نقش و اهمیت احزاب در جامعه امروز

در جهان امروز، مهم ترین تشکل های فراگیر مردمی، احزاب سیاسی هستند. حزب یک تجمع سیاسی سازمان یافته با اصول، عقاید و مرام و مسلک واحد است. حزب ابزار استقرار حکومت مردم بر مردم، بهترین وسیله پاسداری از امنیت ملی و نقطه غلیان سیاست ورزی و رقابت قانونمند شهروندان برای در دست گرفتن مدیریت کلا ن جامعه است.

اهمیت احزاب و نقش آنها در توسعه سیاسی جامعه نیازمند تاکید و تکرار نیست. برای نیل به آرمان های بزرگ اجتماعی ملی هیچکس (ولو بزرگترین نابغه جهان) نمی تواند بدون داشتن یک تشکیلا ت پشتیبان به اهداف خود برسد. بنابراین به منظور رسیدن به اهداف بلندمدت و پایدار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی چاره ای جز تشکل و تحزب نیست. امروز یک صد سال از انقلا ب مشروطیت می گذرد. از آن زمان تا امروز، ملت ما تجربه های متفاوتی همچون کودتای اسفند ۱۲۹۹، اشغال ایران به دست متفقین در سال ۱۳۲۰، جنبش ملی کردن صنعت نفت در ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ و انقلا ب اسلا می ۱۳۵۷ را پشت سر گذاشته است. در پی این تجارب تلخ و شیرین، همین اندازه می توان گفت که در کشور بزرگ هفتاد میلیونی ما در حال حاضر مشارکت سیاسی شهروندان به طور منظم و فعال و مستمر، جز از طریق داشتن احزاب سیاسی قوی و سراسری میسر نیست. حزب بهترین نهادی است که مسائل مهم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی را مورد بحث و کندوکاو قرار می دهد و نتایج آن بررسی ها را به هیات های حاکمه بالفعل یا بالقوه کشور منتقل می سازد.

با کمال تاسف، در ایران از آغاز مشروطیت تا سقوط محمدرضا شاه و از انقلاب ۱۳۵۷ تا امروز، احزاب سیاسی بزرگ و فراگیری که با اصول عقاید متقن مرام نامه اصولی و باورداشت های مشخص سیاسی، دست یافته های خود را به هیات حاکمه وقت یا بدیل آن ارائه دهد و از اقبال عمومی و حمایت درصد قابل ملا حظه ای هم برخوردار باشد، به وجود نیامده است. احزاب در ایران اغلب از بالا یعنی از راس هرم (از سوی مصادر قدرت) تشکیل شده است، به دو نمونه آن اکتفا می کنیم. حزب رستاخیز محمدرضا شاه در قبل از انقلا ب و حزب جمهوری اسلا می در پس از انقلا ب سال ۱۳۵۷، که البته هیچ کدام ماندگار نشد.

دلیل عمده عدم تحزب در ایران نبود تربیت سیاسی، یعنی نبود فرهنگ مردم سالا ری، مشارکت سیاسی و حزب گرایی است. دلیل پدید نیامدن این فرهنگ هم آن است که:

ـ اولا : نقش واقعی حزب (مخصوصا احزاب اقلیت) نقد هیات حاکمه و ابراز وجود به عنوان قدرت بدیل برای به دست گرفتن حکومت است. در ایران اما، به تشکیل چنین احزابی فرصت داده نشده است زیرا حکومت ها یا بر اثر وابستگی به قدرت های بیگانه (در مقاطعی) یا متکی بودن به درآمدهای نفت (در مقاطع دیگر) و با استفاده مستقیم از بسیج توده ای عامه مردم در مقاطع زمانی ویژه (اعم از انتخابات، رفراندوم، رویارویی با تهدیدهای خارجی یا داخلی) خود را از داشتن احزاب و تشکل های سیاسی مستمر حامی بی نیاز احساس کرده اند.

ـ ثانیا: ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ما با نبود فرهنگ دموکراسی به طور عام و عدم آگاهی سیاسی کافی شهروندان از لزوم حضور مستمر و سازمان یافته در مبارزه، مشارکت و رقابت سیاسی بستر مناسبی برای ایجاد احزاب نبوده و نیست.

کاوش در تاریخ سیاسی معاصر و حتی نگاه به پشت سر برای بازبینی اشتباهات سیاسی در جامعه ایرانی هراس انگیز است.

چنین بازبینی هایی، تجربه های تلخ جامعه و سیاهی ها و اشتباه کاری های اسلا فمان را برملا می کند و در مقایسه وضع مطلوب با وضع موجود، راز و رمز شکست ها و پس رفت هایمان را نشان می دهد. این که چرا ایران به رغم تلا ش های ایثارگرانه مردمش، امروز یکصد سال پس از جنبش مشروطه، هنوز در همان مساله آغازین عصر مشروطیت یعنی انتخاب میان مشروطه (قانون اساسی مقتبس از فرانسه و بلژیک) و مشروعه (احکام شریعت اسلا م) در جا می زند، مساله ای است که بدان باید پاسخ داد.

پس به رغم این که بازنگری تاریخ یکصد ساله اخیر برای ما خوشایند نیست، باید آن را بکاویم و درس بگیریم تا مبادا دوباره اشتباه های گذشته را تکرار کنیم.

سیاست ملی ما باید با اجماع عمومی مثل آهن آب دیده در خرد جمعی حلاجی شده باشد تا درمملکت احزابی فراگیر وجود داشته باشند تا برنامه آینده حکومت را بر اساس مرام نامه ای مشخص و برنامه ای منظم از قبل به اطلا ع رای دهندگان برسانند.

دلایل موانع کار سیاسی و تشکیلاتی در ایران نیازمند بررسی جامع است که ناگزیر باید نخست از مطالعه پیشینه و تاریخچه احزاب سیاسی در ایران آغاز شود. کاری که تا کنون به طور منظم بدان پرداخته نشده است. باید به احزاب بیشتر اندیشید. هنوز هم دیر نشده است.

نویسنده : ذکریا عباسی فرد