وقتی حرف قانون یکی نیست

همه سیاست های داشتن یا نداشتن فرزند در ۵۶ سال گذشته

سیاست‌های کنترل جمعیت و تنظیم خانواده از جمله سیاست‌هایی است که همواره مورد توجه کارشناسان و مسئولان کشور در دوره‌های مختلف قرار گرفته است. هر چند در برخی دوره‌ها این مهم دچار غفلت شده است. در ادامه نگاهی مختصر به سیاست‌های کنترل جمعیت از سال ۱۳۳۵ تا ۱۴۳۰داریم:

۱۳۳۵: نخستین سرشماری رسمی در ایران در سال ۱۳۳۵ انجام و بر اساس آن، جمعیت کشور تقریبا ۱۸ میلیون نفر اعلام شد.

۱۳۴۵: دومین سرشماری ایران در سال ۱۳۴۵ انجام شد، جمعیت ایران در این سال به بیش از ۲۵ میلیون نفر رسید، که این نشان دهنده رشد جمعیت ۳ درصدی بود. نتیجه این سرشماری باعث شد که ایران هم با موضوع کنترل جمعیت که ۴ سال پیش توسط سازمان ملل مطرح شده بود درگیر شود! روند ادامه این نرخ رشد جمعیت باعث می‌شد جمعیت کشور در ۲۳ سال آینده ۲ برابر می‌شد.

۱۳۵۵: در این سال با تمام تلاش وزارت بهداری، میزان جمعیت کشور به ۳۳ میلیون نفر رسید که نشان می‌داد مسئولان وقت در اجرای برنامه‌های کنترل جمعیتی خود توفیق چندانی نداشته‌اند، زیرا همچون سال‌های۳۵ تا ۴۵، که جمعیت کشور حدود ۸ میلیون افزایش یافته بود در سال های ۴۵ تا ۵۵ هم این اتفاق دوباره افتاده بود و این یعنی این‌که برنامه‌های کنترل جمعیتی تاثیر آن‌چنانی نداشته است.

۶۲ تا ۶۵: این دوره به سال‌های انفجار جمعیت معروف است، تعداد موالید با رشد چشمگیری افزایش یافت.

۱۳۶۷: در این سال میزان باروری از هر زن به ۶.۲ نوزاد رسید که ۰.۳ کاهش میزان باروری طی دو سال را نشان می‌داد.

۱۳۶۸: قانون سیاست جمعیتی با تاکید بر کنترل باروری و قانون تنظیم خانواده تدوین شد و به تصویب رسید.

۱۳۷۱: در این سال خطر انفجار جمعیتی کنترل شد و رشد جمعیت ایران به حد متوسط جهانی رسید. معدل نوزادان متولد شده به ۴ فرزند رسید، برنامه‌ای که قرار بود تا سال ۱۳۸۵ محقق شود.

۱۳۷۹: در این سال، معدل نوزادان متولد شده به ۲.۱ فرزند رسید.

۱۳۸۵: طبق سرشماری سال ۸۵ جمعیت کشور به ۷۰ میلیون رسیده بود. در مقایسه با طرح سرشماری سال ۷۵ حدود ۱۰ میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده شده بود. نرخ رشد جمعیت کشور از ۹۶/۱ درصد در سال ۷۵ به ۶۱/۱ درصد رسیده بود که نشان دهنده کاهش ۰.۳۵ درصدی نرخ رشد جمعیت کشور بود.

۱۳۹۱: اکنون زنگ هشدار به صدا در آمده است. کارشناسان و مسئولان معتقدند باید نرخ باروری کشور از ۱.۶ به ۲.۱ برسد. شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبه‌ای مشوق‌های جدیدی برای افزایش نرخ باروری، زاد و ولد و بهداشت خانواده را تصویب کرد که شامل مشوق‌های جدید اقتصادی از جمله هدیه سکه و وام‌های بلند مدت مسکن است. هم‌چنین پوشش بیمه اجباری درمان رایگان مادر و کودک، اختصاص سبد تغذیه رایگان ماهانه به صورت بن کالا واختصاص بسته بهداشتی درمانی رایگان برای گروهی از زنان، افزایش مدت مرخصی استعلاجی زایمان به ۹ ماه و... از دیگر این سیاست‌های تشویقی است.

