اینترنت پاک و اینترنت ملی

ICT برای توسعه صلح, دو ستی و رشد اخلاق و کمک به انسان برای رسیدن به کمال به وجود آمده است اما امروز این شبکه ها در غرب به ابزار بهره جویی برای اهداف ناپاک تبدیل شده است

ICT برای توسعه صلح، دو ستی و رشد اخلاق و کمک به انسان برای رسیدن به کمال به وجود آمده است اما امروز این شبکه ها در غرب به ابزار بهره جویی برای اهداف ناپاک تبدیل شده است. این گفته دکتر رضا تقی پور وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در نشست تخصصی رایانه پاک است که برای اولین بار از اینترنت پاک سخن گفت. ایده اینترنت که امروز به یک ایده جدی تبدیل شده است، نوعی استراتژی است که بر اساس آن باید پاکسازی فضای اینترنت سرفصل مشخصی ایجاد شود. ایجاد رشد کسب و کارهای این حوزه پاک و در خدمت صلح و دوستی است و مدیران حتماً باید برای پاک کردن این لکه سیاهی از اینترنت سرفصل مشخصی را باز کنند تا با پاک سازی شاهد نقش موثر ICT در پیشرفت جوامع باشیم. در کنار ایده اینترنت پاک، اینترنت ملی عنوان شد. ایده ای که به باور بسیاری از کارشناسان واژه «اینترنت ملی» یک واژه نامفهوم است و در طی دو سال اخیر که مطرح شده است به هیچ وجه نتوانسته است جایگاهی برای خود در میان نخب گان و کارشناسان پیدا کند.

اینترنت سامانه ای جهانی از شبکه های رایانه ای به هم پیوسته است که از پروتکل TCP/IP برای ارتباط با یکدیگر استفاده می کند. به عبارت دیگر اینترنت، شبکه شبکه ها است که از میلیون ها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازه های محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل شده است که با آرایه وسیعی از فناوری های الکترونیکی و نوری به هم متصل شده اند. به عبارت دیگر اینترنت یک سامانه ارتباطی جهانی برای داده ها است و دارای زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری است که رایانه ها در سراسر جهان را به یکدیگر متصل می سازد.

به نظر می رسد با آورده شدن واژه «ملی» در کنار اینترنت سعی می شود تا ساختار جدیدی از شبکه های ارتباطی ایجاد شود؛ چرا که کارشناسان معتقدند اینترنت همان تفکر جهانی سازی و جهانی شدن را دنبال می کند و از آن جائی که host های اصلی ارتباطات و Data Center ها در اختیار چند کشور است از این رو ورود به عرصه اینترنت یعنی ایجاد زیر ساخت هایی بر اساس Host های یکه در ایران وجود ندارد. بنابراین آیا ایجاد «اینترنت ملی» و «اینترنت پاک» به معنای ایجاد پروتکل های ملی در حوزه اینترنت جهانی است؟

