چرا ۴تا ۶ سالگی سنین مهمی است

والدینی که سعی می کنند بر دانسته های خود بیفزایند و کودکشان, مراحل رشد او, خواسته ها و ویژگی های سنی اش را بشناسند, هم کمتر با مشکل مواجه می شوند و هم در صورت بروز مشکل, بهتر قادر خواهند بود آن را مدیریت کنند

والدینی که سعی می‌کنند بر دانسته‌های خود بیفزایند و کودکشان، مراحل رشد او، خواسته‌ها و ویژگی‌های سنی‌اش را بشناسند، هم کمتر با مشکل مواجه می‌شوند و هم در صورت بروز مشکل، بهتر قادر خواهند بود آن را مدیریت کنند...

در ادامه بحث رشد کودک رسیده بودیم به سال‌های پیش از دبستان اما به دلیل مطالب مرتبطی که در صفحه داشتیم و حجم بالای سوال‌های شما، وقفه افتاد و بحث رشد نیمه‌کاره ماند. یادآوری می‌کنم که دوره سنی ۴ تا ۶ سال، مرحله مهمی از زندگی بچه‌هاست چون تا حد زیادی مستقل می‌شوند و یاد می‌گیرند کارهای شخصی خود را انجام دهند. برخی از آنها حتی ساعت‌ها دوری از والدین را تجربه می‌کنند و در مهدکودک هستند. همین استقلال و تمایلشان به خودمختاری و خودم خودم کردن، باعث شکل‌گیری لجبازی در آنها می‌شود.

از سوی دیگر چون در این سن هنوز آنقدر که باید توانمند نیستند و دانسته‌هایشان اندک است، امکان دارد در معرض انواع آسیب‌ها قرار بگیرند که این مساله نظارت مضاعف والدین را می‌طلبد اما ماجرا دقیقا از همین‌جا شروع می‌شود. لجبازی و خودمختاری کودکان با نظارت و کنترل والدین در تضاد است و اگر پدر و مادر با روش صحیح مدیریت اوضاع را به دست نگیرند، تنش و درگیری خواهند داشت.

از ویژگی‌های مهم کودک در این سن، انرژی زیاد است. بچه‌های ۴ تا ۶ سال توانایی خوبی برای انجام حرکت‌هایی مانند دویدن، جست و خیزکردن و حتی حرکت‌های تعادلی دارند، مهارت توپ‌بازی و پرتاب اجسام و هماهنگی بین چشم و دست در آنها شکل گرفته و می‌توانند سه‌چرخه‌سواری کنند. حتی در ۶ سالگی می‌توانند با کمی کمک دوچرخه سوار شوند.

سعی کنید این همه انرژی را در جهت درست و برای بازی و شادی هدایت کنید. به او فشار نیاورید مانند قبل بخوابد زیرا نیاز به خوابش کمتر شده و در شبانه‌روز ۱۱ تا ۱۳ ساعت خواب برایش کافی است و شاید دیگر تمایلی به خواب نیم‌روز نداشته باشد.

اگر خواب کودک مناسب است، او را مجبور نکنید برخلاف میلش بخوابد. البته نباید روال برنامه‌های زندگی‌تان یا قواعد خانه را بر هم بزنید و باید در اجرای آن مصمم باشید و با زبان خوش و لحنی آرام از کودک بخواهید به قوانین پایبند باشد: «اگر خوابت نمی‌آید، می‌توانی در اتاقت بیدار باشی، کتاب بخوانی یا نقاشی بکشی»، «سرظهر وقت توپ‌بازی نیست یا باید بخوابی یا در اتاقت بازی آرام‌تری کنی تا بقیه بتوانند استراحت کنند.»

نکته دیگر در مورد بچه‌های ۴ ساله، کنترل ادرار و مدفوع است. بچه‌ها کنترل روزانه ادرار و مدفوع را تا ۳ سالگی به دست می‌آورند اما گاهی این کنترل برای شب‌ها دیرتر به دست می‌آید که نگران‌کننده نیست. اگر بچه به ۵ سالگی رسیده اما به دفعات در شب رختخواب خود را خیس می‌کند، بیمار است و باید بررسی شود. به هیچ‌وجه کودکی که رختخوابش را خیس کرده دعوا نکنید زیرا تازه دارد کنترل ادرار و مدفوع را می‌آموزد و برای این ناتوانی خودش هم سردرگم است پس نباید مواخذه شود. مصرف مایعات را در ساعت‌های عصر به بعد محدود کنید و به جز آب به او نوشیدنی دیگری ندهید. اگر در راه رسیدن به منزل خوابیده، تعویض لباس و دستشویی بردن او را قبل از انتقالش به رختخواب انجام دهید و از خود بچه کمک بخواهید. حتی در این سن می‌توانید از بچه بخواهید در تمیزکردن رختخواب خیس کمک کند. به محض مشاهده خشک یا خیس بودن رختخواب، هیجانی نشان ندهید زیرا اگر بفهمد خیس کردن رختخواب شما را عصبانی یا خشکی آن خوشحالتان می‌کند، می‌تواند از این نقطه ضعف برای تسلط بر اوضاع استفاده کند. کافی است با لحنی خنثی بگویید: «اگر رختخوابت خشک باشد، صبح که بیدار شدی با یک جایزه کوچک (حتی می‌تواند یک کارت زیبا و کم‌قیمت باشد) در تختت روبرو می‌شوی و اگر خیس باشد، باید به من کمک کنی ملحفه‌ها را بشویم.»

در مورد تغذیه کودک و دفع او هیچ هیجانی به خرج ندهید تا فکر نکند می‌تواند با امتناع از مدفوع کردن یا غذانخوردن، شما را کنترل کند. بچه‌ها در این سن باید حتما از نظر کلامی به رشد مناسب رسیده باشند. هیچ تاخیر زبانی را در این سن نادیده نگیرید. تکامل زبان شاخص مهم مرتبط با هوش آنهاست. بچه‌ها در ۴ سالگی می‌توانند جمله‌های زمان گذشته را هم به خوبی ادا کنند و در ۵ سالگی حتی جمله‌های مربوط به زمان آینده را هم درست می‌گویند. با یک حساب سرانگشتی آنها باید متناسب عدد سنشان جمله بسازند. مثلا در ۳ سالگی جمله‌های ۳ کلمه‌ای پشت سر هم بگویند: «مامان من گرسنمه!»، «اون بشقابو بده»، «یه کم سالاد بریز»، «بسه مرسی!» و در ۴ سالگی جمله‌های ۴ کلمه‌ای می‌گویند. هفته آینده این بحث را ادامه خواهیم داد.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران