چشمان بسته حقوق بشر در جنگ تحمیلی به ایران

نقض حقوق بین المللی در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران

یکی از بزرگ‌ترین و در عین حال زیانبارترین تجربیات بشر، جنگ‌افروزی است. جنگ به مثابه آتش، هستی جوامع و انسان‌ها را در مدت کوتاهی به نیستی مبدل می‌کند. معمولا جنگ‌ها علاوه بر تاثیرات مخرب آنی خود، تاثیرات ناگوار بلندمدت هم در پی دارند که گاهی اوقات چندین نسل را بلکه تاریخ یک ملت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بشر پس از رسیدن به نعمت تفکر درصدد برآمد با ایجاد و تاسیس ارگان‌ها و نهادهایی از میزان خشونت در جوامع بشری در سطح داخلی یا بین‌المللی بکاهد.

شاید مهم‌ترین نمود و ابزار یاد شده، جوامع جهانی حقوق بشر باشد.

در ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹، رژیم بعثی عراق با استعداد ۱۲لشکر با تهاجم به مرزهای زمینی و هوایی جمهوری اسلامی ایران، یکی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین جنگ‌های معاصر در خاورمیانه بلکه جهان را به انقلاب نوپای اسلامی و ملت ایران تحمیل کرد.

در پی این تهاجم آشکار، شورای فرماندهی عراق با صدور اطلاعیه‌ای تاکید کرد: اگر تاکتیک نظامی و امنیت عراق ایجاب کند که در سرزمین‌های اشغالی بمانیم، آن را تحت اشغال قرار خواهیم داد.

رئیس‌جمهور رژیم بعثی عراق نیز در اقدامی مغایر با قوانین بین‌المللی همزمان، تنها اندکی پیش از اعلام رسمی جنگ بر ضد ایران، قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر را در مقابل دوربین‌های خبری به نشانه عدم پایبندی به آن پاره کرد. در این حال سخنگوی رژیم عراق نیز در واکنش به جنگ با ایران، برای پایان دادن به جنگ ۳ شرط زیر را عنوان کرد:

ـ احترام ایران به حاکمیت عراق در محدوده خاک ایران

ـ شناسایی حقوق قانونی عراق بر شط‌العرب

ـ بازپس‌دادن ۳ جزیره تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی

البته از همان آغاز جنگ، هیات‌های مختلفی با هدف پایان بخشیدن به جنگ عراق بر ضد ایران مشغول میانجیگری بودند؛ هرچند این کوشش به دلیل رفتارهای غیردیپلماتیک سران بعثی بغداد، محکوم به شکست بود.

بر این اساس کشورهای عربی بارها سعی کردند با فرستادن هیات‌های متعدد، آتش جنگ تحمیلی را خاموش کنند که عراق پیشنهادهای یاد شده را بشدت رد کرد.

البته یادآوری این نکته ضروری است که رژیم بعثی عراق پیش از آغاز رسمی تجاوز خود به خاک ایران، بارها و بارها علاوه بر تهاجمات نقطه‌ای تنی چند از هموطنان را مجروح، شهید و حتی اسیر کرده بود.

آمار انتشار یافته در این خصوص حاکی است در فاصله زمانی بهمن ۵۷ تا شهریور ۵۹، ۱۸۷۹ ایرانی کشته و ۸۵۵ نفر اسیر شدند.

با این حال رژیم حکومت عراق در نامه‌‌ای که به تاریخ ۳ مهر ۵۹ به دبیرکل وقت سازمان ملل نوشت مدعی شد که عملیات نظامی ارتش عراق که از تاریخ ۳۱ شهریور ۵۹ به اجرا درآمد برای دفاع از منافع حیاتی عراق بوده است. در حالی که طبق پاراگراف اول بند ۵ قطعنامه شماره ۲۳۱۴ مجمع عمومی سازمان ملل متحد مصوبه ۱۲ آوریل ۱۹۷۴ هیچ نوع دلیلی دارای هر ماهیتی که باشد اعم از سیاسی، اقتصادی، نظامی یا غیره نمی‌تواند مجوزی برای تجاوز باشد.

