تفکر فلسفی یونان میراث دوران باستان

گرچه اندیشه سیاسی در قرن بیستم رشد زیادی کرده است, اما بسیاری از مسائل و پرسش هایی که توجه و نظریات اندیشمندان معاصر را به خود مشغول کرده همان مسائل و پرسش هایی است که مورد توجه نظریه پردازان سیاست در طول تاریخ بوده است

گرچه اندیشه سیاسی در قرن بیستم رشد زیادی کرده است، اما بسیاری از مسائل و پرسش ‌هایی که توجه و نظریات اندیشمندان معاصر را به خود مشغول کرده همان مسائل و پرسش هایی است که مورد توجه نظریه پردازان سیاست در طول تاریخ بوده است.

به همین جهت، تعجب آور نیست اگر می‌بینیم که نظریات متفکرانی چون افلاطون و ارسطو هنوز بر اندیشه‌ ها و ایده ‌های سیاسی امروزین سلطه دارد و تاثیر زیادی بر تفکرات سیاسی نظریه پردازان امروزی می‌گذارد.بر‌اساس معیارهای معاصر، نظریه سیاسی مغرب زمین مدرن ریشه در رنسانس ایتالیا دارد؛ اما قبل از آن نیز، در دوره های تاریخی قابل تشخیص، سئوالات جهانشمولی در باب سیاست مطرح شده است.

ویژگی ‌های سیاسی و اجتماعی این دوران تاریخی (پیش از مدرن) تفاوت بسیاری با ویژگی‌ های امروزی دارد و از جهت ‌های زیادی، جهان بینی افراد آن جوامع برای مردم امروز چندان قابل درک نیست. اما، متفکران بزرگ این دوران گفتنی ‌های زیادی برای نظریه پردازان و اندیشه ‌ورزان سیاسی امروز دارند، و درک نظرات و دوره هایی که آنها نظرات خود را به شکل مکتوب در آورده ‌اند می‌تواند برای مطالعه مسائل سیاسی امروز بسیار ارزشمند و مفید باشند.

هیچ یک از اندیشمندان تفکر سیاسی به اندازه افلاطون و ارسطو بر اندیشه غرب تاثیری این چنین گسترده و ماندگار نداشته‌اند. این دو متفکر پرسش ‌هایی فلسفی مطرح کرده و درباره آنها بحث کرده‌اند و هنوز رد پای آنها در سنت روشنفکری غرب دیده می‌شود.

افلاطون شدیداً تحت تاثیر استاد خود سقراط قرار گرفته بود. سقراط شخصی بسیار شجاع بود و در عین حال هرگز ایده‌ها و نظریات خود را به روی کاغذ منتقل نکرد و به شکل مکتوب در نیاورد. او ترجیح می‌داد به صورت شفاهی و از طریق دیالوگ (پرسش و پاسخ) با شاگردان خود ارتباط برقرار کند. این شیوه برقراری ارتباط، از گذشته تا اکنون، به شیوه سقراطی معروف است. سقراط از جانب شهروندان آتن متهم به فاسد کردن اخلاق جوانان و محکوم به مرگ شد. گرچه این فرصت برای او فراهم شد تا از مرگ و زندان آتن فرار کند اما به خاطر احترامی که برای تصمیمات حکومتی و قوانین داشت، داوطلبانه جام شوکران را نوشید و به زندگی خود پایان داد.

پس از سقراط، افلاطون مدرسه‌ای تاسیس کرد که در آن با شاگردانش در مورد مسائل فلسفی بحث و گفتگو می‌کرد. ارسطو در حدود بیست سال شاگرد این مدرسه بود و پس از مرگ افلاطون، مدرسه خود را تاسیس کرد. سقراط، افلاطون و ارسطو حدود صد و پنجاه سال در محدوده‌ جغرافیایی شهر آتن زندگی می کردند، آموزش می‌دیدند و تعلیم می‌دادند، اما دیدگاه و اندیشه‌ های این متفکران تاثیر خود را برای همیشه در اندیشه ‌های سیاسی و فلسفی غرب به یادگار گذاشته است.

محیط سیاسی و اجتماعی ‌ای که افلاطون و ارسطو در آن زندگی می‌کردند تفاوت آشکاری با محیط سیاسی و اجتماعی دوران مدرن داشت.

دولت شهر یونان باستان هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر جمعیت بسیار کوچک بود. به علاوه، دولت شهر‌های یونان ثروت چندانی نداشتند. گرچه این دولت شهر‌ها آب و هوای مناسبی داشتند، به دلیل کوهستانی بودن برخی از مناطق، منابع زیادی از آنها به دست نمی‌آمد. تجارت و کشاورزی ، منابع اصلی درآمد شهروندان را تشکیل می داد. در دولت شهر یونان، با وجود محدودیت ‌های موجود برای شهروندان، تفاوت چشمگیری میان زندگی شخصی و همگانی، یا میان اعمال سیاسی و اجتماعی وجود نداشت.

سیستم‌ های حکومتی در دولت شهر‌های یونان متفاوت بودند، اما نوعی دموکراسی در همه آنها دیده می‌شد. در چنین شرایطی بود که ایده‌ ها و نظریات افلاطون و ارسطو بارور شد. هیچ یک از موضوعات مورد علاقه این دو اندیشمند، به معنای امروزی کلمه، موضوعات سیاسی نبودند. گرچه ایده‌ هایی مانند دولت- ملت و حقوق فردی، ورای جهان بینی آنها بود؛ اما این دو متفکر مسائلی بنیانی را شناسایی کرده‌اند که مورد توجه علم سیاست و فیلسوفان بوده است. از این رو می‌توان آنها را بنیانگذاران میراث روشنفکری مغرب زمین به حساب آورد.

محمد نعمتی