موازنه جهانی پیرامون علم دینی

گفتگو باحجت الاسلام سیدمهدی میرباقری

ما چگونه باید اندیشه خود (علمی دینی) را در عرصه بین‌المللی مطرح کنیم و رشددهیم؟

به نظر من در عرصه بین‌المللی ما با یک جنگ فرهنگی مواجه هستیم نه صرفا با یک گفتگوی فرهنگی. فرهنگ دینی و فرهنگ دنیاپرستی با هم جنگ فرهنگی دارند و تنها از طریق این جنگ فرهنگی رشد می‌کنند. فرهنگ دنیا پرستی که بعد از رنسانس به شکوفایی خود رسید، بیانگر این نکته است که این فرهنگ با فرهنگ دینی سرجنگ دارد و از طریق جنگ فرهنگی کار خود را به پیش برده و می‌برد. آری، دلیلی ندارد که جامعه علمی موجود به راحتی عرف ما را به عنوان یک نظریه علمی به راحتی بپذیرد.

ما در میدان جنگ فرهنگی باید برتری خود را بر فرهنگ مادی به اثبات برسانیم تا از این طریق راه برای تفاهم بر سر علم دینی فرهم آید. به عبارت دیگر از طریق جنگ فرهنگی باید میدان را برای خود باز کنیم همچنان‌که دردنیای امروز از طریق برخورد سیاسی برای خود جا باز می‌کنند. البته باید متذکر شد که موازنه جهانی در چند دهه اخیر به نفع مذهب تغییر کرده است. امروزه تمدن‌های دینی و مذهبی در جهان و حتی در نظریه برخورد تمدن‌ها به رسمیت شناخته می‌شوند. این واقعیت بدان معناست که در یک جنگ فرهنگی فرهنگها می‌توانند استعدادهای خود را شکوفا کنند و خود را به ثبت برسانند.

فرهنگی که بتواند کارآمدی عینی داشته باشد و هماهنگی سازی عینی شبکه را انجام دهد و کنترل عینیت کند، به عنوان یک فرهنگ علمی شناخته خواهد شد. ایده‌های جدیدی در عصر ما در حال شکل گیری است. در آینده مدرنیته‌های مختلفی در عرض مدرنیته کنونی شکل خواهد گرفت که مدرنیته اسلامی یکی از آنهاست. البته مدرنیته اسلامی به معنای اسلامی کردن مدرنیته کنونی نیست بلکه به معنای پیدایش یک تمدن اسلامی به تمام معناست. یعنی همان گونه که تمدن غربی با گرایش به توسعه مادی نوع خاصی از تجدد را به‌وجود آورد و با ایده‌های خود علم و فرهنگ متناسب با خودش را هم تولید کرد و به جنگ با تمدن کهن دینی آمد، در آینده نیز تمدن‌های دینی واز جمله تمدن اسلامی شکل پیدا خواهد کرد و علم دینی متناسب با خودش را نیز تولید خواهد کرد.

مهم این است که ما بتوانیم در این جنگ فرهنگی که در دنیا در حال اتفاق افتادن است، مفاهیم کارآمد و روش آزمون و خطای هماهنگ با مبانی دینی را پدید آوریم. نه تولید، نه نشر، نه تفاهم و نه مقبولیت علم دینی یک باره رخ نمی‌دهد و تا آخر کار هم انتظار اینکه جامعه علمی که براساس معیارهای مادی عمل می‌کند، آنچه ما علم دینی می‌دانیم را علمی بداند نداریم چرا که معیار صحت علمی با یکدیگر تفاوت خواهد داشت.

پروژه‌ای که شما برای تولیدعلم دینی دارید به این ترتیب که اولا باید در جامعه یک انقلاب سیاسی روی دهد و به دنبال خود انقلاب فرهنگی را به طور کامل به وجود آورد و منجر به انقلاب علمی و تولید مفاهیم جدید شود، انقلاب فرهنگی که در مکان و جامعه‌ای محدود صورت گرفته، به جنگ فرهنگی با کل دنیا برود و در این چالش فرهنگی توفیقاتی به دست آورد و پس از طی تمامی این مراحل نظریه‌ای که در این مجموعه ارائه شده، به عنوان یک نظریه علمی مورد استقبال جامعه علمی قرار گیرد، پروژه‌ای طولانی مدت خواهد بود.

ببینید مدرنیته هم دقیقا همین مسیر را طی کرده است. این طور نبود که از روز اول تمام قابلیت‌های آن آشکار شده باشد. غرب هم با یک انقلاب فرهنگی در رنسانس به چنین دستاوردهایی رسید که امروز شما شاهد آن هستید.