● موارد نقض حقوق بین‌المللی در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران

۱) حمله به شهروندان غیرنظامی و مناطق مسکونی

▪‌ مستند حقوقی

در دوران ۸ ساله جنگ تحمیلی، بارها و بارها رژیم عراق به طور فاحش موارد متعددی از کنوانسیون‌ها و مقررات مربوط به حقوق بین‌المللی را در سطح گسترده‌‌ای نقض کرد که در این بخش به شکل مختصر به اطلاعات و آمار موثق، این موارد بررسی می‌شود:

بروز و شعله‌ور شدن آتش جنگ، به هیچ‌وجه پسندیده و مطلوب نیست و خسارات جبران‌ناپذیری در پی‌ دارد. تلاش و کوشش استادان حقوق بین‌الملل و سیاستمداران نوعدوست در وهله اول معطوف برجلوگیری از آغاز جنگ است ولی نباید از واقعیات غافل شد و بسا این تلاش‌ها به سرانجام نرسد. در این خصوص این اساتید با تدوین و وضع قوانین سعی کردند که از دامنه و میزان خسارات احتمالی جنگ بکاهند که این خود مبنای اصلی تدوین مقررات و قوانین مربوط به حقوق جنگ شد. در این راستا در نیمه دوم قرن نوزدهم، حمایت از افراد غیرنظامی در برابر خطرات ناشی از مخاصمات مسلحانه به عنوان یک قاعده عرفی پذیرفته شد. بر این اساس قاعده یاد شده یکی از اصول مقررات بین‌المللی شد.

بنابراین موادی چند از قرارداد دوم لاهه ۱۸۹۹ و قرارداد چهارم ۱۹۰۷ درخصوص مقررات جنگ‌های زمینی، به حمایت از غیرنظامیان و ممنوعیت حمله به اهداف غیرنظامی اختصاص یافت. همچنین در ماده ۲۵ از قرارداد چهارم ۱۹۰۷چنین مقرر شد: بمباران یا حمله به شهرها، روستاها، مناطق مسکونی و ساختمان‌های بی‌دفاع ممنوع است.

پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون‌های ژنو (۱۹۴۹)‌ نیز که پس از ۳ سال مذاکره در سال ۱۹۷۷ به تصویب رسید، درخصوص حمایت از قربانیان جنگ‌های بین‌المللی و حمایت از غیرنظامیان، گام مهمی برداشته شد. از جمله ماده ۴۸ پروتکل اول از کنوانسیون‌های یاد شده مقرر می‌دارد:

به منظور حمایت از افراد و اهداف غیرنظامی، طرفین یک مخاصمه باید در همه موارد بین افراد نظامی از غیرنظامی و اهداف نظامی از غیرنظامی تمایز قائل شده، بر این اساس عملیات نظامی خود را صرفا علیه اهداف نظامی متمرکز سازند.همچنین ماده ۵۱ پروتکل اول از کنوانسیون‌های ژنو (۱۹۴۹)‌ در ۸ بند بر حمایت کلی از غیرنظامیان و ضرورت رعایت حقوق آنها تاکید می‌کند.

۲) جنایات صدام در حمله به غیر نظامیان و مناطق مسکونی

اگرچه حملات عراق به مناطق مسکونی و شهرهای جمهوری اسلامی حتی پیش از آغاز جنگ تحمیلی به صورت پراکنده شروع شده بود، ولی با هجوم سراسری نیروهای ارتش متجاوز عراق به قلمرو جمهوری اسلامی ایران، این حملات شدت و گستردگی بیشتری یافت. بنابراین مردم اهواز در ۲ مهر ۵۹ شاهد حملات میگ‌های عراقی به این شهر بودند و طی آن تعداد زیادی از افراد غیرنظامی کشته و زخمی و ده‌ها خانه مسکونی ویران شد. شهر مقاوم اهواز نیز که در طول مدت جنگ تحمیلی آماج هزاران بمب و موشک بود برای اولین‌بار ۱۶ مهر ۵۹ مورد حمله ۴ میگ متجاوز عراقی قرار گرفت که در نتیجه آن ۷۰ نفر از مردم غیرنظامی شهید و ۳۰ نفر زخمی شدند. فردای همان روز دزفول دوباره مورد حمله قرار گرفت که این بار ۲۰ نفر شهید و ۶۰ نفر مجروح شدند.

