دژنرسانس ماکولا یعنی چه

این بیماری, چشم بسیاری از افراد بالای ۵۰ سال را می گیرد

دژنرسانس وابسته به سن ماکولا (AMD) یک بیماری چشمی است که بسیاری از افراد بالاتر از ۵۰ سال را درگیر می‌کند. در این بیماری ممکن است یک یا هر دو چشم گرفتار شود...

ماکولا یا بخش مرکزی شبکیه، در اغلب موارد دچار مشکل می‌شود، ولی حتی در موارد پیشرفته نیز معمولا دید جانبی بیمار حفظ خواهد شد.

● انواع دژنرسانس ماکولا کدامند؟

این بیماری دو نوع شایع دارد؛ نوع خشک و نوع مرطوب.

▪ نوع خشک دژنرسانس ماکولا (Dry AMD): شایع‌ترین نوع دژنرسانس ماکولا است که در مراحل اولیه آن تغییرات زیادی در دید بیمار ایجاد نمی‌شود. مواد اضافی به شکل رسوبات زردرنگ به نام «دروزن» زیر شبکیه دیده می‌شوند. با گذشت زمان، به تدریج دید مرکزی بیمار کاهش می‌یابد و ممکن است متوجه وجود نقاط کور در دید مرکزی خود شود و رنگ‌ها کمرنگ‌تر به نظر آیند. به تدریج شبکیه در مناطقی نازک می‌شود و اصطلاحا «آتروفی» پیدا می‌کند. راه مطمئنی برای بازگرداندن دید از دست رفته بیمار در این نوع وجود ندارد، اما با استفاده از مکمل‌های غذایی می‌توان تا حدی از پیشرفت آن جلوگیری کرد. این نوع می‌تواند به نوع مرطوب دژنرسانس ماکولا تبدیل شود، بنابراین لازم است این بیماران تحت‌نظر چشم‌پزشک باشند.

▪ نوع مرطوب دژنرسانس ماکولا (Wet AMD): شیوع آن بسیار کمتر از نوع خشک، ولی از نظر تاثیر بر دید مرکزی بسیار پرخطرتر است. بیماران مبتلا ممکن‌است ناگهان متوجه نقاط تاریک یا کور، اعوجاج تصویر و کاهش دید مرکزی خود شوند. علت آن، ایجاد و رشد عروق ظریفی زیر شبکیه است که «نئوواسکولاریزاسیون کورویید» (CNV) نامیده می‌شوند. این رگ‌ها باعث نشت مایع و خون زیر قسمت مرکزی شبکیه و برجستگی ماکولا، اعوجاج تصویر و کاهش دید مرکزی خواهند شد. این رگ‌های ظریف با گذشت زمان بزرگ‌تر می‌شوند و میزان نشت مایع و خون از آنها افزایش می‌یابد و همچنین بافت شبکیه با شدت بیشتری تخریب می‌شود بنابراین در نوع مرطوب دژنرسانس ماکولا، هر چه بیماری زودتر و در مراحل اولیه تشخیص داده شود، شانس بیشتری برای حفظ دید باقی‌مانده و در مواردی افزایش دید وجود خواهدداشت. به همین علت انجام بررسی‌های مکرر و منظم به‌وسیله خود بیمار و چشم‌پزشک ضروری است.

● طرز تشخیص دژنرسانس ماکولا

معاینه‌های چشمی منظم چشم‌پزشک باعث تشخیص بیماری در مرحله بدون علامت خواهدشد. انجام معاینه‌های منظم مطابق الگوی زیر برای تمام بیماران توصیه می‌شود:

▪ حداقل یک بار طی دهه سوم زندگی

▪ حداقل دو بار طی دهه چهارم زندگی

▪ هر ۲ تا ۴ سال در سنین ۴۰ تا ۶۴ سالگی

▪ هر ۱ تا ۲ سال بعد از ۶۵ سالگی

اگر متخصص چشم در معاینه علایمی به نفع دژنرسانس ماکولا بیابد، ممکن است برای تایید تشخیص یا درک بهتر شدت آن، انجام عکسبرداری از شبکیه را توصیه کند. در نوعی از عکسبرداری که «آنژیوگرافی» نامیده می‌شود، رنگ خاصی را از طریق ورید بازو تزریق و سپس از چشم در فواصل زمانی معین عکسبرداری می‌کنند. با استفاده از آنژیوگرافی می‌توان انواع مختلف دژنرسانس ماکولا را از یکدیگر تشخیص داد.

