چالشی به نام MMS

ورود یك اپراتور به عرصه مخابرات ایران را اگر نتوان به مثابه یك تحول بزرگ اقتصادی به حساب آورد, بی تردید باید آن را سرآغاز یك انقلاب اساسی در دیدگاه مردم نسبت به فناوری, و از آن مهم تر, نوع رابطه ملت و دولت دانست

ورود یك اپراتور به عرصه مخابرات ایران را اگر نتوان به مثابه یك تحول بزرگ اقتصادی به حساب آورد، بی‌تردید باید آن را سرآغاز یك انقلاب اساسی در دیدگاه مردم نسبت به فناوری، و از آن مهم‌تر، نوع رابطه ملت و دولت دانست.

تغییر دیدگاه مردم نسبت به مهم‌ترین «طرف مقابل»شان در حیات اجتماعی، یعنی دولت، برای جامعه‌ای كه به تدریج در حركت به سمت دنیای مدرن است توابعی دارد كه از جمله آن بروز چالش‌های حساس فكری اجتماعی است؛ در حقیقت در چنین شرایطی شكل پیشین این رابطه همچون پوسته‌ای می‌شكند و شكل تازه‌ای كه با دنیای جدید سازگارتر باشد متولد می‌شود. اپراتور دوم تلفن همراه در ایران، با تاثیرگذاری بر نگاه سنتی و ناسازگار با دنیای مدرن، مشكل آفریده شده است. جدیدترین این چالش‌ها، موضوع MMS است كه در این نوشتار سعی داریم ضمن بررسی آن، به برخی ریشه‌ها و ابعاد مهم آن بپردازیم.

● تابو می‌شكند

بعد از دوران طولانی كه دولت (و در واقع «مخابرات» به وكالت از سوی دولت) نخستین و تنها ارائه‌دهنده خدمات مخابراتی است، و شما برای دریافت یك خط ساده تلفن، گاه ناگزیرید سال‌ها در نوبت بمانید تا مخابرات لطف كند و سیم‌كشی را به محل موردنظر شما هم برساند؛ و زمانی هم كه با تاخیر چند ساله نسبت به جهان، تلفن همراه را با نازل‌ترین كیفیت و بالاترین قیمت به صورت قطره‌چكانی عرضه می‌كند و كاربر هم هیچ چاره‌ای و انتخابی ندارد، آن هم در زمانی كه در كشورهای پیشرفته، اپراتورها در ازای خدمات بیشتر برای جلب مشتری به رقابتی شدید می‌پردازند و به همراه خط تلفن چندین ماه اینترنت رایگان عرضه می‌كنند، به همراه هر خط تلفن همراه یك گوشی دلخواه هدیه می‌كنند و... سرانحام این تابو شكست و زمانی كه اپراتوری جدید ایرانی پای در میدان گذاشت، تازه كاربران فهمیدند كه تا به حال چه خدمات بی ارزشی - آن هم با بهایی گزاف– دریافت می‌كرده‌اند و همان تحول در نگاه عمومی جامعه شكل گرفت.

دیگر تصور یك اپراتور انحصاری با شرایط غیرقابل تحمل و قیمت‌های بالا به تدریج تبدیل به یك كمدی می‌شود و جادوی دولت می‌شكند. اپراتور دوم با تكیه به همان اصل، راه موفقیت خود را ترسیم كرد. در این مسیر ارائه دو سرویس GPRS و MMS یك نقطه عطف اساسی را رقم زد. استقبال از این خدمات به ویژه MMS به سرعت به یك پدیده بدل شد و نتیجتا بنا به سنت رایج جامعه ما، از فرصت تبدیل به تهدید شد و در مدت زمانی كوتاه، از سوی دولت به حالت تعلیق درآمد. اما این اتفاق چگونه افتاد؟

مدتی پیش شورای عالی فرهنگی اعلام نمود كه به دلایل اجتماعی و ارزشی، محتوای MMSهای ارسالی كاربران اپراتور دوم نیاز به بررسی (همان فیلترینگ) دارد؛ از این اطلاعیه مدت زیادی نگذشته بود كه سازمان تنظیم مقررات – كه حكم ناظر را بر اپراتورها دارد- اعلام كرد به دلیل عدم وجود قوانین لازم برای سرویس MMS، این سرویس برای مدتی قطع خواهد شد تا آیین‌نامه آن تدوین گردد. می‌توان حدس زد كه این اقدام، چه ضربه‌ای بر اپراتور دوم وارد می‌كند، كما اینكه تحولات بازار به خوبی نشان‌دهنده بروز موانعی در راه رشد اپراتور جدید بود.