در کنار بمباران‌های هوایی، رژیم عراق با حملات موشکی، شمار زیادی از هموطنان غیرنظامی را به خاک و خون کشید. براین اساس اولین موشک ۹ متری زمین به زمین در تاریخ ۱۷ مهر ۵۹ به شهر دزفول پرتاب شد که بر اثر آن ۱۰۵ نفر شهید و ۳۰۶ نفر مجروح شدند. این قبیل حملات با هواپیما یا موشک یا توپخانه‌های دوربرد بارها و بارها طی ۸ سال جنگ تحمیلی ادامه یافت که در جدول زیر سعی شده با انعکاس آمار و اعداد تا حدی این واقعیت خونبار منعکس شود.

می‌توان حمله به شهرها را به ۳ دوره زمانی ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱، ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۷ و پایان جنگ تحمیلی تقسیم کرد که ۳۰ درصد کل حملات یاد شده به دوره اول، ۷‌/‌۱۰ درصد حملات به دوره دوم و ۸‌/‌۵۸ درصد از کل حملات به دوره سوم اختصاص دارد. ضمنا یادآوری این نکته ضرورت دارد که بر اثر حملات دشمن متجاوز به ۱۲۷ شهر در طول دوره دفاع مقدس، بیش از ۷۶۸۷۳ نفر شهید و مجروح شدند. یعنی به طور متوسط ۱۶ شهید و مجروح در هر تهاجم.

● کاربرد سلاح‌های شیمیایی

۱) مستند حقوقی

از روزی که در سال ۱۹۱۵، استفاده از سلاح‌های شیمیایی آغاز شد تا به امروز جهانیان یکی از منفورترین سلاح مورد استفاده را سلاح شیمیایی معرفی کرده‌اند. شاید قدیمی‌ترین تلاش بشری در تقبیح استفاده از این نوع سلاح به سال ۱۸۹۹ بازگردد. گفته می‌شود تزار نیکلای دوم که از پیشگویی یک یهودی به نام بلوخ مبنی بر نابودی خاندان رومانف به علت خشونت نگران شده بود، با هدف کمک به انسانیت و ترویج کاستن از شدت خشونت‌های بین‌المللی، کنگره لاهه را با دعوت از ۲۶ دولت پایه گذاشت.

شاید یکی از مهم‌ترین سندهای موجود درخصوص منع کاربرد سلاح شیمیایی پروتکل ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵ ژنو باشد که از سال ۱۹۲۸ لازم‌الاجرا شد، ولی هیچ‌گونه ضمانت اجرایی در این خصوص پیش‌بینی نکرده بود.

امروز شمار زیادی از کشورها یعنی بیش از ۱۴۰ کشور به عضویت پروتکل یادشده درآمده‌اند.

دولت ایران نیز در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۰۸، ۴ جولای ۱۹۲۹ این پروتکل را تصویب کرد. دولت عراق نیز در تاریخ ۸ سپتامبر ۱۹۳۱ به این پروتکل ملحق شد.

طبق مفاد این پروتکل دول متعاهد می‌پذیرند:

ممنوعیت استعمال گازهای خفه‌کننده و مسموم و شبیه آن را به موجب این اعلامیه شناخته و همچنین تعهد می‌نمایند که ممنوعیت مزبور را شامل وسایل جنگ میکروبی نیز دانسته و خود را ملزم به رعایت مدلول مراتب فوق بدانند.

۲) جنایات صدام در استفاده از سلاح‌های شیمیایی

رژیم متجاوز عراق از همان آغاز جنگ تحمیلی علاوه بر حملات موشکی و بمباران مناطق غیرنظامی و جنایات جنگی متعدد دیگر، برای پیشبرد اهداف تجاوزکارانه خود از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد.

