امام علی ع سالار سکوت و صبوری

وقتی سیره زندگی امام علی ع را بررسی می کنیم, با شخصیتی مواجه می شویم که ابعاد و اوصاف گوناگون دارد

وقتی سیره زندگی امام علی(ع) را بررسی می‏کنیم، با شخصیتی مواجه می‌شویم که ابعاد و اوصاف گوناگون دارد. علی(ع) معلمی چون پیامبر عظیم‏الشان اسلام داشت که خداوند در مورد این وجود فرمود: «لکم فی رسول الله اسوه حسنه» (آیه ۲۱ سوره احزاب)...

امام علی(ع) در خطبه ۱۶۰ نهج‏البلاغه اشاره کردند که «به پیامبرت که پاک و پاکیزه‏تر از همه مخلوقات خداست تاسی کن زیرا در آن وجود مقدس، عالی‏ترین کمالات برای تبعیت نهفته است و محبوب‌ترین بندگان نزد خدا کسی است که از پیامبرش تبعیت کند و دنبال کار او را بگیرد.»

مولا علی(ع) فرمودند: «پیامبر در حق من دعا کرد تا سینه من پذیرای علومی شود که خدا به پیامبر تعلیم داده بود و دلم آن را دریافت.» (خطبه ۱۲۸ نهج‏البلاغه). یکی از آموزه‏های علی(ع) از همراهی با پیامبر، متانت و صبر در مواجهه با مصائب گوناگون است که اگر صبور نبود قطعا او نیز در مواجهه با هر یک از شدائد و سختی‏ها، مانند مردم دیگر تصمیم‏گیری و موضع‏گیری می‏کرد. در کتاب «مفردات» راغب اصفهانی که به بررسی واژه‏های قرآن می‏پردازد، برای صبر معانی زیادی آمده است؛ از جمله اینکه: «الصبرُ حَبسُ النّفس علی ما یقتضیه العقلُ و الشرع» یعنی صبر به معنای خویشتن‏داری و حبس نفس بر چیزی است که شرع و عقل تقاضا می‌کند یا خویشتنداری از چیزی که شرع و عقل از آن نهی می‌کند. اگر خویشتن‌داری در مصیبت باشد آن را صبر می‌گویند؛ اگر در جنگ باشد، شجاعت نامیده می‌شود و ضد آن ترس است؛ اگر خویشتن‌داری در پیشامدها باشد، آن را سعه‏صدر گویند و اگر در امساک از سخن باشد، کتمان گفته می‏شود. منظور از صبر در اصطلاح، همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که در نقطه مقابل آن جزع و بی‌تابی و از دست‌دادن مقاومت و تسلیم‌شدن در برابر مشکلات است. صبر در برابر حوادثی گفته می‏شود که دست انسان در رفع آن دخیل نباشد (مثل زلزله، مرگ، مرض و...) ولی در برابر اعمال اختیاری مثل دفع ظالم باید صبر و استقامت داشت.

به گفته علامه طباطبایی، صبر عبارت است از اینکه انسان در قلب خود استقامتی داشته باشد که بتواند اختیار لجام نفس خود را در دست بگیرد، دل خویش را از تفرقه و تلاشی و نسیان تدبیر بازدارد و از ضبط فکر و فساد رای جلوگیری کند؛ پس صابران کسانی هستند که در مصائب استقامت به خرج می‌دهند و از پای درنمی‌آیند. (المفردات ص ۲۷۳)

مهم‌ترین تصمیم علی(ع) بعد از رحلت پیامبر(ص) گرفته شد که برای حفظ اساس اسلام نوپا لازم بود. به همین دلیل ایشان در خطبه سوم نهج‏البلاغه فرمودند: «به حکم عقل سلیم بر آن شدم که صبر و تحمل را بر حمله با دستان خالی ترجیح دهم. راه بردباری را پیش گرفتم آنچنان که احساس می‏کردم خاری در چشمم فرو رفته و استخوانی در گلویم قرار گرفته است.» امام علی(ع) بیش از ۲۵ سال در مقابل شرایط سخت و ناگوار سکوت و تحمل کردند و نه تنها اقدامی تحریک‏آمیز ولو به دعوت سران مشرکان تازه مسلمان شده امثال ابوسفیان نکردند بلکه برای حفظ کیان اسلام، مشورت‏های اساسی و کاربردی با سران حکومت در زمینه جنگ‏های مختلف داشتند و اینها همه بعد از این بود که بارها پیامبر اسلام(ص) ایشان را به جانشینی بعد از خود معرفی کرده بودند.

امام علی(ع) بارها فرموده بودند: «دست خدا با جمعیت مسلمانان است. از جدایی و پراکندگی بپرهیزید.» (خطبه ۱۲۷ نهج البلاغه) روز غدیر ده‏ها هزار نفر از مسلمین، شاهد و گواه بودند که علی(ع) بعد از پیامبر(ص) به وصایت و جانشینی انتخاب شدند و این انتصابی از سوی خدای مهربان بود. با این انتصاب الهی، مقام ولایت و وصایت تقدیم علی(ع) شد و علی(ع) خود بارها این آیه را تلاوت کرده بود که «الصابرینَ فی الباساء وَ الضَراء» (آیه ۱۷۷ بقره) به مقامات عالیه و ابرار رسیدن در راستای داشتن صبرو تحمل بالا در مواجهه با امور ناگوار است. با مرور اجمالی دوره‏های مختلف زندگی علی(ع) درمی‏یابیم که ایشان حتی در دوران کودکی، فشارهای اقتصادی را تحمل کردند تا بتوانند در دامن پیامبر(ص) تعلیم ببینند. با بعثت پیامبر(ص)، پراکنده شدن اقوام و بی‏اعتنایی‏های قریش را تحمل کردند تا پیامبر(ص) قدم به قدم به اهدافشان نزدیک‏تر شوند. سختی‏های تهاجم مشرکان مکه را به جان خریدند تا رسالت پیامبر(ص) به نتیجه عالی برسد و...

علی(ع) اسوه جهانیان در اخلاق راستین است. او با سیر و سلوک و رفتارش در مکاتب و ادیان مختلف و آزادیخواهان جهان و عدالت‌پیشگان، انسان‌های زیادی را به‌عنوان رهرو تربیت کرده است.

شیخ احمد یزدی

مدرس حوزه و دانشگاه