● وجود لکه سیاه در اینترنت و آغاز داستان اینترنت پاک

ایده «اینترنت پاک» برای اولین بار از سوی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در آذرماه ۸۹ در مراسم افتتاح پنجمین سمپوزیوم بین المللی مخابرات مطرح و پس از آن به بحث داغ رسانه ای و کارشناسی منجر تبدیل شد. رضا تقی پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این سمپوزیوم از وجود لکه سیاه در شبکه اینترنت خبر داد و اعلام کرد که باید اینترنت را از کسب و کار کثیف فاصله داد و انسان ها را از آسیب های آن حفاظت کرد. وی با اشاره به ماهیت و محتوایی که در بحث اینترنت با آن مواجه هستیم، خاطرنشان کرد: شبکه های ارتباطی اگرچه در بدو پیدایش با اهداف بشردوستانه و صلح جویا نه و کسب و کار به وجود آمدند اما امروزه با یک لکه سیاه در شبکه اینترنت روبرو هستیم که اگر پیش بینی لازم از سوی مدیران شبکه اینترنت از ابتدا برای حفاظت از کاربران در برابر آسیب های این شبکه انجام می شد، امروز با این مشکل روبرو نبودیم. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با تاکید بر حفاظت از خانواده ها در مقابل آسیب های اینترنتی و نیز حفاظت از انسان در برابر این آسیب ها اظهار داشت: هم اکنون این موضوع به عنوان دغدغه جدی در دنیا مطرح شده است. به راین اساس ایده اینترنت پاک باید به یک ایده جدی تبدیل شود و اینترنت از کسب و کار کثیف فاصله گیرد. تقی پور، با بیان اینکه آسیب های اینترنتی تعامل و رشد علمی انسان را تحت تاثیر قرار داده، افزود: کسب و کار پاک در این حوزه می تواند در خدمت صلح و دوستی باشد اما امروزه این لکه سیاه که دامن اینترنت را گرفته است باعث ایجاد دغدغه در میان جوامع شده است. به همین دلیل استراتژی های اینترنت باید برای پاکسازی فضای اینترنتی سرفصل مشخصی ایجاد کند تا شاهد نقش بیش از پیش فناوری اطلاعات در جوامع باشیم که در این زمینه ایده اینترنت پاک مطرح می شود. یک ماه پس از مطرح شدن ایده اینترنت پاک، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از عملیاتی کردن مقدمات کار برای اجرای اینترنت پاک در کشور و تفکیک آن از اینترنت ناپاک خبر داد. وی در عین حالی که تاکید می کند که ایران درصد بالایی از استفاده هایی که در کشور ما از اینترنت صورت می گیرد استفاده های مناسب و درستی است و فضای استفاده از اینترنت در کشور فضای پاکی است، می افزاید: تفکیک اینترنت پاک از ناپاک باعث می شود که آن بخش از اینترنت که بعضاً برای کسب و کارهای کثیف و غیراخلاقی به کار می رود کلا در کشور منتفی شود و شاهد افزایش استفاده صحیح از اینترنت در کشور خواهیم بود.

● یافتن سرنخ هایی از اینترنت پاک در ایران

اجرایی شدن ایده جدید وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیاز به ساختارهایی داشت که این امر نیز در اسفندماه ۸۹ با تشکیل هسته های اولیه ایده «اینترنت پاک» در کشور کلید خورد. به دنبال ایجاد هسته های اینترنت پاک، تقی پور از ایجاد اتاق های فکر برای عملیاتی کردن ایده اینترنت پاک تشکیل شد و در حال حاضر در قسمت های مختلف بحث و بررسی در خصوص این ایده در حال انجام است. تقی پور با بیان اینکه اینترنت پاک یک ایده است و باید دانشمندان و متفکران و متخصصان حوزه فناوری اطلاعات راجع به این ایده نظرات خود را به ما ارائه کنند، یادآور می شود که نیاز به نظریه های عمیق و تئوری های بسیار گسترده در زمینه اینترنت پاک احساس می شود که این نیاز از طریق اتاق های فکر تامین می شود. با این اقدامات بود که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با قاطعیت اعلام می کند که نقطه شروع طرح اینترنت پاک کشور ایران خواهد بود و پس از آن در اختیار تمام بشریت قرار خواهد گرفت.

البته ایجاد اینترنت پاک منحصر به ایجاد اتاق های فکر نشد بلکه طبق اعلام وزارت ICT برای استفاده از نظریات تمامی شهروندان فراخوانی اعلام خواهد شد به نحوی که هر فردی که در رابطه با اینترنت پاک ایده و برنامه ای دارد با مراجعه به سایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و یا سازمان فناوری اطلاعات نظرات خود را برای این وزارتخانه ارسال کند تا این ایده از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد و در مواقع لزوم از تمامی رهنمودها استفاده شود. از آنجایی که قرار نبود آخرین دستاورد مسئولین ارتباطات و فناوری کشور یعنی اینترنت پاک همانند اینترنت ملی در حد همان واژه و حرف باقی بمانده از این رو به همراهی رسانه ها نیاز بود از که در این راستا وزارت ICT دست به کار شد و با راضی کردن خبرنگاران آنها را تشویق به تحریر موضوعاتی در خصوص اینترنت پاک کرد. از این پس اینترنت پاک خوراکی برای رسانه ها شد.

علاوه بر رسانه ها نمایندگان مجلس حمایت خود را برای ایجاد اینترنت پاک در کشور اعلام و تاکید کردند که قوانین جدید در این بحث را تصویب خواهند کرد. علی اصغر یوسف نژاد مخبر کمیسیون صنایع و معادن مجلس در گفتگو با خبرنگار ما با تاکید بر قانون نویسی و وضع مقررات برای استفاده از تکنولوژی های نوین در کشور از همکاری مجلس برای اجرای طرح اینترنت پاک در کشور خبر داد و به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یادآور شد که پیشنهادات خود را برای تصویب قوانین جدید در مورد اجرای اینترنت پاک به مجلس ارائه دهد.