بدون شک این استفاده از موارد آشکار نقض مقررات بین‌المللی و از نمونه‌های جنایات علیه صلح و امنیت بشری است. در مورد کاربرد سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) گزارش هیات کارشناسی سازمان ملل متحد که طی سند شماره ۱۶۴۳۳‌/‌ ‌S مورخ ۲۶ مارس ۱۹۸۴ به دبیرکل سازمان ملل متحد تسلیم شده است.

۲) بیانیه دبیرکل سازمان ملل متحد بعد از گزارش هیات اعزامی در مورد محکوم ساختن کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ عراق با ایران

۳) بیانیه شورای امنیت در مورد محکوم ساختن کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ عراق با ایران

۴) بیانیه کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در مورد کاربرد سلاح‌های شیمیایی

۵) تایید پزشکان و بیمارستان‌های کشورهای اروپایی (سوئیس، سوئد، هلند، آلمان،‌ اتریش و بلژیک)‌ که مصدومین ناشی از سلاح‌های شیمیایی برای درمان به آن کشورها اعزام شده‌اند.

۶) طرح ۸ ماده‌ای دبیرکل سازمان ملل متحد مورخ مارس ۱۹۸۵ (اسفند ۱۳۶۳)‌ درباره اختلافات ایران و عراق که در آن به سلاح‌های شیمیایی اشاره شده است.

۷) قطعنامه ۵۸۲ شورای امنیت،‌ مصوب ۲۴ فوریه ۱۹۸۶، درباره جنگ عراق و ایران.

۸) ‌گزارش‌های نشریات مختلف و متعدد درباره استفاده از سلاح‌های شیمیایی در حلبچه و منابع تهیه مواد مربوط به سلاح‌های شیمیایی.

۹) مصاحبه مقامات عراقی با نشریات غربی (بخصوص در ۲۲‌/‌۱‌/‌۶۷)‌ که رسما اعلام کرده‌اند که چنانچه ایران با توقف استفاده از سلاح‌های شیمیایی موافقت کند، عراق آماده است که به استفاده از آنها خاتمه دهد (در حالی که هیچ موردی از توسل ایران به سلاح‌های شیمیایی وجود ندارد)‌.

۱۰) اعلامیه گروه حقوق بشر پارلمان انگلیس (۱۳۶۷)‌.

۱۱) مصاحبه «پزشکان بدون مرز» (۱۳۶۷)‌.

۱۲) اعلام جرم دادستانی آلمان علیه شرکت‌هایی که متهم به ارسال تجهیزات شیمیایی به عراق هستند (۱۳۶۷)‌.

۱۳) بیانیه انریکو انکولیتی، معاون مجلس سنای ایتالیا (۱۳۶۷)‌.

۱۴) سخنرانی وزیر خارجه اتریش در کنفرانس خلع سلاح در وین (۱۳۶۷)‌.

۱۵) قطعنامه محکومیت استفاده از سلاح­های شیمیایی در یازدهمین اجلاس کمیسیون اسکان بشر ملل متحد در دهلی‌نو (۱۳۶۷)‌.

۱۶) اظهارات وزیر امور خارجه انگلیس (۱۳۶۷)‌.

۱۷) قطعنامه سنای آمریکا (۱۳۶۷)‌.

براساس برخی آمار موجود هم‌اکنون ۴۵ هزار نفر جانباز شیمیایی تحت پوشش درمانی و خدماتی سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران هستند که براساس روش استاندارد و علمی تعیین شدت ضایعه و براساس معیارهای مورد استناد منابع معتبر و دانشگاهی شدت ضایعات به ۴ گروه زیر تقسیم می‌شوند:

البته ناگفته نماند برخی منابع شمار جانبازان شیمیایی را بسیار بیشتر از این نقل کرده‌اند. برای مثال ویکیپدیا شمار قربانیان سلاح شیمیایی را ۱۰۰ هزار نفر اعلام کرده است. همچنین اطلاعات موجود در این زمینه، گاز اعصاب را بزرگ‌ترین عامل شیمیایی مرگ سربازان ایرانی معرفی کرده است. به نوشته پایگاه اطلاع‌رسانی، تنها ۲۰ هزار سرباز ایرانی بر اثر کاربرد این نوع گاز به شهادت رسیده‌اند.

