CNG در ایران از اندیشه تا عمل

با الحاق CNG به بخش تامین سوخت خودرو های کشور امید این می رود در مصرف سوخت صرفه جویی شود و از طرفی نیز با روند آزادشدن قیمت بنزین روی آوردن به CNG و استفاده از آن بیشتر از قبل خواهد شد

با الحاق CNG به بخش تامین سوخت خودرو های کشور امید این می رود در مصرف سوخت صرفه جویی شود و از طرفی نیز با روند آزادشدن قیمت بنزین روی آوردن به CNG و استفاده از آن بیشتر از قبل خواهد شد.

با توجه به وعده های مسئولین بر تحقق افزایش ایجاد جایگاههای CNG در سراسر کشور برآن شدیم که گزارشی از CNG در ایران از اندیشه تا عمل تهیه و ارائه نمائیم.

بکارگیری سوخت CNG یا همان گاز طبیعی فشرده در صنعت خودروسازی، یک ابزار مهم برای برون رفت از بحران انرژی است که در کشورهای مختلف جهان مورد استفاده قرار می گیرد. از دهه ۵۰، CNG در ایران بعنوان سوختی ارزان و پاک بعنوان جایگزین مناسب برای سوخت‌های مایع متداول همچون بنزین و گازوئیل مطرح شد و امروز با توجه به ذخایر فراوان گاز طبیعی در ایران، استفاده از CNG بعنوان سوخت در خودروها بعنوان یک راهکار مناسب برای صرفه جویی در مصرف بنزین و کاهش آلودگی زیست محیطی بشمار می رود.

● استفاده از CNG در سطح جهان

سابقه استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت خودرو به سال های اولیه دهه ۱۹۳۰ در ایتالیا برمی گردد. CNG در سطح جهان سوخت جدیدی نیست و خودروها از دهه ۱۹۳۰ میلادی تاکنون از این سوخت استفاده کرده‌اند. در حال حاضر ایتالیا با ۲۴۰ جایگاه عرضه CNG، بیش از ۳۰۰ هزار خود روی CNG سوز دارد. در نیوزیلند نیز حدود ۲۵۰۰۰۰خودرو در سال‌های اخیر CNG سوز شده‌اند و حدود ۲۵۰ جایگاه، عرضه CNG در این کشور را برعهده دارند. آرژانتین نیز در چند ساله اخیر برنامه‌ریزی گسترده‌ای را برای استفاده CNG طرح‌ریزی نموده و در حال حاضر ۷۰۰۰۰۰ خودروی CNG سوز دارد.

● CNG در ایران

تاریخچه استفاده از سوخت گاز طبیعی فشرده در ایران به سال ۱۳۵۶بر می گردد که در آن سال ۱۰۰۰ دستگاه تاکسی پیکان در شهر شیراز به این نوع سوخت مجهز شده و دو جایگاه سوختگیری نیز ساخته شدند . یک سال بعد در شهر مشهد ۶۰۰ دستگاه تاکسی به این نوع سیستم سوخت مجهز شده و یک جایگاه سوختگیری نیز افتتاح گردید.

پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۷۰ شرکت واحد موتور وابسته به شرکت اتوبوسرانی تهران تعدادی از اتوبوس های خود را به این نوع سوخت مجهز کرد و سپس در سال ۱۳۷۸ همزمان با تغییر الگوی سوخت کشور توسط دولت در جهت استفاده از گاز طبیعی فشرده به عنوان مناسبترین سوخت جایگزین بنزین ، استفاده از این سوخت مورد توجه قرار گرفت.

با تاسیس سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور در سال ۱۳۷۹ در مجموعه وزارت نفت، مطالعات مقدماتی طرح گازسوز نمودن خودروها در این سازمان انجام و به منظور دستیابی به کاهش مصرف بنزین و کاهش آلاینده های هوا، طرح مزبور با انعقاد قراردادهایی با خودروسازان و بخش خصوصی برای تولید و تبدیل خودروهای گازسوز از یک طرف و هم چنین ایجاد زیرساخت های لازم و احداث جایگاه های CNG از طرف دیگر، وارد مرحله اجرایی گردید.

● مزایای استفاده از CNG

دلایلی چون امنیت انرژی، بحران های نفتی، سهولت دسترسی به گاز طبیعی و همچنین جلوگیری از آلودگی محیط زیست، به ویژه کاهش CO۲ و همچنین دلایل اقتصادی از جمله ارزانی گاز طبیعی در مقایسه با سوخت های فسیلی مایع ، باعث روی آوردن بسیاری از کشورها به استفاده از گاز طبیعی فشرده در سوخت خودروها شده است.

