جهاد اقتصادی و لزوم پردازش اقتصاد جهادی

واژه جهاد, از ریشه جهد و در معنای تلاش وکوشش در جهت بدست آوردن هدفی خاص است

واژه جهاد، از ریشه (جهد) و در معنای تلاش وکوشش در جهت بدست آوردن هدفی خاص است. در گفتمان اسلامی ما، جهاد هر تلاش وکوششی نیست، بلکه به معنای تلاشی است که در راه خدا (فی سبیل الله) و برای رفاه حال بندگان خدا باشد. جهاد از فروع دین حنیف اسلام است، از این رو واژه و مفهومی مقدس در دل آموزه های اسلامی می باشد. جهاد صرفاً عملی نظامی نیست و جهاد نظامی تنها یکی از گونه ها و اشکال آن است. جهاد در اشکال و صورت های دیگری چون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و اقتصادی نیز مصداق دارد.

سومین سال از دهه عدالت و پیشرفت از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال جهاد اقتصادی نامگذاری شد. مقام معظم رهبری با نگاهی جامع و تدبیری آینده شناسانه دو واژه جهاد و اقتصاد را در کنار یکدیگر نشاندند تا از ترکیب این دو واژه جامعیت آموزه های اسلامی را نشان دهند. معظم له واژه ارزشی جهاد را در کنار واژه مادی اقتصاد قرار دادند تا نشان دهند که اسلام به عنوان کامل ترین و آخرین دین برای بشر، برای همه سطوح زندگی فردی و اجتماعی انسان برنامه دارد و هیچ جای خالی برای ابهام در چنین عرصه کلانی، یعنی عرصه اقتصادی باز نگذاشته. مقام معظم رهبری در سخنرانی شان در لحظه تحویل سال ۹۰ فرمودند که، آنچه که در عرصه ی مجموعه ی مسائل کشور انسان مشاهده می کند، که در سال ۹۰ باید ما آن را وجهه ی همت خودمان قرار بدهیم، این است که از جمله ی اساسی ترین کارهای دشمنان ملت ما و کشور ما در مقابله ی با کشور ما، مسائل اقتصادی است...این تحریم هایی که دشمنان ملت ایران زمینه سازی کردند یا آن را بر علیه ملت ایران اعمال کرده اند، به قصد این بود که یک ضربه ای بر پیشرفت کشور ما وارد کنند و آن را از این حرکت شتابنده باز بدارند از این رو این سال جاری را که از این لحظه آغاز می شود، ما بایستی متوجه کنیم به اساسی ترین مسائل کشور، و محور همه ی این ها مسائل اقتصادی است. لذا این سال را (سال جهاد اقتصادی) نام گذاری می کنیم و از مسئولان کشور، چه در دولت، چه در مجلس، چه در بخش های دیگری که مربوط به مسائل اقتصادی می شوند و همچنین از ملت عزیرمان انتظار دارم که در عرصه اقتصادی با حرکت جهادگونه کار کنند، مجاهدت کنند. حرکت طبیعی کافی نیست؛ در این میدان، حرکت جهشی و مجاهدانه داشته باشیم.

معظم له، با درایت به این نکته توجه داشته اند که دشمنان اسلام و انقلاب بعد از ناامیدی و سرخوردگی های سیاسی و نظامی، این بار از جانب اقتصادی عزم خود را جزم کرده اند تا به ما لطمه وارد کنند. از این رو ایشان با تاکید بر تزریق روحیه جهادی به مسئولان و مردم این توطئه شوم را نیز عقیم نمودند. از این منظر روشن می گردد که مفهوم جهاد اقتصادی با مفهوم تلاش اقتصادی تمایز دارد و به یک معنا نیستند، و باید برای مقابله با دشمنانی که هم اکنون در جبهه های اقتصادی مشغول پیکار با ایران اسلامی هستند، وارد عرصه جهاد شویم. ایشان در این مورد اشاره داشتند که، جهاد یک بار معنائی ویژه ای دارد. هر تلاشی را نمی توان گفت جهاد. در جهاد، حضور و رویارویی با دشمن مفروض است. انسان یک تلاشی می کند، دشمن در مقابل او نیست؛ این جهاد نیست. اما یک زمانی شما می خواهید یک تلاش را انجام دهید، که به خصوص یک دشمن سینه به سینه شما ایستاده است؛ این می شود جهاد.