گفتنی است رژیم عراق بر طبق گزارش خود به سازمان ملل در دسامبر ۲۰۰۲، شرکت‌هایی از آمریکا، آلمان غربی، انگلیس، فرانسه و جمهوری خلق چین را عمده‌ترین عوامل تامین‌کننده ۱۷۶۰۲ تن مواد شیمیایی از ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ معرفی کرد.

● حمله به هواپیما‌‌ها و کشتی‌های غیرنظامی

۱) مستند حقوقی

کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو با هدف گسترش بخشیدن به امنیت پروازها و تضمین سلامت مسافران تنظیم و تدوین شد. ماده ۴۴ کنوانسیون یاد شده هدف‌های مورد نظر سازمان هواپیمایی بین‌المللی کشوری را ۲ هدف زیر می‌داند:

ـ پیشرفت امور هواپیمایی بین‌المللی کشور در سراسر جهان با کمال نظم و بدون خطر تامین گردد.

ـ تامین بی‌خطر پرواز در امور هوانوردی بین‌المللی توسعه و تعمیم یابد.

در دوران ۸ ساله جنگ تحمیلی، رژیم عراق بارها به طور فاحش موارد متعددی از کنوانسیون‌ها و مقررات مربوط به حقوق بین‌المللی را نقض کرد

و اما در خصوص وضعیت کشتی‌های غیرنظامی نیز کاملا آشکار است که قوانین بین‌المللی ضمن تلاش برای کاستن از خشونت‌ها در این خصوص، تلاش کردند تا عملیات نظامی بر ضدکشتی و بنادر غیرنظامی صورت نگیرد. بر این اساس ماده یک قرارداد نهم ۱۹۰۷ لاهه چنین مقرر می‌دارد:

بمباران بنادر، شهرها، دهات، اماکن مسکونی و کشتی‌های بدون دفاع توسط قوای دریایی ممنوع است. همچنین ماده ۲ پروتکل ۱۹۳۶ لندن تصریح می‌کند کشتی‌های جنگی نمی‌توانند کشتی‌های تجاری را غرق یا قابلیت دریانوردی آن را سلب نمایند، مگر این که قبلا مسافرین و کارکنان و اسناد کشتی را به محل امنی انتقال دهند.

۲) جنایات صدام در حمله به هواپیماها و کشتی‌های غیرنظامی

رژیم متجاوز عراق در تاریخ ۱۷ مارس ۱۹۸۵ و در اوج حملات هوایی و موشکی خود علیه مردم بی‌دفاع شهرها و انهدام اماکن مسکونی و بمباران و کشتار زنان و کودکان و سالخوردگان در مدارس و بیمارستان‌ها و روستاها، مبادرت به صدور اطلاعیه‌ای با عنوان «نوتام» به شرح زیر کرد:

نظر به عملیات جنگنده‌های نیروی هوایی عراق در محدوده قلمرو هوایی، عراق خود را مسوول امنیت پروازهای بین‌المللی در قلمرو هوایی ایران نمی‌داند.

همانطور که ملاحظه می‌شود رژیم متجاوز عراق بدون هیچ پروایی با وقاهت تمام، از نقض حقوق و کنوانسیون‌های بین‌المللی حقوق بشر خبر می‌دهد و این خود هزینه‌ای آشکار از حمایت شرق و غرب از صدام در تجاوز به جمهوری اسلامی است.جالب این است که رئیس شورای سازمان هواپیمایی بین‌المللی کشوری طی تلگرامی در ۱۸ مارس ۱۹۸۵ اعلام داشت:‌ایکائو فورا همه اقدامات ممکن را جهت تعیین ادامه امنیت و انجام منظم و موثر پروازهای هواپیمایی کشوری در خطوط هواپیمایی بین‌المللی به عمل خواهد آورد.

پس از صدور اطلاعیه نوتام، رژیم عراق در اقدامی سبعانه هواپیمای مسافری حامل وزیر امور خارجه الجزایر و هیات همراهش را مورد حمله قرار داد که در نتیجه آن تمامی سرنشینان این هواپیما کشته شدند.

