینکه چند بار، کجا هر چند وقت یک بار همدیگر را ببینند، وجود ندارد این به وقت و علاقه خودشان بستگی دارند.

واقعیت این است که بعد از طلاق، هر فردی دوره سوگ طولانی‌ای را طی می‌کند چون حس‌های مختلفی مثل خشم و ترس و احساس ناامنی و اضطراب با هم سراغش می‌آید، ولی حتی ملاقات با همسر سابق و ارتباط‌ با او در این دوره هم باعث طولانی‌تر شدن سوگ نمی‌شود چون از نظر عاطفی جدا هستند. البته زن و مرد نباید بلافاصله و هنوز از این دوره سوگ تمام نشده، رابطه دیگری را شروع کنند.

● به رجوع هم می‌توان فکر کرد اگر...

نکته آخر هم درباره رجوع است، یعنی زن و مردی که از هم جدا شده‌اند می‌توانند رجوع کنند و هیچ اشکالی ندارد ولی در مواردی که با جدل زیاد و دعوای شدید و بعد از ۳-۲ سال توهین و پرخاش جدایی اتفاق افتاده، رجوع مجدد آنها باز هم با شکست مواجه می‌شود ولی اگر خانم و آقایی توافقی و در فضای آرام جدا شده باشند، رجوع آنها تحت‌نظر مشاور خوب اشکالی ندارد. در مواردی هم که یکی از طرفین که تمایل و اصرار به طلاق داشته پشیمان شود، باز هم تحت‌نظر مشاور، رجوع جایز است.

دکتر سامرند سلیمی

روان‌پزشک، عضو کمیته‌های رسانه و آموزش انجمن روان‌پزشکان ایران