ولی اگر روند رشـد جمعیت با نرخ فعلی ادامه یابد، منحنی جمعیت کشور در آینده چه سرانجامی خواهد داشت؟ بد نیست یک حساب سرانگشتی با هم داشته باشیم:

۱۴۲۵: جمعیت سالمندان با سرعت در حال رشد خواهد بود و به ۱۸ درصد خواهد رسید.

۱۳۴۱: در این سال برای اولین بار، موضوع کنترل جمعیت در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد و ایران مخالفت خود را با اجرای این قانون در کشور اعلام کرد.

۱۳۴۶: آمار سرشماری سال ۴۵ نشان دهنده رشد جمعیتی بسیار سریع بود. در نتیجه یک ‌سال پس از اعلام نتایج سرشماری یعنی در سال ۴۶، معاونت بهداشت و تنظیم خانواده در وزارت بهداری آن زمان تاسیس و برنامه تنظیم خانواده رسما شروع شد، به طوری که سن ازدواج دختران از ۱۵ به ۱۸ سال و سن ازدواج پسران نیز از ۱۸ به ۲۰ سال افزایش یافت تا از انفجار جمعیتی که در آینده‌ای نزدیک واقع می‌شد، جلوگیری شود.

۱۳۵۷: با پیروزی انقلاب، همان برنامه‌های ناقص کنترل جمعیتی هم به تعویق افتاد و جمعیت کشور به صورت جهشی روندرو به افزایشی را طی کرد. سن ازدواج پایین آمد و منحنی جمعیتی کشور دچار افزایش شدیدی شد که نشان از رشد جمعیت ۴ درصدی می‌داد.

۱۳۷۲: کارشناسان معتقدند که از این به بعد باید برنامه‌های کنترل جمعیتی حذف می‌شد اما در این سال، قانون تنظیم خانواده و جمعیت تصویب شد!

۱۳۶۵: بررسی‌های آماری نشان می‌دهد در سال ۱۳۶۵ جمعیت کشور به ۵/۴۹ میلیون نفر رسیده است. این یعنی رشد جمعیت کشور حدود ۵/۴ درصد بوده که در آن زمان در سطح بین‌المللی بی‌سابقه بود. معدل نوزادانی که از هر زن متولد می‌شد به ۵/۶ نوزاد رسید. ایران در دهه ۶۰ از نظر شتاب رشد جمعیت در دنیا یکه‌تاز بود. این‌چنین شد که مسئولان وقت در اولین برنامه توسعه، به تنظیم خانواده جایگاه ویژه‌ای دادند و زمزمه‌های به کارگیری سیاست‌های کاهش جمعیت شروع شد.

۱۳۷۵: آمار سرشماری در این سال جمعیت کشور را ۶۰ میلیون نفر نشان ‌داد. بنابراین نرخ رشد جمعیت با کاهش چشم گیری به ۹۶/۱ درصد رسید.

۱۳۸۸: دولت که احساس می‌کرد سیاست‌های تشویقی برای افزایش جمعیت باید دوباره اجرایی شود، طرح آتیه مهر را پیشنهاد داد. بر اساس این طرح، دولت با همکاری خانواده‌ها برای نوزادان متولد شده در این سال مبلغی را سرمایه گذاری می‌کرد و سالانه افزایش می‌داد تا در سنین جوانی بتوانند آن را برداشت کنند. اما این طرح که به طرح یک میلیون تومانی معروف شده بود به دلیل آنچه کمبود بودجه و اعتبارات نامیدند هیچ گاه اجرایی نشد!

۱۳۹۰: در سرشماری عمومی سال گذشته جمعیت کشور معادل ۷۵ میلیون نفر اعلام شد که نشان دهنده کاهش رشد جمعیتی به ۱.۳ درصد بود.

۱۳۸۹: بین ۲۶ کشور منطقه با معیار نرخ باروری، در رتبه ۲۳ قرار گرفتیم.

۱۴۰۵: جمعیت سالمندان ۷.۴ درصد از کل جمعیت کشور را شامل خواهد شد که معادل ۱۰ میلیون نفر می‌شود.