آموزش دریائی و چالش آینده

در جهان امروز صنعت بین المللی دریائی باید, علاوه بر تحقق استانداردهای بالای ایمنی, حفظ محیط زیست و ارتقاء کارآئی, به امنیت کشتیرانی نیز توجه مبذول نماید

سامانه سازمان ملل متحد بر ۴ اصل استوار است. این ۴ اصل عبارتند از:

۱) صلح،

۲) امنیت،

۳) توسعه

۴) حقوق بشر، در میان این اصول، توسعه خود هدفی است که در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیست عنصری کلیدی محسوب می‌شود. صنعت دریانوردی به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های توسعه، از ارکان اصلی آن تلقی شده و اگر گفته شود موفقیت مستمر و آینده صنعت کشتیرانی به‌عنوان عاملی مهم در تجارت جهانی بستگی تام به تلاش امروزه و همچنین تربیت نسلی حرفه‌ای، ماهر و متخصص در دریا و سایر بخش‌های وابسته به آن اعم از سازمان اجرائی، مالکان و ارائه‌کنندگان کشتی، سرمایه‌گذارها، کشتی‌سازها و تعمیرکاران کشتی، مؤسسات رده‌بندی، کارگزاران بندری و لجستیکی و نظایر آن دارد، سخنی به گزاف نیست.

در کشورهای پیشرفته، صنعت دریانوردی به واسطه ایجاد کار، ارزش افزوده، نوآوری و زیرساخت‌های آن، بخش کلیدی بوده و تردد و حمل و نقل و جابه‌جائی کالا و مسافر از طرق دریا و یا در مسیرهای کرانه‌ای و همچنین خدمات لجستیکی مرتبط با ان و استفاده از منابع دریائی برای ملت‌ها از اهمیتی حیاتی برخوردار است.

صنعت حمل و نقل به‌عنوان یکی از مهمترین حلقه‌های زنجیره حمل و نقل یکپارچه در چند سال اخیر از اهمیت بیشتری برخوردار شده و علاوه بر نازل بودن هزینه‌های حمل که فرصت مناسبی را در اختیار ناوگان‌های تجاری جهان قرار می‌دهد، ارتقاء تجارت جهانی را در پی داشته است. برای نشان دادن اهمیت اقتصادی بخش دریا کافی است بدانیم تنها در اروپا ۳/۱ میلیون نفر در این بخش به فعالیت مشغول بوده و ارزش افزوده آن سالانه بالغ بر ۷۰ میلیارد یورو می‌گردد.

وضعیت سفارش کشتی به کشتی‌سازهای اروپا نیز منعکس‌کننده این واقعیت است که در ابتدای قرن بیست و یکم ۲۸۰۰ فروند شناور به ظرفیت بیش از ۴۰ میلیون تن باید ساخته شود که در ۲۰ سال گذشته کم‌نظیر بوده است.

آقای سکی منیرو از بلندپایگان سازمان بین‌المللی دریانوردی در سخنرانی اخیر خود در ششمین مجمع عمومی انجمن بین‌المللی دانشگاه‌های دریائی که در ۲ اکتبر ۲۰۰۶ میلادی به نمایندگی از طرف دبیر کل ایراد شده می‌گوید: ”ایجاد یک سیستم آموزش دریائی بین‌المللی و جامع و همچنین استانداردسازی طرح درس دوره‌های آموزشی قبل از خدمت از اقدامات مهمی است که توسط مجامع بین‌المللی پی‌گیری می‌شود.

در جهان امروز صنعت بین‌المللی دریائی باید، علاوه بر تحقق استانداردهای بالای ایمنی، حفظ محیط‌زیست و ارتقاء کارآئی، به امنیت کشتیرانی نیز توجه مبذول نماید. به همین اعتبار شعار اصلی مجمع عمومی سالانه انجمن بین‌المللی دانشگاه‌های دریائی ”امنیت دریائی و آموزش و تعلیمات دریائی“، انتخاب به‌جائی بوده و مؤسسات آموزشی دریائی جهان در کنار یکدیگر باید یکی از چالش‌های اصلی در مقابل صنعت دریانوردی را مورد بررسی قرار دهند“.

دغدغه مؤسسات آموزشی دریائی در جهان امروز تأمین متخصصان دریائی با مهارت و شایستگی لازم جهت رسیدن به اهداف و استانداردها و از طریق آموزش، تعلیمات و پژوهش در سطحی مطلوب است.

صنعت کشتیرانی به شدت متکی به حرفه‌ای بودن و مهارت کارکنان خود است. ولی دو چالش بزرگ که در مقابل صنعت دریانوردی قرار گرفته به‌طور مستقم با مقوله آموزش ارتباطی تنگاتنگ دارد.

▪ این دو چالش عبارتند از:

۱) کمبود نیروی انسانی متخصص دریائی در جهان به‌طور عام

۲) الزامات مربوط به کارکنان کشتی‌های حاصل گاز طبعی مایع موسوم به LNG

براساس تحقیقات انجام شده توسط ISF و BIMCO در سال ۲۰۰۰ میلاد، کمبود افسران دریائی ناوگان تجاری ۱۶ هزار نفر گزارش شده و پیش‌بینی برای آینده حتی از شرایط بدتری نیز حکایت دارد.