در نوع دیگری از عکسبرداری که به OCT معروف است، بدون نیاز به تزریق ماده خاصی می‌توان از چشم عکسبرداری کرد، با این روش می‌توان میزان نشت مایع و تورم ناحیه ماکولا را تشخیص و شدت آن را اندازه‌گیری کرد.

یکی از روش‌های بسیار مفید برای ارزیابی میزان پیشرفت بیماری که خود بیمار آن را انجام می‌دهد، ارزیابی کیفیت دید مرکزی با استفاده از «جدول آمسلر» است.

در صورت استفاده از این جدول به این نکته‌ها دقت کنید:

۱- لازم است از جدول آمسلر با اندازه واقعی استفاده کنید، بنابراین برگه جدول آمسلر را از پزشک خود بخواهید.

۲- جدول را در فاصله ۳۳ سانتی‌متری خود نگه‌دارید.

۳- چشم مقابل را ببندید و در صورت نیاز، برای چشم موردنظر از عینک نزدیک استفاده کنید.

۴- به نقطه سیاه مرکزی جدول خیره شوید و در عین حال هرگونه تغییری در خطوط جدول اعم از اعوجاج خطوط یا لکه‌های سیاه را ثبت کنید.

● درمان دژنرسانس ماکولا

▪ درمان نوع مرطوب دژنرسانس ماکولا: درمان نوع مرطوب شامل استفاده از لیزر حرارتی، لیزر ویژه عروق زیر شبکیه و تزریق داروهای مهارکننده رشد عروق زیر شبکیه است. هدف از درمان در مرحله اول، جلوگیری از رشد ضایعه و محدودتر کردن آن است. هرچه درمان ضایعه در مراحل ابتدایی‌تری انجام شود، نتیجه نهایی بهتر خواهد بود، با وجود تمام درمان‌ها باز هم ممکن است بیماری در موارد اندکی به پیشرفت خود ادامه دهد، بنابراین در مواردی ممکن است از چند نوع درمان برای یک بیمار خاص استفاده شود. طی پیگیری نیز ممکن است نیاز به تکرار درمان وجود داشته باشد.

▪ درمان نوع خشک دژنرسانس ماکولا: در حال حاضر درمانی برای این نوع وجود ندارد. تحقیقات انجام شده نشان داده است مصرف مکمل‌های ویتامینی، پیشرفت بیماری را کندتر می‌کند ولی قادر به درمان بیماری نیست. درواقع، بیشتر نقش پیشگیری‌کننده دارد.

● چگونه می‌توان چشمان خود را از این بیماری محافظت کرد؟

▪ از سبزی و میوه‌‌های تازه بیشتر استفاده کنید.

▪ از قرص‌های حاوی مولتی‌ویتامین و املاح که برای دژنرسانس ماکولا و با ترکیب‌های معین ساخته شده‌اند با دستور پزشک استفاده کنید.

▪ نتایج مطالعه‌های مختلف نشان می‌دهد سیگار باعث تشدید دژنرسانس ماکولا می‌شود، پس اگر سیگاری هستید لازم است هر چه سریع‌تر آن را ترک کنید.

▪ فشارخون خود را به خوبی کنترل کنید.

▪ ورزش کنید، وزن خود را کم و پرهیز غذایی را رعایت کنید.

▪ چشمان خود را با استفاده از عینک آفتابی و کلاه از اشعه خورشید محافظت کنید.

● استفاده از وسایل کمک بینایی

وسایل کمک بینایی از قبیل عینک‌های مخصوص،‌ ذره‌بین‌ها و کتاب‌های با حروف درشت به بیمار کمک می‌کنند بتواند با وجود ابتلا به بیماری دژنرسانس ماکولا زندگی فعالی داشته باشد.

دکتر فاطمه خالقی