تلاش برای کسب استقلال

بررسی مسائل و معضلات ژورنالیسم علمی

دانشمندان به شدت علاقه‌مند هستند که بدانند فعالیت آنها در رسانه‌ها چگونه منعکس می‌شود. هر داستانی در حوزه علم پتانسیل‌این را دارد که با توجه به اعتبار و آوازه دانشمند مربوطه یا محصول درخشانی که تولید شده است، به یک داستان بحث‌برانگیز تبدیل شود

ژورنالیسم علمی همواره طی دوران فعالیت خود با مسائل و مشکلات بسیاری دست به گریبان بوده است که بخش اعظم آن مرتبط با عدم تخصص و تسلط روزنامه‌نگاران فعال در‌این حوزه بر زمینه‌های علمی مورد نظر آنهاست. همین امر موجب شده است که‌این روزنامه‌نگاران پیش از انتشار مطالب خود، آن را برای بررسی به منابع خبری مرتبط ارسال کنند اما انجام‌این کار نه به مطبوعات خدمتی می‌کند، نه به علم و نه به خوانندگان.

تصور کنید که در حال خواندن یک ماجرای خبری بحث‌برانگیز در خصوص تغییرات آب و هوایی هستید و سپس متوجه می‌شوید که دانشمندانی که شما در حال مطالعه یافته‌های آنها هستید، پیش از انتشار‌این مطلب کلمه به کلمه آن را بررسی و تایید کرده‌اند. حال اگر‌این مطلب مرتبط با ماجرای شبهه‌برانگیزی چون کشف شیوه درمان سرطان باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر خبردار شوید که محقق مرتبط با‌این ماجرا درگیر مشکلات مالی بوده و از یک موسسه مالی و اعتباری تقاضای وام کرده است، چه؟ آیا‌این مسئله شما را نسبت به صحت‌این اخبار بدبین و شکاک نمی‌کند؟

به احتمال زیاد شما نسبت به‌این داستان دچار تردید خواهید شد و در‌این مورد کاملا حق با شماست. ژورنالیست‌ها باید در جهت خدمت به خوانندگان فاصله خود را با منابع خبری حفظ کرده و خوانندگان را نسبت به منابع در اولویت قرار بدهند. در همین راستا اخیرا یک پزشک داروساز به نام دیوید کرول در وبلاگ خود موضوع بررسی و تایید مطالب پیش از انتشار را به بحث گذاشته و از اعضای انجمن نویسندگان حوزه علم در بریتانیا درخواست کرده است تا نظرات خود را در‌این خصوص ابراز کنند.

این دامی است که اکثر روزنامه‌نگاران در آن گرفتار می‌شوند. اغلب دانشمندانی که طرف گفت‌وگوی خبرنگاران قرار می‌گیرند، با سماجت از آنها درخواست می‌کنند که آخرین نسخه از مطلب را پیش از انتشار در اختیار داشته باشند تا مطلبی که در آن به نام آنها اشاره شده است، از هر جهت بی‌عیب و نقص باشد و نقش آنها در ارائه مطلب به ژورنالیست منتقل نشود.‌این در حالی است که همه ژورنالیست‌ها نسخه ضبط شده گفت‌وگو با مصاحبه‌شوندگان خود را در اختیار دارند و می‌توانند در مواقع لزوم به آن رجوع کنند. با‌این حال، یک یا دو ساعت مانده به پایان مهلت ارائه مطلب برای چاپ،‌این ترس برای ژورنالیست به وجود می‌آید که مبادا اشتباه مهیبی صورت گرفته باشد. بنابراین به‌‌رغم میل باطنی با منبع خبر تماس می‌گیرند تا با دریافت تایید از سوی آنها از بار مسئولیت خود کم کنند.

ممکن است عده‌ای سوال کنند که دلیل نفی کردن‌این امر چیست؟ ژورنالیست‌ها مطالب دارای موضوعات علمی را بدون دخل و تصرف و مستقیما از منابع خبری مرتبط منتقل می‌کنند و بنابراین اگر‌این منابع خبری پیش از انتشار مطالب امکان بررسی آن را در اختیار داشته باشند، مشکلی به‌وجود نخواهد آمد و فقط از صحت و دقت مطالب اطمینان حاصل خواهد شد. پس دلیل‌این امر چیست؟

عدم دسترسی منابع خبری به مطالب پیش از انتشار، یکی از اصول اولیه و مهم ژورنالیسم کارآمد و ممتاز است. دانشمندانی که درخواست می‌کنند تا پیش‌نویس مطالب چاپی را در اختیار داشته باشند یا روزنامه‌نگارانی که به آنها اجازه انجام‌این کار را می‌دهند، ممکن است‌این کار را با قصد و غرضی خاص انجام داده باشند و‌این مسئله در هر حال، خیانت به خوانندگان است.