CNG جایگزین خوبی برای بنزین و حتی گازوئیل است. با استفاده از این سوخت آسیب کمتری به محیط ‌زیست وارد می‌شود. CNG در مقایسه با گازوییل دارای برتری‌هایی می‌باشد. از جمله میزان ذرات معلق منتشرشده در فضا توسط CNG به مراتب کمتر از گازوئیل است. همچنین طبق آزمایش‌های انجام شده، میزان آلایندگی از نظر پخش گازهایی نظیر NOx در سوخت CNG نسبت به سوختهایی نظیر گازوییل کمتر است. همچنین سوخت گاز طبیعی ارزان تر از سایر فراورده ها و کاملاً در دسترس می باشد.

در یک جمعبندی می توان مزایای CNG را موارد زیر برشمرد:

۱) کاهش هزینه سوخت برای مالک خودرو: با استفاده از گاز طبیعی، هزینه سوخت خودرو را تا ۸۵% کاهش دهید.

۲) کاهش آلودگی محیط زیست: استفاده از گاز طبیعی در مقایسه با بنزین سبب کاهش CO (حدوداَ ۶۵%) ، ذرات معلق (حدوداَ ۸۰%) و CO۲(حدوداَ ۲۰%) می شود.

۳) کاهش هزینه سرویس و نگهداری موتور: گاز طبیعی نسبت به سایر سوختهای هیدروکربنی دارای پائین ترین نسبت کربن به هیدروژن (۱ اتم کربن در مقابل ۴ اتم هیدروژن) است. لذا سوختن آن کربن کمتری بر جای گذاشته و سبب افزایش عمر موتور و نیز افزایش عمر روغن موتور می شود.

۴) ایمنی بالای گاز طبیعی: گاز طبیعی سبکتر از هوا بوده و در صورت نشت گاز از مخزن و یا محل اتصالات، سریاَ به سمت بالا می رود. همچنین دمای اشتعال گاز طبیعی تقریباَ دو برابر بنزین است که خطر انفجار و یا آتش سوزی خودروهای گازسوز را به شدت کاهش می دهد.

۵) ایمنی بیشتر مخازن سوخت CNG: استحکام مخازنCNG بسیار بیشتر از مخازن LPG و نیز باک بنزین است.

● چرایی استفاده از CNG در ایران

ذخایر عظیم گاز طبیعی در ایران، ارزان بودن آن نسبت به سوخت های مایع، شبکه گسترده گازرسانی در کشور و مصرف بسیار بالای سوخت های معمول، انتخاب این سوخت را به عنوان سوخت جایگزین از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر می سازد. کاهش هزینه های درمان و مرگ و میر ناشی از کاهش آلاینده ها درصورت استفاده از گاز طبیعی در خودروها را که بالغ بر میلیون ها دلار می گردد را نباید فراموش کرد.

بنابراین دلایل زیر را می توان در پاسخ به چرایی استفاده از CNG در ایران برشمرد:

- ایران دارای دومین ذخایر گاز جهان است.

- ایران جزء تولیدکنندگان عمده گاز در جهان است.

- ایران دارای شبکه گسترده خط لوله گاز است که نصب جایگاه سوخت‌رسانی در سرتاسر کشور را میسر می‌سازد.

- مصرف سرانه سوخت اتومبیل‌های ایران (در ازای هر اتومبیل) در مقایسه با معیار متوسط جهانی بسیار زیاد است.

- نرخ داخلی گاز طبیعی ایران بسیار ارزان است.

● تعداد جایگاه های CNG در ایران

در همه کشورها شبکه پخش CNG روز به روز در حال گسترش بوده و میزان علاقه به این سوخت پاکیزه در نظر عموم و سازمانهای خدماتی و دولتی رو به افزایش می باشد. در کشور ما نیز تعداد جایگاه سی.ان.جی، در اولویت‌های کاری سازمان های مربوط قرار دارد.

به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در حال حاضر یک هزار و ۲۱۳ جایگاه (تک منظوره و دو منظوره) در کشور فعالیت می کنند و قرار است این تعداد تا پایان امسال به حدود یک هزار و ۸۰۰ باب افزایش یابد. سید نورالدین شهنازی زاده در این خصوص می گوید قرار است هفته ای ۱۲ جایگاه سی.ان.جی در کشور راه اندازی می شود.

● موانع استفاده از CNG و راهکارهای پیشنهادی

یکی از مهمترین موانع استفاده از CNG عدم تناسب میان تولید خودرو دوگانه سوز و تعداد جایگاه عرضه سوخت CNG است که این عامل استقبال از دوگانه سوزها را کاهش داده و انگیزه مشتریان را برای خرید این نوع خودروها پایین می آورد.

کمبود جایگاه های CNG در کشور باعث شده ، صف هایی طولانی را برای سوخت گیری شاهد باشیم و در زمستان نیز به این مشکل بیش از پیش افزوده می شود.