- در تاریخ ۱‌/‌۱۲‌/‌۶۴ دو فروند جنگنده عراقی به یک فروند هواپیمای اف ۲۷ متعلق به شرکت آسمان در مسیر تهران ـ اهواز حمله کردند که در اثر آن تمامی ۴۲ سرنشین آن به شهادت رسیدند.

- در تاریخ ۸ و ۹ فروردین ۶۵ یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی در فرودگاه ارومیه مورد اصابت راکت‌های عراقی قرار گرفت.

- عصر روز ۲۳‌/‌۷‌/‌۶۵ هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ متعلق به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در فرودگاه شیراز مورد حمله قرار گرفت که ۳۰ نفر از مسافران آن به شهادت رسیدند.

- در تاریخ ۷‌/‌۸‌/‌۶۵ هواپیمای مشاور امیر کویت که حامل پیامی برای رئیس‌جمهور ایران بود، از سوی جنگنده‌های عراقی مورد حمله و رهگیری قرار گرفت و مجبور شد وارد حریم هوایی شوروی شود.

اما در خصوص حمله به کشتی‌های غیرجنگی در خلیج فارس باید گفت براساس آمار منتشر شده از سوی بیمه لویدز در لندن، از آغاز جنگ تحمیلی ایران و عراق در سپتامبر سال ۱۹۸۰، بیش از ۵۴۶ کشتی غیرنظامی در خلیج فارس مورد حمله قرار گرفت که طی این حوادث تقریبا ۲۰۰ دریانورد کشته و ۲۰۰ دریانورد دیگر زخمی شدند.

اولین حمله علیه نفتکش‌ها در ماه می ۱۹۸۴ با حمله هواپیمای عراقی به نفتکش پانامایی «لوئیس ـ یک» آغاز شد. طی دوره ۴ ساله جنگ نفتکش‌ها (از ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸) ۹۴ مورد حمله به کشتی‌ها ثبت شده است.

براساس اخبار موجود بیشترین تلفات جانی این حملات در جریان حمله عراق به نفتکش‌های ایرانی آوج و سنندج در ترمینال خارک با ۵۴ کشته و حمله به نفتکش اسپانیولی بارسلونا در نزدیکی لارک با ۱۵ کشته بوده است.

همچنین از اول ۱۹۸۷ تا ۳۰ ژوئن ۱۹۸۸، ۱۸۰ کشتی شامل ۴۰ کشتی ایرانی، ۳۲ کشتی لیبریایی و ۲۶ کشتی قبرسی و... مورد حمله قرار گرفت.

گفتنی است میزان حمله به کشتی‌های تجاری و نفتکش در سال ۶۶ که با حضور نظامی آمریکا در خلیج‌فارس توام شده بود، نسبت به سال‌های پیش از آن بشدت افزایش یافت.

● بدرفتاری با اسرای جنگی

۱) مستند حقوقی

به منظور حفظ و احترام به حقوق انسان‌ها در زمان جنگ، قواعد و مقرراتی در سطح بین‌المللی تنظیم شده که قرارداد سوم از قراردادهای چهارگانه ژنو راجع به معامله با اسیران جنگی از آن جمله است: مواد ۱۳ و ۱۴ این قرارداد، دولت‌ها را مکلف به رعایت اصول انسانی نسبت به اسرا کرده است، ماده ۱۳ می‌گوید: با اسیران جنگی باید در هر زمان با انسانیت رفتار شود و هر عمل یا غفلت غیرموجه از سوی دولت بازداشت‌کننده که موجب فوت یک اسیر جنگی شود یا سلامت او را به خطر اندازد ممنوع بوده و در حکم تخلف عمده از این قرارداد شمرده خواهد شد. مخصوصا هیچ اسیر جنگی را نمی‌توان مورد جرح جسمانی یا آزمایش طبی یا علمی قرار داد.

