چهارشنبه, ۱۹ دی, ۱۴۰۳ / 8 January, 2025
كاربرد صنایع دستی , سهم ایران در تمدن بشری
بناهایی كه به دست انسان ساخته می‌شود، جلوه‌هایی از نگرش او به جهان هستی است كه مبین قوّة فكری و ساختار فرهنگی ـ اجتماعی افراد آن جامعه است. این برداشت كه معماری می‌تواند دیدگاهی طبیعی یا مافوق طبیعی داشته باشد در هر حال خارج از تأثیر محیط اطراف و اقلیم جغرافیایی انسان نیست، لذا در بررسی معماری یك بنا، ابتدا باید جهان و جهان بینی سازنده آن بنا را مورد كنكاش قرار داد تا بتوان افكار و عقاید او را در حجمی از آرایش فضا مشاهده كرد . معماری سنتی ایران ،تجلی نمادین جهانی ابدی و ازلی است كه این جهان را محلی گذرا و واسطه‌ای برای رسیدن به مرتبه‌ای والاتر به منظور وصول به آرامش درونی می‌داند ؛ معماری ایران كه به صورت‌های گوناگون در بناهای مختلف متجلی گشته، جایگاه خاصی را داراست كه در آن ،عقاید و رسوم و آیین‌ها در شرایط جغرافیایی و اقلیمی نمود بارزی دارد و حاصل دسترنج هنرمندانی است كه برای اعتلای این هنر با تكیه بر ایمان خویش ،از جانِ خود مایه گذاشته و در این راه از هیچ كوششی دریغ نورزیده‌اند. همراه با اساتید معماری، استادان صنایع دستی نیز با همان تفكر فوق اما تجلی یافته در هنرِ خاص خویش، تكامل بخش و اثرگذار بر معماری سنتی ایرانی بوده‌اند .
تزیین و آرایش ساختمان كه جزء لاینفك معماری محسوب می‌شود در آجركاری، كاشی كاری، گچبری و آینه كاری در كنار قالی بافی، گلیم بافی، قلمكاری ، سفالگری، منّبت كاری، كنده كاری چوب، گره چینی و همچنین سایر دست آوردهای صنایع دستی نمود یافته و پیوندی یگانه ایجاد نموده كه فضای معماری ایران را آكنده از زیبایی معنوی می‌سازد و این خود زیبایی ظاهری را نیز به همراه دارد معماری با سایر هنرهای ایرانی ،تارهای به هم تنیدة یكپارچه‌ای است كه از یكدیگر تأثیر پذیرفته‌اند ؛ به ویژه صنایع دستی كه علاوه بر تزیینی بودن و جنبه‌های زیبایی شناسانه، نقش كاربردی در زندگی روزمره افراد جامعه دارد. صنایع دستی به دلیل عدم نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار و وجود مواد اولیة محلی برای تولید و وجود زمینه‌های توسعه در مناطق مختلف و ایجاد ارزش افزوده بالا، بخش عظیمی از نیروی انسانی و اقتصادی ایران را به خود مشغول كرده است و این امر در معماری سنتی نقش ِ بارزی دارد. صنایع دستی و معماری همواره مكمل یكدیگر بوده‌اند و دارای ویژگی‌های مشترك می‌باشند . بناهای ایرانی مانند مسجد، مناره، خانه، باغ، پل، قلعه، آب انبارها و... هر كدام به نوعِ خاصی از صنایع دستی نیاز دارد كه برخی از انواع آن كاشی كاری، مشبّك كاری، نقاشی دیواری، منّبت كاری و غیره است. تنوع اقلیم آب و هوایی در ایران موجب گوناگونی بسیار در معماری و تزیین آن گردیده است و در نتیجه انواع و اقسام صنایع دستی در تزیین معماری، نقشِ عمده‌ای دارند . صنایع دستی در رشته‌های گوناگون همچون: قالی‌بافی ،گلیم‌بافی، سفالگری ،آبگینه سازیِ محصولاتِ فلزی ، سنگ‌تراشی، چوب تراشی ، حصیربافی ، كاشی كاری تا رودوزی‌ها ارتباط مستقیم با معماری دارد به طوری كه ساخت شكل آنها بستگی به فضای معماری سنتی ایرانی دارد و همین طور بعضی از اجزاء و فضاهای معماری، متناسب با كالاهای صنایع دستی ساخته می‌شود . معماری سنتی ایران در ایجاد صورت‌های مختلف صنایع دستی نیز نقشِ عمده‌ای را به عهده داشته است ؛ به طور مثال بافنده، اندازه قالی را براساس وسعت اتاق‌ها می‌بافد و سفالگر براساس جایگاه سفال در فضای ساختمان شكل و حجم مورد نظر را می‌سازد . هماهنگی صنایع دستی با معماری نه تنها از نظر فرم و رنگ بلكه از نظر محتوایی نیز هم خوانی دارد و هنرمند سعی نموده، ارتباط خویش با طبیعت و دیدگاه معنوی خویش نسبت به هستی را متجلی سازد .