مشکل‌اینجاست که وقتی ژورنالیستی از یک دانشمند می‌خواهد که فقط حقایق علمی بیان شده و نقل قول‌های خود را بررسی کند، دانشمند مربوطه اغلب دچار سوء برداشت می‌شود. در چنین شرایطی برخی از دانشمندان ممکن است گمان کنند که چون آزمایشگاه آنها مسئول به انجام رسیدن پروژه‌ای ا‌ست که قرار است گزارش شود، آنها مالکیت مطلب را در اختیار دارند و در نتیجه پیامدهای‌این پوشش خبری نیز برعهده آنهاست. اما‌این مطلب صحیح نیست.

گزارشگران ممکن است از زاویه دید خود به ماجرا نگاه کنند و‌این زاویه‌ای است که به گمان آنها برای خوانندگان‌شان جذابیت بیشتری خواهد داشت. اما خوانندگان اولویت اول دانشمندان نیستند. در نتیجه محققان اغلب تغییراتی را پیشنهاد می‌دهند که در جهت پایین آوردن هیجان و جذابیت ماجرا برای خوانندگان است. گاه نیز محتاطانه مسائل و جزئیاتی را در نظر می‌گیرند که فقط از سوی یک متخصص فعال در حوزه پژوهشی آنها قابل درک است.

با‌اینکه روزنامه‌نگار الزامی به اعمال تغییرات پیشنهادی ندارد اما خطر گرفتار شدن در مباحثات بی‌پایان با منابع خبری را احساس می‌کند و با خود می‌اندیشد که حتی اگر کاملا محق باشد، باز هم انجام‌این کار به پیامدهای احتمالی آن نمی‌ارزد. بدتر از آن‌اینکه ژورنالیستی که اغلب به‌لحاظ زمانی دچار مشکل است و به حفظ منابع خبری خود نیاز دارد، بدون بحث تغییرات را اعمال می‌کند تا منابع خبری را راضی نگه داشته و به ارتباط خود با آنها تداوم ببخشد.

نتیجه تمامی‌این رفتارها، پایمال شدن داستان خبری و عدم ارائه مطلوب آن است.‌این بدان معنا نیست که ژورنالیست‌ها نباید صحت حقایق علمی را مورد بررسی قرار بدهند اما بنا به آنچه در پژوهش دیوید کرول از زبان اد یونگ نویسنده حوزه علم منتشر شده است، راه‌های دیگری نیز برای انجام‌این کار وجود دارد.

بررسی مطالب پیش از انتشار توسط منابع خبری در درازمدت تاثیرات مخرب بیشتری را نیز در پی خواهد داشت؛‌این عمل آینده ژورنالیسم علمی را به خطر خواهد انداخت و علاقه‌مندان و خوانندگان پیگیر‌این حوزه را ناامید و دلسرد خواهد کرد.

تصور کنید چه اتفاقی می‌افتاد اگر دانشمندی پس از مطالعه پیش‌نویس مطلب می‌گفت: «من در مورد بخش‌هایی که به نظرم بی‌طرفانه و منطقی نمی‌آید، تغییری پیشنهاد نمی‌کنم تا مطلب دقیق‌تر و کامل‌تر به خواننده منتقل شود.» یا اگر دانشمندی ادعا می‌کرد که شرکت داروسازی که منابع دارویی مورد نیاز برای پژوهش را در اختیار او قرار می‌دهد، تاثیری روی کار او نداشته است؟ ژورنالیست‌های فعال در حوزه علم نیز با وضعیتی نسبتا مشابه روبه‌رو هستند. تصور کنید روزنامه‌نگاران بتوانند در قبال فشارهای قابل توجه وارده از سوی منابع خبری مقاومت کنند.‌این وضعیت دوگانه به نتایجی منجر می‌شود که براساس آن می‌توان گفت ژورنالیست‌ها (حداقل در انگلستان) فراموش کرده‌اند که چطور باید روزنامه‌نگاری کنند.

البته اکثر نویسندگان سهل‌انگار حوزه علم که بدون هیچ اظهارنظر و بحثی به اعمال تغییرات مورد نظر منابع خبری تن می‌دهند نیز از ارسال داستان‌های بحث‌برانگیز و جذاب خود برای منابع خبری و دخالت‌های آنان رضایت‌ ندارند اما دانشمندان به‌شدت علاقه‌مند هستند که بدانند فعالیت آنها در رسانه‌ها چگونه منعکس می‌شود. هر داستانی در حوزه علم پتانسیل‌این را دارد که با توجه به اعتبار و آوازه دانشمند مربوطه یا محصول درخشانی که تولید شده است، به یک داستان بحث‌برانگیز تبدیل شود. در چنین شرایطی اگر روزنامه‌‌نگار در پی کسب اعتبار است، بیش از هر چیز باید تلاش کند تا مستقل عمل کند و در نگاه خوانندگان خود مستقل به‌نظر برسد. آیا ارائه بی‌قید و شرط مطالب به منابع خبری پیش از انتشار، به گونه‌ای تلویحی تایید‌این مطلب نیست که ژورنالیسم علمی برخلاف ژورنالیسم سیاسی یا تجاری نباید چندان جدی گرفته شود؟

منبع: گاردین

مریم عربی

محسن غضنفری