۲) جنایات صدام در بدرفتاری با اسرای جنگی

هیات اعزامی دبیر کل وقت سازمان ملل به اردوگاه‌های اسرای جنگی در گزارش خود که در سند شماره ۱۶۹۶۲/S مورخ ۲۲ فوریه ۱۹۸۵ شورای امنیت منتشر شده است درباره مشاهدات خود از اردوگاه‌های اسرای ایرانی در عراق چنین می‌نویسد:

ما در بازدیدهای خود از اردوگاه‌های اسرای جنگی در عراق نمونه‌های فراوانی را مبنی بر اعمال خشونت جسمانی و بدرفتاری در اردوگاه‌ها مشاهده کرده و شنیدیم. این خشونت‌ها عمدتا به زندانبان‌ها... نسبت داده می‌شد... تناوب و مشابهت این ادعاها ما را به این نتیجه می‌رساند که خشونت محافظین در اکثر اردوگاه‌های اسرای جنگی معمول است. (بند ۱۱۷)

ادعاهایی که بیش از هر ادعای دیگری شنیده می‌شد عبارت بود از: ایراد ضرب به ناحیه سر با استفاده از باتوم، چماق یا کابل برای کتک زدن. تقریبا در تمامی اردوگاه‌هایی که مورد بازدید قرار گرفت، عده‌ای از اسرای جنگی را ملاقات کردیم که دچار اختلال شدید بینایی شده‌اند. (بند ۱۱۸)

آن دسته از اسرای جنگی که مدتی را در مراکز بازجویی گذرانده بودند، اظهار داشتند که در آنجا شکنجه به منظور گرفتن اطلاعات یا صرفا ارعاب مکرر ارسال می‌شود. (بند۱۲۰)

تکرار نمونه‌های بسیار از این ادعاها (انواع شکنجه) ما را تکان داد. (بند ۱۲۱)

همچنین در بندهای ۵۸ تا ۶۲ گزارش یادشده علت بروز درگیری مورخ ۲۶ جولای ۱۹۸۵ اردوگاه شماره یک موصل که منجر به کشته شدن ۲ اسیر و زخمی‌شدن تعداد دیگری شد، بدرفتاری، همچنین محبوس کردن آنها در راهروها به عنوان تنبیه جمعی ذکر کرده است.

موارد یادشده در بالا تنها نمونه‌هایی از نقض گسترده کنوانسیون‌های حقوق بشری در زمینه اسرای جنگی از سوی رژیم متجاوز صدام است.

بدیهی است برای اطلاع کامل در این خصوص می‌توان براحتی به اسناد و منابع متعدد موجود در این زمینه مراجعه کرد.

۳) مجامع جهانی حقوق بشر در آزمون

▪ جنگ تحمیلی

شاید مهم‌ترین ایراد که برخی پژوهشگران به حقوق بین‌المللی و کرسی این درس می‌گیرند، نبود ضمانت اجرایی آن باشد. این پژوهشگران می‌گویند حقوق بین‌المللی به علت نداشتن ضمانت اجرا و برخورد مصلحتی با آن واقعیتش برخلاف ظاهر آراسته‌اش، تهی و بی‌مایه است. مهم‌ترین شاهد مثال برای معتقدان این اندیشه جنگ‌ها و مناقشات و درپی آن نقض گسترده حقوق بشر و نهایتا فرار بیشتر جنایات جنگی از محاکمات است.

واقعیت تلخ و تکان‌دهنده این است زمانی که رژیم جنایتکار صدام از زمین، هوا و دریا به جمهوری اسلامی ایران تجاوز کرد و روستاهای محروم جنوب و غرب را با خاک یکسان نمود و به زنان و کودکان بی‌دفاع ما رحم نکرد، صدای کشورها و حتی مجامع بین‌المللی به دفاع از حقوق بشر برنخاست و حتی با سکوت معنادار خود، دشمن متجاوز را به قتل و غارت بیشتر تشویق می‌کردند و رژیم سفاک بعثی بدون توجه به معاهدات بین‌المللی درباره حقوق انسان‌ها در زمان جنگ بی‌رحمی و تجاوز را در حق ملت مظلوم ما به اوج رساند.

مرتضی هوشیار