وی با بیان اینکه به موازات رشد تکنولوژی نیاز به وضع قوانین و مقررات در کشور احساس می شود اضافه کرد: در حال حاضر رشد قوانین و مقررات در کشور متناسب با رشد تکنولوژی نیست. به همین دلیل برای اینکه اینترنت پاک را از ناپاک جدا کنیم به قوانین متناسب با آن نیاز داریم که اگرچه برخی از قوانین آن در مرحله تصویب قرار دارد اما هنوز وضع نشده است. یوسف نژاد با بیان اینکه تنظیم قوانین و مقررات برای اجرایی کردن اینترنت پاک و تفکیک آن از کسب و کارهای غیراخلاقی، وظیفه مجلس است گفت: وزارت ارتباطات نیز باید پیشنهادات خود را برای وضع قوانین جدید به کمیسیون صنایع و معادن ارائه دهد چرا که این کمیسیون برای تصمیمات واقع بینانه باید نظر وزارت ارتباطات را به عنوان دستگاه اجرایی جویا شود.

● تفسیرهای اینترنت پاک برای توجیه مبهم بودن آن

اما مفهوم اینترنت پاک چیست؟ آیا اینترنت پاک تفسیر جدیدی از فیلترینگ است؟

دست اندرکاران اینترنت پاک بارها در این به اره تاکید کردند که اینترنت پاک با فیلترینگ متفاوت دانستند. آنها این گونه توضیح می دهند: از آنجایی که از لحاظ فنی وقتی در مورد اینترنت و پالایش محتوا صحبت می کنیم یا باید سایت های نا مناسب را فیل تر کنیم (یعنی فهرست سیاه) یا باید فقط به برخی سایت ها یا حتی پروتکل های انتقال اطلاعات اجازه عبور دهیم (یعنی فهرست سفید) اینترنت پاک نمی تواند چیزی جز تهیه فهرست سفید از سایت های مجاز و صرفاً اجازه دسترسی به سایت های موجود در فهرست سفید به کاربران را داد. اگرچه هنوز معیار سایت های مجاز مشخص نیست اما با استناد به رفتار نظام فیلترینگ و سایت های فیل تر شده مشخص است که سایت های فیل تر شده امروزی دیگر جزو اینترنت پاک نخواهند.

● و اما اینترنت ملی

قبل از طرح اینترنت پاک، اینترنت ملی مطرح شد. در سال ۸۵ بحث ایجاد شبکه ملی اینترنت طرح شد و با طرح آن در کمیسیون صنایع و معادن مجلس و تصویب آن تبدیل به بحث روز شد که از هر تریبونی سخن از اینترنت بود هر چند که در صحن علنی مجلس پذیرفته نشد. با رد این لایحه و عدم موفقیت نمایندگان مجلس برای اختصاص بودجه ای به آن دولت خود آستین همت را بالا زد و این طرح را با بودجه داخلی وزارت ارتباطات راه اندازی کرد.

ماجرا از این قرار است که در زمستان سال ۱۳۸۵ که بحث لایحه بودجه سال ۸۶ مطرح شد، ابتدا بودجه ای ۱۰ میلیارد تومانی برای شبکه ملی اینترنت یا همان اینترنت ملی در کمیسیون صنایع و معادن تصویب شد اما در کمیسیون تلفیق به تصویب نرسید و به رغم اینکه این پیشنهاد کمیسیون صنایع و معادن بود و در لایحه دولت نیامده بود اما کمیسیون تلفیق به دلیل توجیه نبودن در مورد مفهوم اینترنت ملی آن را تصویب نکرد و لذا در صحن علنی مجلس نیز تصویب نشد. با این حال چند ماه بعد، هیئت وزیران در خرداد سال ۸۶ برنامه های عملیاتی راه اندازی و بهره برداری این شبکه را در سال های ۸۶ تا ۸۸ تصویب کرد که بر اساس آن شرکت مخابرات ایران و شرکت های مخابراتی وابسته و شرکت های مخابراتی استانی مجاز شدند در طول سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ تا مبلغ ۵ هزار و ۶۶۰ میلیارد ریال از منابع داخلی خود برای ایجاد شبکه ملی اینترنت سرمایه گذاری کنند. چندی بعد نیز در تاریخ ۲۸ مرداد ماه ۱۳۸۶ شورای اقتصاد با درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص سرمایه گذاری در طرح شبکه ملی دیتا به مبلغ ۳۵۰ میلیارد تومان موافقت کرد. با اختصاص این بودجه بارها گفته شد که این طرح تا سال ۸۹ راه اندازی می شود اما هر بار وعده ها تحقق نیافت در حالی که کسی از ماهیت اینترنت اطلاعی نداشت تا جایی که حتی بر سر نام این پروژه نیز بحث و جدل هایی درگرفت و برخی آن را اینترنت ملی، برخی شبکه ملی اینترنت و بعضی دیگر آن را اینترانت کشوری نامیدند. در میان این هیاهو راهبردهایی در برنامه پنجم توسعه در خصوص اینترنت ملی طرح شد و در آن از اینترنت ملی با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» یاد کرده است.