NUMAST با اتحادیه افسران بریتانیا نیز اخیراً مطالعات مشابهی در ۹ اتحادیه کشورهای مختلف انجام داده و نتیجه حاصل حاکمیت میانگین سنی اعضاء این اتحادیه‌ها ۵۰ سال است.

از طرف دیگر تقاضای جهانی برای سوخت پاکتر موجب پیش‌بینی افزایش حمل و نقل گاز مایع طبیعی از ۱۲۰ به ۲۰۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ میلادی و به ۳۱۵ میلیون تن تا سال ۲۰۲۰ میلادی شده است.

صنعت دریانوردی در واکنش به رشد مورد انتظار تقاضای حمل، مبادرت به سفارش ساخت کشتی‌های LNG و ساخت پایانه‌های بندری مناسب در سطی کم‌نظیر نموده است.

صنعت حمل و نقل بین‌المللی LNG تاکنون سابقه مطلوبی در زمینه ایمنی دارد و علی‌رغم ۴۰ هزار سفر در طی ۴۰ سال اخیر حتی یک مورد سانحه مهم با نشت محموله به دریا رخ نداده است.

این حسن سابقه نتیجه توجه خاص به کیفیت خدمه این کشتی‌ها و همچنین دقتی است که در ساخت تسهیلات و تجهیزات پایانه‌ها و کشتی‌ها و عملیات آنان مبذول می‌گردد.

گسترش سریع بخش LNG، الزامات جدید امنیتی که در قالب کد ISPS ارائه شده تغییرات تکنولوژیکی که سریعاً رخ می‌دهد، رقابت روزافزون بازار و کمبودهای بالقوه ناشی از کمبود کارکنان متبحر همگی حاکی از اهمیت امنیت شناورها و پایانه‌های مربوطه از سوی مقامات مسئول است که حیاتی بودن این اقدامات را بیش از پیش به نمایش درمی‌آورد.

برابر پیش‌بینی‌ها ناوگان LNG در سال ۲۰۱۰ میلادی از نظر تعداد به ۲ برابر افزایش خواهد یافت و این در حالی است که کارکنان باتجربه و آموزش‌یافته به تعداد کافی برای خدمت در این ناوگان از ضروریات انکارناپذیر تلقی می‌شود. هم‌اکنون استانداردهای شایستگی افسران کشتی‌های LNG در دست تهیه است و آماده‌سازی بسته‌های آموزشی و معیارهای ارزیابی برای پاسخگوئی به نیازهای آتی آغاز شده است.

چالش‌های آموزش دریائی در ایران نیز جدای از آنچه در جهان می‌گذرد نیست و شاید با کمی تفاوت، همان موارد را بتوان به‌صورت فهرستی ارائه داد. صنعت دریانوردی به واسطه نوع فعالیت خود یعنی جهانی بودن، همواره دستخوش تغییر بوده و انطباق کشتیرانی‌ها با این تغییرات که لاجرم آنان را متأثر می‌سازد. از چالش‌های عمده محسوب می‌گردد.

▪ در اینجا به برخی از موارد مهمتر اشاره می‌شود.

۱) جهانی شدن

جابه‌جائی آزادانه افراد، کالا و اطلاعات از مشخصه‌های جهانی شدن است و با توجه به افزایش بیش از پیش تعاملات جهانی، تأثیرگذاری هر فعالیت در هر جای دنیا در گوشه دیگر امری غیرقابل اجتناب است. بنابراین توان روزافزون در تجارت جهانی، سرنوشت محتوم دنیای آتی است.

بنابراین قبل از هر چیز باید از سیال بودن اطلاعات، اطمینان حاصل شود و سپس سامانه‌های متخصصی را ایجاد نمود تا براساس آن عوامل جهانی مؤثر بر صنعت حمل‌ونقل دریائی شناسائی و ضمن برخورد جامع، مؤثر، خاصل و اجرائی در مقابل هر یک، عکس‌العمل مؤثر و کارامدی را به‌ویژه در چارچوب مقررات و قوانین سازمان بین‌المللی دریانوردان و در زمان مناسب نشان داد.

۲) ارتقاء روزافزون کیفیت آموزش‌های دریائی

در گذشته‌ها، دریانوردان در سنین پائین و با معلوماتی اندک به دریا می‌رفتند و همه چیز به‌صورت عملی و کارورزی فرا می‌گرفتند. این وضعیت اکنون به طور کامل تغییر یافته و دریانوردان اعم از افسر و ملوان، نیاز به مهارت و دانش پایه و اولیه بیشتری دارند که شالوده آن در مؤسسات آموزشی دریائی ریخته شده است. این آموزش‌های پایه از طریق استانداردهای آموزشی و از طریق کنوانسیون STCW تدوین گردیده است. ولی آنچه در اینجا اهمیت بیشتری دارد نگاه به آینده و تعیین شاخص‌هائی است که مهارت و شایستگی لازم برای عملیات و اداره کشتی را برای دریانوردان آینده مهیا سازد.

