پاره های انسان شناسی در یکجا

دفاع از ژورنالیسم. این یکی از کارهایی است که ناصر فکوهی همواره در دستور کار خود داشته است. وقتی سال گذشته یکی از سخنرانان در همایشی که در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، از ژورنالیسم به عنوان یک امر منفی یاد کرد و طبق معمول اساتید دانشگاهی، به نقد حرف های ژورنالیستی در همایش پرداخت، این ناصر فکوهی بود که سخنان خود را با دفاع از ژورنالیسم آغاز کرد و گفت که یک روزنامه نگار است و به این موضوع افتخار می کند. او البته وقتی این سخنان را گفت که دیگر نه دبیر بخش اندیشه در روزنامه سرمایه بود و نه پاره های انسان شناسی اش را روزنامه شرق می نوشت.

با این حال همچنان وقتی با این استاد دانشگاه تماس می گیری تا مطلبی برای صفحه ات بنویسد، با گشاده رویی می پذیرد و با خوش قولی، تحویلت می دهد و مانند بسیاری دیگر تو را با این برچسب که کار ژورنالیستی سطحی است و در شأن و مقام استادی چون نیست دست به سر نمی کند. نمی دانم چرا، شاید به دلیل جذابیت های کار رسانه باشد یا شاید هم به دلیل درونی شدن فرهنگ فرانسه باشد (جایی که فکوهی درس خوانده) که روشنفکر و استاد دانشگاه اش یک پا در آکادمی دارد و یک پا هم در رسانه های همگانی.

آنها که «پاره های انسان شناسی» فکوهی را در شرق دنبال می کردند، می دانند که این عنوان، یادداشت هایی در حوزه انسان شناسی را شامل می شد که فکوهی در صفحه اندیشه شرق می نوشت. این مدافع ژورنالیسم اکنون آن یادداشت ها را در قالب کتابی همراه با مقالات کوتاه، نقدها و گفت وگوها منتشر کرده است. بر این اساس می توان گفت که «پاره های انسان شناسی» در چهار فصل نوشته شده که هر بخش یک ژانر خاص را شامل می شود. فصل اول با عنوان پاره ها، یادداشت های کوتاه فکوهی درباره انسان شناسی در قالب ۴۶ مقاله است، همان هایی که پیشتر در شرق منتشر شده است.

فصل دوم نیز ۴۰ مقاله کوتاه او را شامل می شود که طی سال های اخیر در این سو و آن سو به چاپ رسیده است. این مقالات در ۶ بخش با نام های «انسان شناسی»، «روشنفکران»، «زنان»، «خشونت و جهانی شدن» و «گفت وگو و تفاوت» گرد آمده اند. نقدها و گفت وگوها نیز به ترتیب در فصل سوم و چهارم جمع آوری شده است که به ترتیب ۱۲ نقد کتاب (فصل سوم) و ۲۱ مقاله (فصل چهارم) را دربر می گیرد. فصل چهارم، خود در ۵ بخش «انسان شناسی»، «مناسک و زمان مقدس»، «قدرت، خشونت و جهانی شدن»، «شهر و معماری» و «صنعتی شدن و دولت ملی» تدوین شده است.

نویسنده که عضو گروه مردم شناسی دانشگاه تهران است، تذکر داده که در این کتاب، همچون هر مجموعه مقاله دیگر، به ناگزیر متونی که در زمان ها و موقعیت های مختلف و با هدف مخاطبانی گوناگون نوشته شده اند، گردهم آمده اند. به همین دلیل بدون شک این متون از لحاظ ارزش علمی با یکدیگر برابری نمی کنند و حتی حجم آنها نیز متفاوت است.

با این حال اگر از نبود یک چارچوب نظری منسجم که اصولاً چنین کتاب هایی از این دست را دچار کاستی و ضعف علمی می کند چشم پوشی کنیم، هدف اصلی این کتاب آنگونه که مولف می گوید، نشان دادن این امر است که انسان شناسی برخلاف تصوری که هنوز گاه از خلال نام مترادف آن «مردم شناسی» برایش تصور می شود علمی نیست که تنها به بررسی و ثبت و ضبط مسائل کهنه و جوامع دوردست و مردمان و فرهنگ های حاشیه ای اختصاص داشته باشد، بلکه بسیار بیشتر علم زنده ای است که با نگاهی نو و ترکیبی می تواند به تمام مسائل جهان کنونی نظر داشته باشد.

در واقع انسان شناسی به ما امکان می دهد که با حرکت از رویکردی بین رشته ای و جامع نگر وقایع و موقعیت های پیچیده دنیای معاصر را درک کنیم. شاید از مطلب مفید که البته بیشتر برای مخاطبان عام نوشته شده است (با استناد به نداشتن نمایه و واژه نامه پایانی و همچنین تدوین مطالب به منظور درج آن در رسانه های همگانی)، بگذریم، دانشجویان و علاقه مندان حرفه ای انسان شناسی بتوانند از کتاب شناسی جامع و مفصل پایانی کتاب استفاده کنند. این کتاب شناسی که شامل ۵۰۰ مرجع می شود، تقریباً مهمترین منابع حوزه انسان شناسی در ایران و جهان را در اختیار مخاطبان قرار می دهد.این کتاب را نشر نی در شمارگان ۱۶۵۰ نسخه و در ۷۲۷ صفحه روانه بازار نشر کرده است.

سعید راعی