در این زمینه كارشناسان، ابتدائا حضور شورای عالی انقلاب فرهنگی به این حیطه تخصصی فناوری را به ویژه با توجه به این كه اساسا قانون‌گذاری در صلاحیت نهادهای دیگری است، غیرموجه و عجیب ارزیابی كنند، و از سوی دیگر، این اقدام را متضمن نوعی شنود در ارتباطات شهروندان می‌دانند كه با نص صریح قانون اساسی ناسازگار است. در هر صورت ارائه این سرویس بنا به گفته سازمان تنظیم مقررات، نهایتا سه ماه به صورت موقت تعطیل خواهد بود تا قوانین و مقررات لازم وضع گردد.

البته آشنایان به فرهنگ و سازوكار مدیریت كشورمان به ویژه در حوزه فناوری به خوبی می‌دانند كه مشكل جای دیگری است، و چه بسا این مسئله به ظاهر ساده، مشمول مرور زمان شود و برای ماه‌ها و بلكه سال‌ها به محاق برود و به یك معضل اساسی تبدیل گردد. اما با تحلیل این مسئله و بررسی ریشه‌های احتمالی آن چند واقعیت مهم خودنمایی می‌كند.

● هنر تبدیل «فرصت» به «تهدید»

این عادت دیرینه در كشور ماست كه در برخورد با پدیده‌های جدید تكنواوژیك، غالبا یك مسیر عجیب تكرار می‌گردد. پس از سال‌ها استفاده ار تلفن همراه در ایران فقط برای تماس‌های صوتی، یكی دو سالی است كه ارسال پیام كوتاه (به صورت متنی) نیز برای كاربران ممكن شده است. در همه جای جهان ارسال پیام كوتاه متنی (یا همان SMS) جاذبه فراوانی بین مردم یافته و آمارها حاكی از استفاده رو به تزاید از این سرویس است. سرویس دیگری كه به زودی جای خود را در میان كاربران گشود MMS بود.

در این سرویس كه به معنای خدمات ارسال پیام‌های چندرسانه‌ای است، كاربران قادرند برای دیگر مشتركان در شبكه، پیام های صوتی و تصویری از قبیل عكس، موسیقی، و فیلم ارسال كنند و پیداست كه چنین سرویسی با استقبال خوب مشتریان مواجه شد. این سرویس هم طبق معمول با تاخیر چند ساله آن هم نه توسط دولت، بلكه به وسیله اپراتور دوم كه قصد رقابت جدی در بازار را داشت به صورت محدود ارائه گردید.

بنا به نظر كارشناسان، همین نكته به خوبی گویای ریشه مشكل است، یعنی از آنجا كه این سرویس در عمل می‌تواند نوعی «رسانه» تلقی گردد، بنابر این مشمول ممنوعیت ملایم می‌گردد، و به این ترتیب می‌توان حساسیت دولت در گسترش این سرویس را دریافت. البته بدیهی است این نگرش غلط در تاریخ كشورمان بی‌سابقه نیست، نحوه مواجهه با ویدئو و ماهواره (و كمی هم اینترنت)

در حقیقت نمونه‌هایی از این تجربه غلط است كه همیشه هم با عدم توفیق روبرو شده، و معلوم نیست چرا باز هم اصرار بر تكرار آن دیده می‌شود، و چرا به به جای گسترش یك فناوری و تلاش برای آموزش بهره‌گیری مناسب از آن، همواره راه نفی و منع را می‌پیماییم و هرگز هم این واقعیت را نمی‌پذیریم كه در مقابل موج فناوری نمی‌توان با سلاح ممنوعیت ایستاد! با این تفاصیل از نظر برخی كارشناسان، این خدمات جدید در واقع قربانی نگاه كهنه مدیریت ماست كه با دید منفی به پدیده‌ها‌ی تازه دنیای تكنولوژی می‌نگرد و سعی در تكذیب و مقابله با آن دارد، و نهایتا یك فرصت با ارزش برای پیشرفت كشور را تبدیل به یك معضل پیچیده و یك تهدید می‌كند!