بنابراین ایجاد یک سامانه منسجم برای برقراری ارتباط مابین صنعت (شرکت‌های کشتیرانی و سایر صنایع وابسته که متقاضی آموزش هستند)، سازمان اجراء (به‌عنوان متولی ارزیابی آموزش‌ها و انطباق آن با استانداردهای ملی و بین‌المللی) و مؤسسات آموزشی دریائی برای یکپارچه‌سازی آموزش‌های دریائی و پیش‌بینی نیازهای آتی از اهم مطالب است که باید از هم‌اکنون به آن پرداخته شود.

۳) کمبود نیروی انسانی

همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد، تناسب عرضه تقاضای نیروی کار دریائی دورنمای خوبی ندارد و به‌نظر می‌رسد مشکلات کمبود نیروی انسانی افزایش یابد. افزایش میانگین سن دریانوردان نشانه‌ای از کمبود این افراد در آینده است. نکته مهم اینکه در اکثر کشورها صنایع وابسته به دریا که دارای پایگاه در خشکی هستند نیز متأثر از همین کمبود، دچار نقصان در تمامی رشته‌های مرتبط خواهند شد که در این میان می‌توان از راهنماهای کشتی، افسران، کنترل بندر، مسئولان اجرائی، بنادر، بازرسان کشتی، مسئولان بنادر و نظایر آن نام برد.

فقدان یا نقصان چنین مهارت‌هائی می‌تواند تبعات اقتصادی و سیاسی منفی دربرداشته باشد.

۴) تقلیل تعداد کارکنان هر کشتی

ارتقاء چشمگیر بهره‌وری در کشتی‌ها در طی چند دهه اخیر موجب شده تا تعداد کارکنان هر کشتی مسیر نزولی طی نماید. پیشرفت‌های تکنولوژیکی و شیوه‌های جدید مدیریتی نیز به‌طور مؤثری در این کاهش تأثیر داشته‌اند. بنابراین می‌توان به عوامل زیر به‌عنوان چالش‌های آتی اشاره کرد:

▪ نوآوری‌های آتی در طراحی و ساخت کشتی

▪ توسعه و پیشرفت در موتورخانه، فن‌آوری ناوبری و مخابراتی، الزامات مربوط به نگهداری و بالأخره تجهیزات جابه‌جائی محموله.

▪ توسعه و نوآوری در مدیریت کشتی و شیوه‌های عملیاتی

▪ عوامل مؤثر در مهارت‌های پایه و اولیه خدمه

بنابراین تمرکز و توجه بر پیشرفت کشتیرانی، بیانگر تغییرات مورد نیاز در مهارت‌های پایه و تجربه افسران و ملوانان خواهد بود. برای مثال در حالی‌که کارهای ملوانی پایه، یک الزام اولیه محسوب می‌شود، افسران امروز به همان اندازه که ملوان هستند، در امر لجستیک و ارتباطات نیز متبحر هستند. این روند روز به روز و به تناسب پیشرفت مدیریت و تکنیک‌ها ظهور بیشتری می‌یابد.

۵) رتبه‌بندی مراکز آموزش دریائی جهان

موج جدیدی که احتمالاً به زودی فراگیر و جهان‌شمول خواهد شد، رتبه‌بندی مراکز آموزش دریائی در جهان است این اقدام که در راستای ارتقاء استانداردسازی زیر ساخت‌ها و مقررات صنعت تعلیمات دریائی صورت می‌گیرد. برای معرفی بی‌طرفانه این مؤسسات به دانشجویان و صاحبان سهام است.

امتیازات خاص این رتبه‌بندی‌ها عبارتند از:

▪ کمک به دانشجویان برای انتخاب دوره‌های خاص در مراکز خاص

▪ کمک به مراکز آموزشی جهت ارتقاء سطح کیفیت آموزش‌های ارائه‌شده

▪ کاهش هزینه‌های اعلام شده توسط مؤسسات آموزشی در راستای منفع دانشجویان یا کارفرمایان

▪ ترازیابی مؤسسات آموزشی برای مقایسه

▪ کمک به دانشجویان جهت ارزیابی آموزش‌های ارائه شده

▪ کمک به مراجع تصمیم‌گیری و قانونگذار در رابطه با تعلیمات دریائی کشور.

مؤسسات آموزشی چنانچه آمادگی لازم را برای چنین رتبه‌بندی‌ها نداشته باشند، در آینده‌ای که ممکن است خیلی هم دور نباشد، در جایگاه مطلوبی قرار نگرفته و سیر جابه‌جائی دانشجویان متقاضی آموزش‌های دریائی به مراکز معتبر معطوف می‌گردد که طبعاً این تغییرات می‌تواند کشورهای از نظر فرهنگ دریائی ضعیف‌تر را با مشکل اساسی روبه‌رو سازد.

سعدی حمیدی

---