در حال حاضر به ازای هر یک هزار و ۵۰۰ خودرو دوگانه سوز در کشور، یک جایگاه سوخت گیری وجود دارد و این در شرایطی است که در برآوردهای جهانی باید برای هر ۱۰۰۰ دستگاه خودرو دوگانه سوز، یک جایگاه سوخت گیری گاز، فعال باشد. بنابراین باید میان تولید خودرو دوگانه سوز و تعداد جایگاه عرضه سوخت سی.ان.جی تناسب بیشتری برقرار ‌شود.

از آنجا که احداث جایگاه‌های گاز CNG نسبت به احداث جایگاه‌های بنزینی بسیار پرهزینه‌تر است، در حال حاضر جایگاه‌های عرضه گاز توسط دولت احداث می‌شود و بخش خصوصی در ورود به این بخش بعلت جنبه اقتصادی و بازگشت سرمایه با خطر ریسک مواجه هست که باید زیرساخت های لازم در این بخش شکل گیرد.

از موانع دیگر استفاده از CNG عدم بررسی های کافی و تحقیقات میدانی برای فرهنگ سازی مصرف و عرضه CNG در کشور است که باعث شده است صاحبان خودروها از مزایای مهم استفاده از CNG از جمله کاهش هزینه سوخت، کاهش آلودگی محیط زیست و کاهش هزینه سرویس و نگهداری موتور آگاه نباشند و از سوی دیگر تصوری غلط در خصوص پایین بودن ایمنی خودروهای دوگانه سوز شکل گرفته است که باعث شده است، فروش خودروهای دوگانه سوز و دوگانه سوز کردن خودروها با استقبال مواجه نشود که باید در این خصوص اطلاع رسانی شود تا همگان بدانند خودروهای گاز طبیعی سوز (CNG) به سبب مشخصه های ذاتی گاز طبیعی نظیر سبک بودن آن نسبت به هوا، دمای بالاتر خوداشتعالی گاز طبیعی نسبت به بنزین، کاهش امکان اشتعال گاز طبیعی درصورت وجود نشتی های احتمالی در خودروهای گازسوز، دارای ایمنی بالایی می باشند.

همچنین در این راستا رعایت الزامات نصب مخزن و کیت گاز روی خودرو توسط تکنسین های تبدیل آموزش دیده در کارگاه های تبدیل، بازرسی منظم از کارگاه ها و بازرسی دوره ای مخزن و سیستم گاز خودرو باعث می گردد که ایمنی خودروهای دوگانه سوز تضمین گردد.

عمر بالای خودروها در ناوگان حمل و نقل کشور از موانع دیگر در استفاده از CNG است. هنوز خودروهای فرسوده در ناوگان حمل و نقل کشورهای در حال تردد هستند و هزینه تبدیل آنها به خودروی دوگانه سوز بالاست و از نظر صاحبان آنها توجیه اقتصادی ندارد. لذا تا زمانی که تمامی خودروهای فرسوده در ناوگان حمل و نقل از رده خارج و خودروهای جدید دوگانه سوز جایگزین نگردد، با مانع بزرگی در استفاده از CNG بعنوان سوخت در صنعت خودروسازی در کشور مواجه خواهیم بود.

با تامل در مطالب مذکور و با نیم نگاهی به مدیریت سوخت CNGدرکشورهای موفق در استفاده از CNG و بررسی مدیریت CNG در کشور و روند انتقال مدیریت CNG از گازخودرو به شرکت پالایش و پخش و سردرگمی متقاضیان تاسیس جایگاههای خصوصی علیرغم وجود مشکلات و موانع اداری طاقت فرسا و عدم امکان دریافت آسان تسهیلات و در برخی موارد غیر ممکن تازه به این می رسیم که با وجود صف های طولانی و آزاد شدن قیمت بنزین در کشور پس از این شاهد صف های طولانی تر خواهیم بود که وقت های زیادی که از آن به عنوان طلا یاد می شود به هدر خواهد رفت و شاید عامل نارضایتی و ایجاد دیدگاه منفی به تصمیم گیری ها و اجرائیات دولت شود و پر واضح است که در راستای منویات رهبر معظم انقلاب در جهت ایجاد رفاه مردم با همت و کار مضاعف و ایجاد زمینه های مشارکت مردم در ساخت جایگاههای CNG و رفع مشکلات اداری موجود و ... باید مسئولین ذیربط از وزیر نفت تا کارشناسان CNG و سازمانهای مرتبط خود را مسئول مستقیم این تحول و خدمت بزرگ دانسته و در خصوص فراهم کردن زمینه های تحقق زود هنگام و در حقیقت جهشی این امر،تلاش کنند.

نویسنده: نرگس حسینی