● ویژگی اینترنت ملی از دید طراحان

به گفته مسئولین رسمی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ویژگی های شبکه ملی اینترنت در برنامه پنجم توسعه تحت عنوان شبکه ملی اطلاعات به آن پرداخته شده است؛ از این قرار است:

- این پروژه شامل ۳ بخش است که یکی بخش پی بستر اصلی یا «بک بون» (Backbone) اصلی کشوری است که توسط شرکت ارتباطات زیرساخت در دست اقدام است. این پی بستر استان ها و شهرستان های مهم را به یکدیگر مرتبط می کند.

- شبکه آن نیز از نوع IP است

- بخش بعدی IDC یا مراکز داده ملی و استانی است که روی مرکز داده ملی هم در حال حاضر کار می شود که RFP این پروژه تکمیل و پیمانکارش انتخاب شده است. این کار توسط شرکت ارتباطات زیرساخت انجام شده است

- بخش اصلی دیگر این پروژه شبکه های استانی است که ۲ نمونه از این شبکه های استانی در حال پیاده سازی بوده و اجرای بقیه آن بر عهده اپراتورهای خصوصی است که شبکه های استانی را اجرا کنند.

معنای شبکه ملی اینترنت این است که از بستر اینترنت برای ارائه خدمات این شبکه استفاده می شود ولی الزاماً این بستر آن شبکه اینترنت جهانی نیست. طبق اعلام وزارت ارتباطات، از آن جا که راه اندازی شبکه ملی اطلاعات جزو تکلیف دولت طبق برنامه پنجم توسعه است، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این خصوص بارها تاکید کرده است که این شبکه در فازهای مختلف در طول برنامه پنجم توسعه به بهره برداری خواهد رسید.

● اینترنت ملی در هیچ جای دنیا وجود ندارد

آوردن واژه ملی در کنار شبکه جهانی اینترنت از جمله ایراداتی که متخصصان حوزه ICT به آن وارد می می کنند. در این خصوص دکتر علی اکبر جلالی کارشناس فناوری اطلاعات و مجری طرح ICT روستایی در گفتگویی گفت: اگر مسئولین ذی ربط از همان ابتدا به جای «اینترنت ملی» از واژه «شبکه ملی پرسرعت» یا اصطلاحاً «اینترانت» نام می بردند هیچ مشکلی پیش نمی آمد و کارشناسان و نخب گان فناوری اطلاعات هم از این مسئله استقبال می کردند.

وی در پاسخ به سئوالی در مورد مفهوم «اینترنت ملی» اظهار داشت: واقعیت این است که واژه «اینترنت ملی» یک واژه نامفهوم است و در طی سال هایی که از طرح آن می گذرد به هیچ وجه نتوانسته است جایگاهی برای خود در میان نخب گان و کارشناسان پیدا کند.

وی افزود: تقریباً تمام کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات و رسانه در کشور در مورد این واژگان (اینترنت ملی) ابهام دارند و در مقابل آن موضع گرفته اند، اما نمی دانم برخی از مسئولین چرا اصرار دارند که این نام را با هر وسیله و هر هزینه ای حفظ کنند. جلالی با اشاره به اینکه در هیچ کجای دنیا بحث «اینترنت ملی» نداریم، گفت: به نفع کشور است که این بحث اینترنت ملی رسماً کنار گذاشته شود تا این همه ابهام بیهوده و تشویش ایجاد نشود. جلالی خاطرنشان کرد: اینترانت (شبکه ملی پرسرعت) این ظرفیت را دارد که تمام اهداف مورد نظر در عرصه اینترنت را محقق کند.

وی گفت: اینترنت در کنار اینترانت (شبکه ملی پرسرعت) می تواند اهداف اطلاع رسانی و ارتباطی یک جامعه را پاسخ دهد.

نویسنده: مریم رضایی