لذا بیان برنامه ها و وعده های قبلی در قالب برنامه های اقتصادی را نمی توان مهیا شدن برای ورود به جهاد اقتصادی نامید بلکه این برنامه باید رنگ جهادی به خود گرفته و با پشتوانه علمی و عملی دقیق به مرجله اجرا در بیاید. بنا به رهنمودهای مقام معظم رهبری، مهم ترین بخشی که می تواند یک شکوفائی پایدار را به وجود بیاورد، تولید است. تولید اقتصادی، علمی است، عملی دانش بنیان است. یکی از ملزومات جهادی عمل کردن در اقتصاد و اقتصاد جهادی استخراج علم اقتصادی از دل آموزه های اسلامی و دینی است. برای نیل به یک علم اقتصاد جهادی که از جمود ومزایای اقتصاد غربی مصون باشد باید با تمام قوا برای تولید و ایجاد یک علم اقتصاد اسلامی کوشش نمود چون علم اقتصاد موجود چه مدل غربی و چه مدل شرقی آن (مدل شوروی سابق) توان تزریق روحیه جهادی و پیشبرد آموزه های اقتصادی اسلامی را ندارند. نگاهی به مکاتب اقتصادی موجود و سوابق آن ها نشان می دهد که کارکرد های اقتصادی در جوامع مختلف، اکثراً پیرامون دو قطب افراط و تفریط در نوسان بوده است. در جوامع غربی تحت تاثیر آموزه های سرمایه داری، اقتصاد به عنوان اصل و هدف نهایی فعالیت های بشری قلمداد شده و متقابلاً در کشورهای نوعاً مسلمان نیز اقتصاد و کارکردهای آن به بهانه اجتناب از مادیات، نادیده انگاشته و یا کم رنگ به حساب آمده اند. اقتصاد اسلامی می تواند بدیلی برای این وضعیت دوقطبی ناکارآمد باشد چرا که دین حنیف اسلام با رعایت جانب اعتدال راهی میانه را در حد فاصل مادی گرایی و تولید ستایی افراط گونه و طرد هر گونه فعالیت اقتصادی ارائه می دهد که با دستاویزی به آن می توان راهی نوع در پیشرفت اقتصادی را پیمود و دام هیچ گونه افراط و تفریطی در نغلتید. در این بین تدوین الگوی مناسب علوم انسانی و استخراج مبانی اقتصاد اسلامی، متناسب با شرایط و مقتضیات زمان، قطعاً از اولویت های پیش روی دانشگاهیان و نخبگان حوزوی خواهد بود. نیل به علم اقتصاد اسلامی، دو بال پیشرفت مادی و معنوی، یعنی تولید و توسعه و اخلاق اسلامی را به جامعه ما اعطا خواهد کرد و در پناه این اصول می توانیم به مسیر پیشرفت همه جانبه ای که مقام معظم رهبری در نظر دارند نائل آییم.

واقعیت آن است که اقتصاد، یکی از پایه های اصلی بقاء و دوام تمدن هاست. نظام های پدید آمده بر اساس هر نوع از تفکر و بینش، برای دوام و قوام خود به بنیان های اقتصادی نیاز دارند. در این مسأله تردیدی نبوده و نظام اسلامی هم از آن مستثنی نیست. در سیره پیشوایان معصوم (ع) فعالیت های اقتصادی افراد ارزش بالایی دارد. آن بزگواران کارگران و تولید کنندگان را بسیار تشویق می کردند. سیره عملی پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) این بود که بار زندگی خود را شخصاً به دوش می کشیدند و هیچ گاه برای تامین ضروریات زندگی ، خود را وابسته به دیگران نمی کردند، این امر بیانگر نوع نگرش آن برگزیدگان به دنیا و رابطه آن با آخرت است و بر اندیشه های انحرافی زهد مآبانه که کار و تولید را با کمالات معنوی ومصالح اخروی در تصاد می دانستند و یا افکار باطل ارباب مابانه که کار را وظیفه افراد پست و پایین جامعه می دانستند، خط بطلان می کشد. و لذا دین حنیف اسلام هموار به اقتصاد به عنوان یکی از ساحت های مهم زندگی مادی و معنوی انسان نگریسته و برای آن برنامه های خاصی دارد.

ولی توجه وعنایت به بعد اقتصادی نباید دلیلی برای تقلید ما از مادی گرایی غرب شود بلکه ما باید با توجه به سنت اسلامی خود عمل نماییم تا هم نیازهای خود را مهیا کرده باشیم و هم در مقابل جبهه استکبار ایستادگی و جهاد نموده باشیم. از این رو برای مدیریت اقتصادی جامعه باید سه معیار کلیدی در نظام اقتصادی یعنی؛ ارزش ها، ابزارها و مناسبات بین آن ها را، متناسب با فرهنگ و ارزش های بومی به درستی مورد توجه قرار داده و آن گاه به حرکتی جهادی برای نیل به اهداف آن همت گمارد. بدیهی است که این حرکت قبل از هر چیز نیازمند تبیین شاخصه های مورد نظر در نظام اقتصادی خاص جمهوری اسلامی ایران است. همه اقشار مردم، در هر لباسی که باشند، کارگر، کارمند، مدیر، دانشجو، کار آفرین و...همگی کارگزاران و جهادگران جهاد اقتصادی هستند. جهاد اقتصادی تنها بر عهده یک سری از افراد خاص نیست بلکه همه باید با خط مشی جهادی به این مهم بپردازند تا کشور از گزند تحریم های اقتصادی دشمنان و مستکبرین در امان بماند و در عین حال بتوانیم مدل و الگوی اسلامی از اقتصاد ارائه دهیم که دیگر کشورهای اسلامی نیز بتوانند از آن منتفع گردند. ایشان در این رابطه معتقدند که، ما باید بتوانیم قدرت نظام اسلامی را در زمینه ی حل مشکلات اقتصادی به همه ی دنیا نشان دهیم؛ «الگو» را بر سر دست بگیریم تا ملتها بتوانند ببینند که یک ملت در سایه اسلام و با تعالیم اسلام چگونه میتواند پیشرفت کند.

در نتیجه مهم ترین مسئله این است که بدانیم در رسیدن به این الگو نیازمند تعریف بومی خود هستیم. جهاد و جنگ بدون داشتن نقشه منطقه جنگی و جهاد اقتصادی بدون داشتن نقشه راه ممکن نیست. این اساتید اقتصاد و صاحب نظرانند که اکنون می بایست در راستای تکمیل الگویی مبتنی بر باورهای اسلامی تلاش کنند. رهبر انقلاب در خرداد ماه ۸۸ تصریح کردند: باید دقت کرد، باید تعقیب کرد، باید تحقیق کرد. صاحبان فکر در دانشگاهها بنشینند و روی این مسائل مطالعه کنند؛ تبیین علمی بشود؛ مدل سازی علمی بشود تا بتوانیم این را به برنامه تبدیل کنیم و بیندازیم در میدان اجرا تا در پایان ده سال، ملت احساس کنند که پیشرفت حقیقی پیدا کردند.

مصطفی انصافی