● «دوپینگ» در رقابت

عده‌ای از كارشناسان علاقه‌مندند موضوع مورد بحث ما را از زاویه‌ای دیگر تماشا كنند. از دید این صاحب‌نظران، آنچه بر سر سرویس MMS آمده، در حقیقت ابعاد دیگری نیز دارد، از جمله این كه ورود اپراتور دوم تلفن همراه، توانسته نظم و قواعد كهنه حاكم بر بازار این كالا در ایران را دستخوش تغییراتی كند، به این ترتیب كه قدرت مخابرات به عنوان صاحب بلامنازع در این بازار، به تدریج در حال زوال است و اتوریته‌اش در حال كم‌سو شدن، و طبیعی است كه منافع اقتصادی مورد تهدید قرار می‌گیرد و باید به سرعت شاهد واكنشی متقابل باشیم.

این كارشناسان برای دیدگاه خود البته مستنداتی هم دارند، به گفته ایشان مهم‌ترین شاهد مدعا این است كه در اطلاعیه شورای عالی انقلاب فرهنگی، به نامه و درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات استناد شده است، و این موضوع نشان‌دهنده این واقعیت است كه وزارت مذكور (و در حقیقت مخابرات) زمینه چنین اقدامی را با گزارش خود فراهم نموده‌اند. با فرض صحت این موضوع، می‌توان دید كه اپراتور اول (مخابرات) به جای رعایت قواعد رقابت سالم و عادلانه، از رانت‌های خود در ساختار دولتی بهره برده و توانسته با ایجاد مانع در مسیر رقیب، عقب‌ماندگی خود را در این صحنه به ترتیبی جبران نماید.

● همه سرویس‌های تلفن همراه

MMS تنها سرویسی نیست كه كاربران تلفن همراه ایران هنوز به خوبی آن را لمس نكرده‌اند؛ سرویس‌های متنوع و بیشتری نیز به میدان آمده‌اند كه هر اپراتور معتبر در دنیا، باید ارائه دهنده همه آنها باشد؛ از آن جمله است سرویس اتصال به اینترنت. امروز در دنیا كاربران به سهولت از طریق تلفن همراه خود امكان خواندن و نوشتن ایمیل دارند، و نیز می‌توانند به گشت‌وگذار در اینترنت بپردازند.

در حقیقت ایده‌ای در حال تحقق است كه مطابق آن، تلفن همراه از یك وسیله صرفا «ارتباطی» تبدیل به ابزاری می‌شود كه اغلب كارهای جاری و روزمره از طریق آن انجام خواهد گرفت؛ امور مالی و بانكی، اطلاع از زمان حركت قطار و هواپیما، دریافت آخرین اخبار و اطلاعات، اوضاع جوی، راهنمای مسیریابی و اوضاع ترافیك، خریدو‌فروش، گشت‌وگذار در اینترنت، ارسال و دریافت ایمیل، دریافت تبلیغات، همه و همه بخشی از امكانات این وسیله است، به ویژه كه با توانمندتر شدن گوشی‌ها، عملا این ابزار به یك «كامپیوتر همراه كوچك» نیز بدل می‌گردد. این در حقیقت چكیده نگاهی است كه دنیای پیشرفته به این ابزار دارد، و مطابق آن باید از كوچك‌ترین امكانات بالقوه آن نیز برای توسعه اقتصادی و اجتماعی بهره برد. اما ما در كجا ایستاده‌ایم؟

محمود اروج‌زاده