تاثیر اسلام بر آیین سیکه

در کتاب«گورو نانک و اسلام», مولف به زندگی«گورو نانک» و شاخصه های دین سیکه و تاثیرات دین اسلام بر آیین سیکه پرداخته است

هند سرزمین ادیان است و این عبارت، سخنی گزاف و دور از واقعیت نیست چون کلیه مراتب ادیان و فرهنگ بشری در این سرزمین با هم و در کنار هم می زیند؛ از پرستش آب و درخت و مار گرفته تا عمیق ترین فلسفه وحدت وجود - آدوایتا - که توسط شری شانکارا آچاریا بنیانگذاری شده است.

در جایی که هنوز دهقانان به سنگ پرستی و چوب پرستی می پرداختند، مهاتما گاندی بزرگترین پیروزی دینی و سیاسی را از راهی به دست آورد که در تصور هیچ کس نمی گنجد. آهیمسا یا فلسفه عدم خشونت راهی بود که گاندی از آن به پیروزی رسید و استقلال هند را به ارمغان آورد.هنگام بحث درباره دین هندو دو نظر رخ می نماید.

نخست، دینی که در بطن جامعه و میان عوام و مردم عادی وجود دارد که بنابر دیدگاه های فکری متفاوت و آگاهی های مختلف انسانی با کج فهمی ها و خرافات درآمیخته و در بستر زمان همیشه با تغییراتی همراه بوده است و دوم دینی که مصلحان و بزرگان آیین هندو به تبلیغ آن مشغول هستند.

هندوئیسم در بستر زمانی ۵ هزار ساله تکوین یافت و در این مدت زمان طولانی با چالش های گوناگون و گاه بسیار جدی روبه رو بوده است. ورود ادیان مختلف از اطراف شبه قاره و نوگرایی که بودا در هندوئیسم به وجود آورد، از جمله این چالش ها و مشکلات بوده است.

هندوئیسم یا با این مشکلات کنار آمده یا مصلحانی ظهور کرده اند که با ایده پردازی های جدید در دین مشکلات را در دل دین هندو حل کرده اند و هندوئیسم دوباره زیر بار این فشارها قد راست کرده و حتی اکنون نیز جزء یکی از بزرگترین دین های بشری به حساب می آید.

در بحث راجع به بنیان های راستین دین هندو و پایه ای که این دین بر اساس آن رشد و نمو کرده است با دیدگاه های عوام کاری نیست؛ زیرا نوع نگرش افراد عادی در جامعه دینی و به خصوص در هندوئیسم با کج فهمی هایی همراه است که گاه اهداف اصلی دین هندو را در هاله ای از خرافات و دیدگاه های ذهنی افراد معمولی پنهان می کند.

در بررسی هر دین و آیینی به خصوص ادیان ابراهیمی شرح حال زندگی بنیانگذار آن دین و گفتارها و رفتارهایشان و سپس کتاب های مقدس و تاثیرگذاران و مصلحان از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ اما درباره دین هندو چون فردی خاص بنیانگذاری آن را بر عهده نداشته است و اگر داشته اکنون شرحی از زندگی و حتی نام او در دست نیست، تنها می توانیم به بررسی کتاب ها و احوال مصلحان این دین بپردازیم.

● مجاهدان اسلامی بر خلاف

سایر مهاجمان به هندوستان دارای مبادی فکری و عقاید دینی بودند و به اتکای تعالیم دین اسلام با آیین هندو و برهمن کشمکش داشتند. ورود مسلمانان به هند باعث شکل گیری دوره تاریخی مهمی بعد از انقراض مذهب بودا در آن کشور شد.

باورهای معمول مردم در آن زمان تغییر کرد و اصول اسلام رفته رفته تمامی جامعه هند را تحت تاثیر قرار داد. پس از ورود مغولان اسلام در ابتدا نوعی تنازع و کشمکش مابین این دو تمدن پدید آمد، تاثیر افراد جدیدی که ارزش شخصی و اجتماعی آنها برتر از کشاترییاها (kshattryas) (طبقه جنگاوران در آیین هندو) بودند، تقدس برهمن ها را از بین برد. با ورود عرفا و دانشمندان اسلامی به هند عده زیادی از مردم مشتاقانه اسلام آوردند.

