بهترین عبادت، زشت‌ترین معصیت

قال علی علیه السلام: «الکلام فی وثاقک ما لم تتکلم به فاذا تکلمت به صرت فی وثاقه فاحزن لسانک کما تحزن ذهبک و ورقک فرب کلمه سلبت نعمه و جلبت نقمه؛ سخن مادام که آن را نگفته‌ای در اختیار …

قال علی علیه السلام: «الکلام فی وثاقک ما لم تتکلم به فاذا تکلمت به صرت فی وثاقه فاحزن لسانک کما تحزن ذهبک و ورقک فرب کلمه سلبت نعمه و جلبت نقمه؛ سخن مادام که آن را نگفته‌ای در اختیار توست، اما همین که از دهانت خارج شد تو در اختیار آن هستی، بنابراین زبانت را همچون طلا و نقره‌ات نگه‌دار زیرا بسیار شده که یک کلمه نعمت بزرگی را از انسان سلب کرده و یا بلا و دردسری برایش فراهم ساخته است»(نهج‌البلاغه، حکمت ۳۸۱).

نعمت زبان و بیان از ویژگی خاصی برخوردار است، لکن از این نکته نیز نباید غفلت کرد که زبان دارای دو بعد مثبت و منفی است و نمی‌توان گفت چون زبان نعمت عظمای الهی است پس باید هر چه بیشتر آن را به کار انداخت و بدون حساب هر سخنی را بر زبان جاری ساخت بلکه باید در موارد ضروری از آن بهره‌برداری کرد. یکی از نشانه‌های انسان عاقل آن است که بیجا سخن نمی‌گوید زیرا زبان بیان کننده میزان عقل آدمی است، چنانکه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرماید: «تکلموا تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه؛ سخن بگویید تا شناخته شوید چرا که انسان در زیر زبان خود پنهان است»(غررالحکم، ص ۲۰۹). در بیان دیگری می‌فرمایند: «در میان عبادات و طاعاتی که از اعضاء و جوارح انسان سر می‌زند عبادتی کم زحمت‌تر و کم مؤنه‌تر و در عین حال گرانبهاتر نزد خدا از سخن وجود ندارد البته در صورتی که کلام برای رضای خدا و به قصد بیان رحمت و گسترش نعمتهای او باشد، زیرا بر همه مشهود است که خداوند میان خود و پیامبرانش جهت کشف اسرار و بیان حقایق و اظهار علوم پنهانی خود چیزی را جز کلام واسطه قرار نداده و وحی و تفهیم مطالب به وسیله کلام صورت گرفته است، چنانکه میان پیامبران و مردم نیز وسیله‌ای جز سخن برای ابلاغ رسالت وجود ندارد. از اینجا روشن می‌شود که سخن، بهترین وسیله و ظریف‌ترین عبادت است و همچنین هیچ گناهی نزد خداوند سنگین‌تر و به کیفر نزدیکتر و پیش مردم نکوهیده‌تر و ناراحت کننده‌تر از سخن نیست»(بحارالانوار، ج۶۸، ص ۲۸۵). سخن زیبا آثار و برکات زیادی دارد و کسی که زبان خود را به زیباگویی عادت دهد، از این برکات بهره‌مند خواهد شد. امام زین العابدین

علیه السلام به پنج نمونه از آن آثار اشاره فرموده است: «القول الحسن یثری المال، و ینمی الرزق، و ینسی فی الاجل، و یحبب الی الاهل و یدخل الجنه؛ سخن زیبا، مال و ثروت را زیاد می‌کند، روزی را افزایش می‌دهد مرگ را به تاخیر می‌اندازد، آدمی را محبوب خانواده‌اش می‌سازد و او را وارد بهشت می‌کند»(همان، ص ۳۱۰). امام علی علیه السلام نیز خوش زبانی را موجب ازدیاد دوستان، کم شدن دشمنان و ایمنی از سرزنش‌ها معررفی می‌کند: «عود لسانک لین الکلام و بذل السلام یکثر محبوک و یقل مبغضوک؛ زبانت را به نرم‌گویی و سلام دادن عادت ده تا دوستان تو بسیار و دشمنانت اندک شود»(غررالحکم، ج۴، ص۳۲۹).‏

آفتها و آسیب‌های زبان از مسائل مهمی است که باید به طور جدی به آن توجه کرد و بدزبانی یکی از عمده‌ترین آنهاست و نشانه پستی و انحطاط اخلاقی است. در لابه‌لای کلمات اولیای دین به آثار روانی، اجتماعی و عقوبت اخروی این صفت نکوهیده تصریح شده است. حضرت علی

علیه السلام می‌فرمایند: «ایاک و ما یستهجن من الکلام فانه یحبس علیک اللئام و ینفر عنک الکرام؛ از سخن زشت و رکیک بپرهیز، زیرا زشت گویی، فرومایگان را در اطرافت نگاه می‌دارد و عناصر شریف و بزرگوار را از گردت پراکنده می‌کند»(غررالحکم، ص ۱۵۸). متاسفانه بعضی از افراد بر اثر معاشرت با اشخاص بدزبان و فحاش، چنان به بدزبانی و دشنام‌گویی خو می‌گیرند، که حتی در ملاقاتهای عادی و در ضمن احوالپرسی، سخن خود را با لغات زشت می‌آمیزند. به اینان باید توجه داد که تمام کلماتی که می‌گویند در نامه عملشان ثبت می‌شود و در قیامت مورد بازخواست قرار می‌گیرند. رسول خدا (ص) می‌فرماید: «کسی که سخن خود را جزء اعمالش به حساب نیاورد (و بی‌پروا حرف بزند) لغزشهایش بسیار و عذابش نزدیک شده است»(بحارالانوار، ج۷۱، ص ۳۰۴).

علی مهدوی