بیوفیدبك

نوعی متد آموزشی است كه در آن به افراد یاد می دهند چگونه به طور ارادی اعمال غیرارادی طبیعی بدن مانند تنفس , ضربان قلب , فشارخون, را تنظیم كنند تا در سلامت كلی بدن تأثیر بگذارد

● بیوفیدبك یا بازخوراند زیستی چیست ؟

نوعی متد آموزشی است كه در آن به افراد یاد می دهند چگونه به طور ارادی اعمال غیرارادی طبیعی بدن ( مانند : تنفس ، ضربان قلب ، فشارخون،... ) را تنظیم كنند تا در سلامت كلی بدن تأثیر بگذارد . در ابتدا با وسایل دیداری و شنیداری به فرد آموزش داده می شود كه كنترل روی اعمال بدن به دست آورد سپس بدون كمك دستگاه این كنترل انجام می گیرد و با ادامه تمرین ، مهارتها بیشتر می شود .

بیوفیدبك ، با انجام تحقیقات فراوان پیگیری شده و امروزه در طب رایج و طب مكمل _ جایگزین جایگاه بسزایی دارد .

● بیوفیدبك :

۱) به فرد می آموزد كه ریلكس كرده ، توجه را به عكس العملهای بدن معطوف كند .

۲) این فعالیتهای بدن قابل اندازه گیری است :

▪ حرارت پوست ( الكترودرمال )‌

▪ كشش عضلات

▪ نوار قلبی ( ECG )

▪ فعالیت امواج مغزی (EEG )

▪ تعداد تنفس

۳) در آن از تكنیكهای مختلفی استفاده می شود :

▪ مدیتیشن ( مراقبه )

▪ آرامسازی یا ریلكسیشن

▪ تجسم

● تاریخچهٔ بیوفیدبك چیست؟

تكنیك نسبتاٌ جدیدی است كه در ابتدا به وسیلهٔ دكتر مورر ( H.Mowrer ) در سال ۱۹۳۸ معرفی شد . وی از یك سیستم زنگ هشدار دهند برای متوقف كردن شب ادراری در كودكان استفاده كرد .

در سال ۱۹۶۰ دكتر گرین ( E.Green ) در بنیاد منینگر در كانزاس با استفاده از امواج مغزی پی برد كه یوگیها با كنترل روی تنفسشان می توانند وضعیت آگاهیشان را دگرگون كنند . اخبار این تحقیق همراه با موضوع تهییج شدن بدون استفاده از مواد مخدر توجه عموم را جلب كرد .

● در مورد بیوفیدبك چه تحقیقات ، بازبینی ها و توصیه هایی وجود دارد ؟

تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است. حداقل ۳۰۰۰ مقاله و بیش از ۱۰۰ كتاب دربارهٔ تأثیر بیوفیدبك نوشته شده و به عنوان یك شیوهٔ درمان تأئید شده برای كنترل سردرد ،‌ علائم و دردهای مزمن ، اختلال عدم تمركز ، گرگرفتگی ، بی اختیاری و بیماری ری نود ( Ray noud`s ) كه ژنتیكی است ، نام برده شده است .

▪ نظرات موافق :

لیندن در سال ۱۹۹۶ از بیوفیدبك برای بالا بردن ضریب هوشی ( IQ ) و عملكرد هوشی و كاهش بی دقتی در كودكانی كه دچار نارسایی در تمركز و عدم قابلیت یادگیری بودند استفاده كرد .

ماتیو سون چاپمن ( Mathewson Chapman ( در سال ۱۹۹۷ از بیوفیدبك برای معالجهٔ بی اختیاری ادرار در مردان پس از عمل برداشتن پروستات استفاده كرد.

گلیا ( Glia )‌ در سال ۱۹۹۸ با به كاربردن بیوفیدبك به طور علمی ثابت كرد كه این روش در بهبود یبوست بسیار مؤثر است و آزمایشات دیگر در طول ۲۱ ماه بعد نیز این را بیشتر اثبات كرد .

پین ( Payne ) در سال ۱۹۹۸ با استفاده از بیو فیدبك متوجه پیشرفت در معالجه عدم كنترل دفع ادرار در زنان شد . هر دو تحقیق در مورد بی اختیاری ادراری نتایج آماری معتبری در مقایسه با گروه كنترل نشان دادند .