به تدریج ایمان به خدای یگانه بر عقیده تعدد الهه ها غالب شد. معنای پرستش تغییرکرد و مردم دریافتند که صور و تماثیل اصنام علائم و نشانه هایی است برای تمرکز قوه فکر و مراقبت و رمزی است از توجه عابد نسبت به معبود و پرستش آنها و تقدیم قربانی به درگاه آنها عبادتی است عرضی و نه ذاتی. در نتیجه اعداد زیادی از هندوان به غیب ایمان آوردند و تسلیم خدای واحد شدند.

بسیاری از بزرگان شبه قاره هندو یا مسلمان در طول تاریخ هند سعی کرده اند تاثیراتی را که اسلام بر دین هندو گذاشته بررسی کنند و مشترکات فراوانی را که در اصل این دو دین وجود دارد به شکلی گردآوری کنند. از بزرگترین افرادی که در این زمینه کوشیده اند می توان به اشخاصی مانند کبیر، گورو نانک، دارالشکوه و دکتر تارچند و پروفسور راداکریشان اشاره کرد که بحق در ایجاد تاثیر اسلام بر آیین هندوان کوشش های فراوان کرده اند.

در ایران ابوریحان بیرونی با کتاب سترگ ماللهند و ابوالقاسم فندرسکی، از استادان بزرگ حکمت اصفهان، با تفسیر زیبایی که بر یوگا و اسیشتا نگاشته است، قدم بزرگی به سمت درک مشترکات دین اسلام و هندو برداشته اند.

در کتاب«گورو نانک و اسلام»، مولف به زندگی«گورو نانک» و شاخصه های دین سیکه و تاثیرات دین اسلام بر آیین سیکه پرداخته است.

در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی زمانی که سلسله شاهان مسلمان گورکانی در هند حکومت می کردند، مصلحی آزاد اندیش از پنجاب که هندویی عارف مسلک بود، چون فساد دینی برهمنان را مشاهده می کرد، یک نهضت دینی جدید ایجاد کرد که پیروان آن امروزه به سیک ها شهرت دارند. وی مردم را به توحید،یگانه پرستی، تساوی و نیکوکاری دعوت می نمود بابا نانک کوشید هندوان را با دین مبین اسلام آشنا کند و آشتی دهد. نانک با زیرکی اصلاحگری خود را محقق ساخت. او در تلاش برای ایجاد یک شریعت تازه نبود بلکه می خواست طریقتی ایجاد کند که هدفش توجه به باطن و عمق اعمال بود همان اخلاص اسلامی و بهاکتی هندو.

کتاب«گورو نانک و اسلام» در سه فصل وهفده بخش نوشته شده است. فصل نخست با نام بررسی تاریخی در بخش اول به تاریخ دین سیک و جامعه هندو در زمان به وجود آمدن آن اشاره می کند. در بخش دوم نهضت بهاکتی و اصول اساسی آن در هندوئیسم مورد بررسی قرار می گیرد و در بخش سوم نویسنده به تاریخچه بهاکتی در هند می پردازد. بخش چهارم این فصل به زندگی و آرای گورو نانک و دیگر تاثیرگذاران دین سیک می پردازد.

فصل دوم کتاب با نام مسائل اعتقادی در بخش اول به گورو گرنت صاحب کتاب مقدس آیین سیکه می پردازد و بخش دوم تا پنجم این فصل با نام های خداشناسی، دنیا، انسان و مرگ دیدگاه این دین را تحلیل می کند و مشترکاتی که این دین با اسلام دارد مورد بررسی قرار می گیرد.

فصل سوم کتاب با نام آداب در بخش اول و دوم به عبادت و روزه می پردازد و در بخش سوم دسونده یا مالیات و زکات را از دیدگاه این دین مورد بررسی قرار می دهد. فصل چهارم به گورو دوارا و مکان های مقدس دین سیکه و معماری و تاریخچه این مکان ها می پردازد. جهاد، شهادت، امر به معروف و نهی از منکر و تولی و تبری بخش های پنجم تا هشتم فصل سوم این کتاب را شامل می شود.

در جای جای این کتاب نویسنده سعی کرده است که با شاهد مثال هایی از قرآن و دیگر کتاب های بزرگ مسلمانان عقاید دین سیکه را با اسلام مقایسه کند. در پایان کتاب فهرست منابع ارائه شده است که مشتمل بر ۱۲۹ منبع فارسی و ۶۷ منبع انگلیسی است. کتاب گورو نانک و اسلام در ۷۵۰ صفحه توسط اکرم جوادی نیا تالیف شده و انتشارات کتابخانه دانش در شمارگان ۲ هزار نسخه به بازار کتاب عرضه کرده است.