رقابت شکننده در بازی با مزیت ها

چالش های رقابتی پس از هدفمندی یارانه ها از نگاه دکتر علیرضا مهدیخانی

محور اصلی برنامه‌های تعدیل ساختاری، ایجاد فضای رقابتی است، زیرا در جهان امروز، رقابت خمیر مایه اصلی افزایش کارایی، کاهش هزینه‌های تولید و در نهایت فعال کردن مزیت‌های نسبی کشورها و تبدیل آنها به مزیت‌ رقابتی است.

لازمه ایجاد فضای رقابتی پویا، خصوصی‌سازی، مقررات زدایی، جذب سرمایه خارجی، توسعه فضای نوآوری و رشد تکنولوژی در بستر سیاست‌های کلان اقتصادی مناسب است. به عبارت‌ دیگر،‌ نمی‌توان یک واحد تولیدی را به قبول قیمت‌های تعادلی رقابتی وادار ساخت، ولی مقررات دست و پاگیر را از بین نبرد و یا راه ورود آن را به بازارهای بین‌المللی نگشود. اگر چنین شود، به جای کمک به رقابتی شدن تولید و کاهش هزینه، آن بنگاه را با ورشکستگی مواجه خواهیم ساخت.

اگر به هر دلیل سیاسی و اقتصادی، نتوان فضای رقابتی را بر اقتصاد کشور حکمفرما نمود،‌ اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و دستکاری در یارانه‌ها نمی‌تواند کارایی را در اقتصاد افزایش دهد. این امر زمانی به افزایش کارایی منجر می‌شود که اختلال در قیمت‌ها از بین برود و در نتیجه قیمت‌ها امکان علامت‌دهی مناسب را به عاملان اقتصادی پیدا کنند. اگر حذف یارانه‌ها بدون رقابتی کردن بازار (از جمله حذف انحصارها) یا حذف اختلال در قیمت‌ها و مقررات زدایی صورت پذیرد، مشکلات آن بیشتر از منافع متصور بر آن خواهند بود، زیرا به دلیل افزایش قیمت‌ها برای آن عده از افرادی که امکان بهره برداری از منابع را پیدا نکرده‌اند، نارضایتی به وجود می‌آورند.

● حذف دو جانبه یارانه و هزینه‌های تحمیلی

چگونگی بهره گیری از تجربیات مدیران بنگاه‌های تولیدی بسیار اهمیت دارد. بدیهی است که فرآیند تولید کالا و خدمات، حداقل طی ۵۰ سال اخیر همراه با سوبسید بوده است. از یک طرف، بنگاه‌ها از منافع سوبسید و فعالیت در بازار بسته بهره گرفته‌اند و از طرف دیگر، مجبور به پرداخت هزینه‌های بسیاری شده‌اند که معمولاً این هزینه‌ها در یک محیط رقابتی به بنگاه‌ها تحمیل نمی‌شوند. نگهداری و عدم اخراج کارگران مازاد، هزینه‌های بسیار سنگین اخذ مجوزها، هزینه‌های بیش از قیمت‌ گذاری‌ها، پرداخت مالیات‌های چند گانه، هزینه عدم دسترسی سریع به تکنولوژی و غیره از آن نوع هزینه‌هایی‌اند که به بنگاه‌ها تحمیل شده‌اند. در این شرایط، اکثر بنگاه‌ها توانسته‌اند در طی زمان، وجوه هزینه و درآمد خود را در تعادل نگه دارند و به کار خود ادامه دهند. با اجرای برنامه تحول ساختاری، بخش عمده‌ای از سوبسیدهای آشکار و پنهان حذف خواهد شد. بنابراین لازم است هزینه‌‌های آشکار و پنهان در زمینه‌های فوق نیز حذف شوند.

در مورد حذف یارانه‌ حامل‌های انرژی باید اذعان داشت صنعتی که با ساختار مصرف بالای انرژی شکل گرفته و در این شرایط، مزیت نسبی رقابت با خارج یافته است، نمی‌تواند با حذف یارانه‌ انرژی همچنان قدرت رقابت داشته باشد. به عبارتی دیگر، در شرایطی که یارانه‌ در تار و پود تولید داخلی نهفته است، حذف یارانه، نه تنها واردات را کاهش نمی‌دهد، بلکه صادرات را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده و آن را "ریز و باریک" می‌کند.

● پول در تور هدفمندی یارانه‌ها

تورم ناشی از قطع کمک‌های نقدی مربوط به حامل‌های انرژی و پرداخت‌ نقدی یارانه‌ها از یک سو موجب خروج پول از نظام بانکی کشور شده که بانک‌ها را با مشکل اساسی نقدینگی روبه‌رو خواهد ساخت و از سوی دیگر، به افزایش قیمت تمام شده‌ کالاها در صنایع مادر و مولد منجر خواهد شد.

با توجه به آن که در حال حاضر، کالاهای داخلی امکان رقابت با بازارهای بین‌المللی را ندارند، تداوم سبک کنونی هدفمند کردن یارانه‌ها به اختلال و زیان‌دهی بیشتر صنایع ایران خواهد انجامید. بدیهی است که تفاوت قیمت‌های داخلی و خارجی از یک طرف منجر به افزایش حجم کالاهای قاچاق و فربه‌تر شدن اقتصاد زیرزمینی شده و از طرف دیگر موجب رشد سرسام آور واردات خواهد شد.