موزر ( Moser ) در سال ۱۹۹۷ نشان داد كه با یك دوره معالجه ، بیماران با نارسایی قلبی پیشرفته قادر شدند كه حرارت انگشت و برون دهی قلبی را بالا ببرند و مقاومت سیستم عروقی و تعداد تنفس را پائین بیاورند ، بدون اینكه هیچگونه تأثیر سیستماتیك روی مصرف اكسیژن و یا كاتكولامین داشته باشد .

مورلاند در سال ۱۹۹۸ مطالعات منتشرشده بین سالهای ۱۹۷۶ تا ۱۹۹۵ را بررسی و یك متا آنالیز انجام داد و با توجه به نتایج حاصله از نوار مغز ) EMG ) دریافت كه بیوفیدبك برای بهبود قدرت عضلانی در بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی ،از معالجات متداول بهتر است .

▪ نظرات مخالف :

در سال ۱۹۹۶ واندرپلاس(Vander Plas) شیوهٔ آموزش بیوفیدبك را روی ۲۰۰ كودك مبتلا به یبوست به كار برد ولی نتیجهٔ تحقیق چندان موفقیت آمیز نبود .

● کاربرد بیوفیدبك در درمان و افزایش سطح سلامتی چیست؟

حداقل در ۱۵۰ مورد كاربرد دارد که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره نمود .

۱) اختلال در خواب

۲) پرتحركی در كودكان

۳) اختلالات رفتاری

۴) مشكلات وضعیتی

۵) کنترل درد (درد پشت، سردرد)

۶) سندرم مفصل گیجگاهی_ دهانی

۷) فشار خون بالا

۸) كاهش و كنترل استرس و اضطراب

۹) اختلالات سیستم گوارشی ( زخمها ی گوارشی و سندرم روده تحریك پذیر )

۱۰) بی اختیاری دفع مدفوع و ادرار

● در طی یک جلسه بیوفیدبك چه اتفاقاتی می افتد ؟

از وسیله ای برای اندازه گیری پاسخ اعمال غیرارادی بدن مثل ؛ حرارت پوست ، ضربان قلب ، فعالیت امواج مغزی ویا كشش عضلانی استفاده می شود . مدرس علائم را مشاهده می كند و به بیمار از نظر تمرینات ذهنی و عملی برای رسیدن به پاسخ مطلوب راهنمایی و یاری می رساند .

بیمار در طول دوره ، الگوی تمرینات را یاد می گیرد . در هنگام درمان یك عامل تنش زا اضافه می شود و بیمار پاسخ به استرس را می آموزد . سپس به فرد بیمار روشهای مختلف نظیر مدیتیشن ( مراقبه ) ، ریلكسیشن ( آرمیدگی ) و تجسم آموزش داده می شود.

سپس بیمار روی تكنیكها تمرین می كند تا به پاسخ مطلوب برسد .

● دورهٔ آموزش :

معمولاٌ ۳ تا ۱۲ دوره ۳۰ دقیقه ای برای آموزش توصیه می شود .

● آیا هیچگونه ریسكی در انجام بیوفیدبك وجود دارد ؟

در بعضی از بیماران تحریك عمومی در اثر الكترودها تجربه شده است . بیماران با فشار خون پائین باید تحت نظر قرار بگیرند چرا که در طی مراحل آرمیدگی فشارخون افت می کند .

کاربرد بیو فیدبک برای بیماران مبتلا به دمانس ،افسردگی شدید و اختلال شدید حافظه ممنوع می باشد.

بیماران مبتلا به اختلالات شدید روانی (سایکوز) ، تشنج ، بیش فعالیتی و دیابت باید با احتیاط به كار رود چون تمرینات آرمیدگی منجر به افت قند خون و واکنشهای ناشی از آن(تحریک سیستم سمپاتیک نظیرافزایش ضربان قلب و...) می شود .

● چه نوع آموزشی برای مدرس بیوفیدبك لازم است ؟

باید درك و اطلاع كاملی از فیزیولوژی و روانشناسی داشته باشد . معمولاٌ این افراد روانشناس هستند ولی شاغلین به رشته های مربوط به حرفه پزشكی از جمله پرستاران نیزمی توانند بیوفیدبك كار كنند . در ایالات متحده، این مدرسین با داشتن مدرك انستیتوی بیوفیدبك آمریكا مجاز به فعالیت هستند .