صنایع دستی به علت تنوع و وسعت در رشته‌های گوناگون، كاربردهای زیادی در تزیین معماری دارد كه شامل چهار بخش می‌شود :تزیین نمای بیرونی ؛ تزیین فضاهای ورودی ؛ تزیین درونِ بنا ؛ تزیین فضای اتصالِ درون و بیرون بنا . تزیینات بیرونی ساختمان باید به نحوی باشد كه در برابر تغییرات آب و هوا و نور خورشید مقاوم باشد و كیفیت خود را از دست ندهد. این تزیینات بیشتر شامل كاشی كاری به صورت معرّق یا هفت رنگ می‌باشد كه علاوه بر تزیین بنا با نقوش و رنگ‌های گوناگون، عایقی در برابر برف و باران و گرما و سرما است. كاشی كاری در معماری ایران در واقع شناسنامه بنا می‌باشد و تاریخ مشخص و سیرِ تحولی منظمی را دارا است. با آغاز دوره اسلامی، كاشی كاری در اماكنِ مذهبی تجلی خاصی می‌یابد، محراب و گنبدِ مسجد شیخ لطف ـ الله و گنبدِ مزار شاه نعمت اللّه ولی در ماهانِ كرمان، مسجد كبود تبریز و گنبد مسجد چهار باغ اصفهان، نمونه بارز این هنر می‌باشد . كاشی كاری، مهمترین ویژگی تزیین معماری سنتی ایران است كه ادامة همان آجركاری است. نكته حائز اهمیت در كاشی كاری ایران رنگ لعاب است، رنگ كاشی‌های ایرانی اكثراً فیروزه‌ای و لاجوردی بوده و رنگ‌های سفید و سبز و طلایی نیز در درجه دوم می‌باشد و این رنگ‌ها در بین هنرهای سنتی ایران مشترك می‌باشند .
فضاهای ورودی بنا در معماری ایرانی و خصوصاً بناهای مسكونی و مذهبی بخشِ مهمی را به خود اختصاص داده است كه با پوششی به صورت سایه‌بان با طاق كمانی همراه بوده است .تزیین این قسمت از بنا عموماً كاشی كاری است، در ضمن نمونه‌های آینه‌كاری و مشبك كاری آجری نیز وجود دارد . آینه كاری از هنرهای ظریفی است كه در نماسازی داخلی بناها، در بالای ازاره‌ها ، زیردورها ، طاق‌ها، رواق‌ها ، شبستان‌ها، سرسراها و موارد دیگر به كار می‌رود . مقرنس كاری و گچ بری نیز از تزیینات معماری محسوب می‌گردد. مقرنس كاری كه تداوم آجر چینی است توازنی را القا می‌نماید كه گویی وظیفه انتقال سقف یا گنبد بر پایه‌ها را داراست و همانند نسبت آسمان به زمین است .
تزیینات داخلی یك بنا نسبت به نوع آن تفاوت‌های گوناگونی دارد و این تفاوت در دوره‌های گوناگون، تنوع بیشتری به خود می‌گیرد ولی در همة آنها وجوه مشتركی نیز وجود دارد و از آن جمله ایجاد فضایی است كه انسان‌های استفاده كننده از آن بنا، آمالشان در آن تحقق می‌یابد و آرامش می‌یابند. در تزیین داخلی یك بنا از تنوع هنر صنایع دستی استفاده بیشتری می‌توان نمود. قالی علاوه بر زیرانداز بودن یكی از اجزای مهم در تزیین فضای داخلی بناهای ایرانی می‌باشد. زیرا كف بنا را كه انسان‌ها بر آن می‌نشینند و می‌خوابند، می‌پوشاند و گاه نیز به عنوان تزیینی زیبا بر دیوار كوبیده می‌شود و گاهی نیز از قالی‌های دو طرفه به عنوان سطحی جدا كننده بین دو فضا استفاده می‌شود. نزدیكی طرح و نقشِ قالی با نقوشِ كاشی، نزدیكی و انسجامِ هنرهای ایرانی را بیان می‌دارد . زیر اندازهای دیگری چون گلیم ،جاجیم و منسوجات سنتی و پرده‌های قلمكار با كاربردهای گوناگون و وسایل تزیین شده با خاتم و منّبت و معرق چوب، انواع رودوزی‌ها و اشیای فلزی ، همه و همه ،آرایش دهنده محل زندگی ایرانی می‌باشند. صنایع دستی در معماری ایران تنها نقشِ مزّین كنندة فضا را ندارند بلكه هر كدام در جایگاه خود كاربردهای گوناگونی دارد . تزیین بین فضای داخلی و خارجی شامل درها و پنجره‌هاست. «درِ» بناها كه در گذشته از چوب ساخته می‌شد مأوایِ سرپنجه هنرمندانِ منّبت كار و فلز كار بود. «در»های كنده كاری شده و منبت كاری همراه با كلون‌های بسیار زیبای فلزی ،جایگاه و اهمیت بنا را روشن می‌ساخت. نقوشِ ایجاد شده بر روی درها هم چون نقوشِ نمادین، در هنرها جلوه‌گاهِ تفكر و فرهنگِ ایرانی است. نقش «خورشید» كه مهمترین نقشِ موجود بر روی درها می‌باشد، علامتی برای روشنی، بركت و سلامتی برای صاحبخانه است . پنجره نیز كه اشاعه دهنده نور و روشنی به فضای داخلی می‌باشد اكثراً با چوب، گره چینی می‌شود .و گاه با شیشه‌های رنگین ،رنگین كمانی از نور را در فضای داخلی ایجاد می‌نماید .
پی نوشت ها:
۱ـ زمرشیدی، حسین ،گره چینی در معماری اسلامی و هنرهای سنتی ،تهران، مركز نشر دانشگاهی ،۱۳۶۵ / ص ۳۲
حمد علی محراب بیگی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست