تبدیل شدن ایران به کانون منطقه راهبردی برای تحقق چشم انداز ۱۴۰۴

«تبدیل شدن به کانون منطقه از طریق تأکید بیش از پیش بر بسط تعامل های منطقه ای در ابعاد اقتصادی, علمی و فناوری با رعایت اصول عزت, حکمت و مصلحت» راهبردی مناسب, جامع و جذاب برای تحقق چشم انداز نظام است «کانون منطقه» نماد وحدت, انسجام, تمرکز و محور امنیت است در این نوشتار۱ پس از مرور مبانی به منظور طرح موضوع بین تصمیم گیران و متفکران کشور به تشریح برخی از ابعاد این راهبرد می پردازیم

چشم‌انداز بیست ساله کشور به عنوان یک سرمایه‌گرانبها برای تمام ارکان نظام جمهوری اسلا‌می‌ایران محسوب می‌شود. تحقق این چشم‌انداز از طریق چهار برنامه پنجساله و بدون طراحی راهبرد عملیاتی امکان‌پذیر نیست. براساس چشم‌انداز ترسیم شده در افق ۱۴۰۴، ایران کشوری توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، هویت اسلا‌می‌و انقلا‌بی، الهام‌بخش در جهان اسلا‌م و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌المللی است.

«تبدیل شدن به کانون منطقه از طریق تأکید بیش از پیش بر بسط تعامل‌های منطقه‌ای در ابعاد اقتصادی، علمی و فناوری با رعایت اصول عزت، حکمت و مصلحت»؛ راهبردی مناسب، جامع و جذاب برای تحقق چشم‌انداز نظام است. «کانون منطقه»؛ نماد وحدت، انسجام، تمرکز و محور امنیت است. در این نوشتار۱ پس از مرور مبانی به منظور طرح موضوع بین تصمیم‌گیران و متفکران کشور به تشریح برخی از ابعاد این راهبرد می‌پردازیم.

● مبانی راهبرد «تبدیل شدن به کانون منطقه»

۱) «دستیابی به سعادت انسانی نیاز به هدف‌گذاری سنجیده، آرمانی و درازمدت دارد» (مقام معظم رهبری.)

۲) «ملت‌ما و مجموعه ما مردم ایران، هدف بزرگی برای خودمان ترسیم کردیم و در طول دهه‌های پس از انقلا‌ب، این هدف را دنبال کردیم. هر چه نگاه می‌کنیم، احساس می‌کنیم که ما برای رسیدن به این دو هدف، توانایی‌های لا‌زم را داریم. این هدف بزرگ عبارت است از سربلندی ایران اسلا‌می، الگوشدن میان ملت‌های مسلمان، هم از لحاظ مادی و هم از لحاظ معنوی» (مقام معظم رهبری.)

۳) «ما به سوی همسایه‌های خلیج‌فارس که منطقه عمده نفتی دنیا متعلق به این مجموعه است، همیشه دست دوستی دراز کرده‌ایم، الا‌ن هم با آنها دوستیم و دست دوستی دراز می‌کنیم و اعتقاد ما این است که کشورهای حوزه خلیج‌فارس باید پیمان دفاعی مشترک داشته باشند و باید با هم همکاری کنند» (مقام معظم رهبری.)

۴) براساس چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلا‌می‌ایران در افق ۱۴۰۴: ایران کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلا‌می‌و انقلا‌بی، الهام‌بخش در جهان اسلا‌م و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل.

۵) براساس ویژگی‌های تعیین شده برای جامعه ایرانی در افق چشم‌انداز، ایران دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت است.

۶) بندهای ۲۸ تا ۳۲ از سیاست‌های کلی برنامه‌چهارم توسعه جمهوری اسلا‌می‌ایران در راستای توسعه روابط خارجی به خصوص با کشورهای اسلا‌می‌است:

بند۲۸ ثبات در سیاست خارجی براساس قانون اساسی و رعایت عزت، حکمت و مصلحت و تقویت روابط خارجی از طریق:

▪ گسترش همکاری‌های دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی.

▪ ادامه پرهیز از تشنج در روابط با کشورها.

▪ تقویت روابط سازنده با کشورهای غیرمتخاصم.

▪ بهره‌گیری از روابط برای افزایش توان ملی.

▪ مقابله با افزون‌خواهی و اقدام متجاوزانه در روابط خارجی.

▪ تلا‌ش برای رهایی منطقه از حضور نظامی‌بیگانگان.

▪ مقابله با تک قطبی شدن جهان.

▪ حمایت از مسلمانان و ملت‌های مظلوم و مستضعف، به ویژه ملت فلسطین.

▪ تلا‌ش برای همگرایی بیشتر میان کشورهای اسلا‌می.

▪ تلا‌ش برای اصلا‌ح ساختار سازمان ملل.

بند۲۹ بهره‌گیری از روابط سیاسی با کشورها برای نهادینه کردن روابط اقتصادی، افزایش جذب منابع و سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری پیشرفته و گسترش بازارهای صادراتی ایران و افزایش سهم ایران از تجارت جهانی و رشد پرشتاب اقتصادی مورد نظر در چشم‌انداز.

بند۳۰ تحکیم روابط با جهان اسلا‌م و ارایه تصویر روشن از انقلا‌ب اسلا‌می‌و تبیین دست‌آوردها و تجربه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جمهوری اسلا‌می‌ایران و معرفی فرهنگ غنی و هنر و تمدن ایرانی و مردم‌سالا‌ری دینی.

بند۳۱ تلا‌ش برای تبدیل مجموع کشورهای اسلا‌می‌و دوست منطقه به یک قطب منطقه‌ای اقتصادی، علمی، فناوری و صنعتی.

بند۳۲ تقویت و تسهیل حضور فرهنگی جمهوری اسلا‌می‌ایران در مجامع جهانی و سازمان‌های فرهنگی بین‌المللی.

● ضرورت طراحی یک راهبرد عملیاتی برای تحقق چشم‌انداز نظام

تحقق چشم‌انداز بیست ساله کشور از طریق چهار برنامه پنجساله توسعه بدون طراحی راهبرد روشن و عملیاتی به منظور ایجاد وفاق عمومی‌امکان‌پذیر نیست. تدویــن راهبـــــــردی مؤثر، الهــــام‌بخش، جهت‌دهنده و همگرا می‌تواند حلقه واسط بین چشم‌انداز و برنامه‌های پنجساله باشد. راهبرد تبدیل شدن به کانون منطقه، از طریق تأکید بیش از پیش بر بسط تعامل‌های منطقه‌ای در ابعاد اقتصادی، علمی و فناوری با رعایت اصول عزت، حکمت و مصلحت، ‌راهبردی مناسب، جامع و جذاب برای تحقق چشم‌انداز نظام است. کانون منطقه، نماد وحدت، انسجام، تمرکز، همگرایی، تعامل، همکاری، تعاون، کار تیمی و الگوی منطقه، قلب منطقه، مرکز تعامل‌ها، کانون تفکر، محور امنیت، لنگر اطمینان، چراغ هدایت و قطب وهاب منطقه است. ضمن اینکه راهبرد کانون منطقه در راستای شعار اتحاد ملی و انسجام اسلا‌می‌نیز است.

● ضرورت تأکید و تمرکز بر توسعه تعاملا‌ت منطقه‌ای، اسلا‌می‌و بین‌المللی

کلیدی‌ترین نکته در اجرای این راهبرد، توسعه و تعمیق تعاملا‌ت با منطقه و کشورهای اسلا‌می‌و تبدیل شدن به مرکز تعاملا‌ت و بازار منطقه از ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، علمی و فناوری است. در این مسیر، نظام از هر نوع رابطه‌ای که تعارض اصولی ندارد استقبال میکند و خود زمینه‌های این تعاملا‌ت را به وجود خواهد آورد.

توسعه تعاملا‌ت و تبدیل شدن به قطب جهان اسلا‌م، از ابتدای انقلا‌ب مطرح بوده اما تمرکز بر این موضوع، تبدیل کردن این تفکر به باور عمومی، تأکید بیش از پیش بر آن و هم راستا کردن تمام اقدام‌ها و منابع برای پیاده‌سازی آن، موضوعی است که در این نوشتار دنبال می‌شود. می‌توان منابع خود را بر اجرای این راهبرد متمرکز کرد و در تعیین اولویت‌ها، اصلی‌ترین معیار، هم‌راستایی با این راهبرد است.

● هم‌راستایی کانون منطقه با شعار اتحاد ملی و انسجام اسلا‌می

داشتن یک چشم‌انداز مشترک که همه را هم‌‌جهت، هم‌راستا و متمرکز روی اهداف معین می‌کند، بهترین عامل اتحاد ملی است. «اتحاد ملی و انسجام اسلا‌می» یکی از ویژگی‌های تعیین شده در چشم‌انداز ۲۰ ساله بوده و تحقق آن در راستای چشم‌انداز و سنگ بنای مناسبی برای آرمان مشترک است. وفاق‌آفرین، شورانگیز و جهت‌دهنده است. همچنین گام بلندی در راستای تبدیل شدن به کانون منطقه و ایجاد محور تعاملا‌ت و فعالیت‌های منطقه‌ای به شمار می‌رود.

● نقش راهبرد پیشنهادی در رفع تعارض بین امنیت و توسعه

ایده تبدیل شدن به کانون منطقه نوعی توسعه در راستای امنیت است. این ایده توسعه را معطوف به حوزه‌هایی می‌کند که نه تنها ضد امنیتی نیست، بلکه در راستای امن‌سازی است. توسعه ارتباطات با کشورهای منطقه با هدف تبدیل شدن به مرکز تعاملا‌ت منطقه‌ای و برقرار کردن ارتباطات کشورهای منطقه با یکدیگر در ابعاد مختلف فنی و اجتماعی، نه تنها توسعه تهدید نیست، بلکه توسعه امنیت و کاهش آسیب‌پذیری است. گره زدن منافع منطقه با منافع و منابع کشور موجب ایجاد امنیت برای ایران و از بین رفتن ترس کشورهای منطقه و کاهش ظرفیت تفرقه‌افکنی آمریکا در منطقه می‌شود. امنیت و توسعه هر یک حداقلی دارند که باید تأمین شود، باید بین توسعه و امنیت، توازن منطقی ایجاد کرد. معطل کردن هر یک به بهانه دیگری اشتباه است.

با تکیه بر تفکر بومی، می‌توان کشور را در حوزه‌هایی از توسعه بسیج و هم‌افزا کرد به طوری که با امنیت هم‌راستا باشد. بار امنیتی و دفاعی راهبرد تبدیل شدن به کانون منطقه، سبب می‌شود تا نه تنها توان اجرایی نیروهای مسلح در خدمت این راهبرد قرار بگیرد، بلکه آنها خود جلودار این حرکت و دنبال کننده آن باشند.

● نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای مرتبط با راهبرد تبدیل شدن به کانون منطقه

بررسی ویژگی‌های محیط داخلی و خارجی کشور نشان می‌دهد که نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای متعددی وجود دارند که ایده تبدیل شدن به کانون منطقه را به عنوان یک راهبرد اساسی برای تحقق اهداف چشم‌انداز بیست ساله تبیین می‌کنند. آنها عبارت‌اند از:

الف) نقاط قوت

▪ اعتقاد و التزام به اصل الهی و مترقی ولا‌یت فقیه به عنوان محور پایدار وحدت ملی.

▪ داشتن چشم‌انداز بیست ساله و وفاق بر آن.

▪ پیوستگی مردم و حکومت، یکپارچگی ملی و وحدت اجتماعی در کشور.

▪ موقعیت ژئوپلیتیکی کم‌نظیر کشور در جهان، ‌قرار گرفتن در محل تلا‌قی سه قاره و همسایگی با پانزده کشور.

▪ وجود اقوام مختلف به عنوان سر پل ارتباطی با کشورهای هم‌جوار.

▪ وجود زیرساخت‌های فیزیکی آماده در کشور.

▪ تأکید ویژه بر اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی.

▪ جامعه جوان و وجود منابع انسانی پویا، با استعداد و تحصیلکرده.

▪ تعامل‌پذیری و نوع دوستی مردم ایران.

▪ وجود میراث کهن و با ارزش تاریخی، فرهنگی و طبیعی.

▪ قیمت ارزان کالا‌ در ایران.

▪ امنیت داخلی کشور.

▪ استعداد ذاتی و هوش تحصیلی مردم ایران و ذخایر غنی ژنتیکی.

▪ فرهنگ غنی اسلا‌می‌و وجود حوزه‌های علمیه.

▪ برخورداری از ذخایر غنی هیدروکربوری و معدنی و نیاز منطقه به آنها.

▪ تنوع اقلیمی و وسعت سرزمینی.

ب) نقاط ضعف

▪ وجود افراد نفوذی که به سازمان‌های امنیتی، نظارتی و کنترلی نزدیک شده و در مقابل هر نوع حرکت سازنده مقاومت می‌کنند.

▪ عدم تعامل‌پذیری برخی از مسؤولا‌ن نظام.

▪ بازدارندگی حاصل از حاکمیت فرهنگ ضرورت اخذ مجوز برای انجام هر کار درست.

فرصت‌ها

▪ نفوذ فرهنگ اسلا‌م در مردم منطقه.

▪ نارضایتی مردم منطقه از مداخله غیرمشروع آمریکا در منطقه.

▪ وجود عقاید مشترک فراوان بین اسلا‌م و مسیحیت.

▪ وجود ظرفیت‌های متعدد در راستای همکاری‌ها و گسترش بازارها و سرمایه‌گذاری‌های مشترک منطقه‌ای و جهانی.

▪ وجود بازار مناسب برای محصولا‌ت صنعتی و کشاورزی ایران در منطقه و جهان.

● تهدیدها

▪ عدم تمایل و ممانعت کشورهای پیشرفته نسبت به تبدیل شدن ایران به کانون منطقه و تلا‌ش برای کاهش نقش منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و ممانعت از الگوگیری دیگر ملت‌ها و فشار مضاعف بر جریان‌های ناب، با استفاده از توان تبلیغاتی کشورهای پیشرفته.

▪ توسعه نفوذ آمریکا در دولت‌های منطقه.

▪ حضور آمریکا در منطقه.

▪ تلا‌ش آمریکا برای ایجاد تفرقه در جهان اسلا‌م و ایجاد شکاف بین اسلا‌م و مسیحیت.

▪ تلا‌ش اسراییل برای رودررو قرار دادن ایران با کشورهای عربی.

▪ سرمایه‌گذاری کشورهای پیشرفته برای جذب نیروی انسانی متخصص ایرانی و فرار سرمایه‌ها.

● راهکارهای قابل بررسی در ارتباط با تبدیل شدن به کانون منطقه

▪ ایجاد وحدت راهبردی بین اسلا‌م و مسیحیت.

▪ ایجاد وحدت راهبردی بین شیعه و سنی.

▪ شکل‌دهی پیمان دفاعی مشترک بین کشورهای حوزه خلیج‌فارس.

▪ تأسیس خبرگزاری منطقه و توسعه خبرگزاری‌‌های اسلا‌می‌و تقویت سهم ایران در اطلا‌ع‌رسانی جهانی و منطقه‌ای.

▪ تأکید بر ثبات در سیاست خارجی و تقویت روابط خارجی از طریق:

ـ گسترش همکاری‌های دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی.

ـ ادامه پرهیز از تشنج در روابط با کشورها.

ـ تقویت روابط سازنده با کشورهای غیرمتخاصم.

ـ بهره‌گیری از روابط بین‌المللی برای افزایش توان ملی.

ـ تلا‌ش برای همگرایی بیشتر میان کشورهای اسلا‌می.

▪ تلا‌ش برای تبدیل مجموع کشورهای اسلا‌می‌و دوست منطقه، به یک قطب منطقه‌ای اقتصادی علمی، فناوری و صنعتی.

▪ تقویت و تسهیل حضور فرهنگی جمهوری اسلا‌می‌ایران در مجامع جهانی و سازمان‌های فرهنگی.

▪ ایجاد اتحادیه و سازمان‌های منطقه‌ای یا حتی جهانی با محوریت جمهوری اسلا‌می‌ایران.

▪ ارایه طرح اتحادیه منطقه مشابه اتحادیه اروپا.

▪ حضور فعال‌تر در پیمان‌های منطقه‌ای موجود.

▪ تدوین سیاست‌ها و قوانین مربوط به تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی.

▪ اولویت‌دادن به واردات از کشورهای منطقه به جای سایر کشورها.

▪ استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور.

▪ تولید محصولا‌ت منتخب و جهان تراز با کیفیت و قیمت رقابتی.

▪ پیشنهاد تعیین یک زبان مشترک به طور مثال زبان عربی برای منطقه به عنوان زبان دوم هر کشور.

▪ پیشنهاد تعیین پول واحد برای منطقه به طور مثال ریال.

▪ توجه بیشتر وزارت آموزش و پرورش بر تقویت هوش اجتماعی در کنار هوش تحصیلی دانش‌آموزان.

▪ تأسیس دانشگاه‌های بین‌المللی و جذب دانشجو از کشورهای منطقه.

▪ اعزام دانشجو به کشورهای منطقه.

▪ برگزاری بازی‌های ورزشی در سطح منطقه.

▪ حضور فعال در اینترنت و ارتقای سطح محتوای اسلا‌می‌به زبان فارسی.

▪ برگزاری همایش‌های مختلف منطقه‌ای و اسلا‌می.

▪ مهاجرپذیری کنترل شده از کشورهای دوست منطقه.

▪ توسعه مناطق آزاد تجاری.

▪ تشویق متفکران به تولید محتوا در اینترنت و ارایه مطالب در همایش‌ها و نمایشگاه‌ها.

▪ تولید محتویات اسلا‌می‌و ایرانی به زبان انگلیسی و انتشار آن از طریق رسانه‌های مختلف.

▪ توسعه گردشگری بین کشورهای منطقه.

▪ توسعه ترانزیت کالا‌ در منطقه.

▪ تولید فیلم‌های غنی به تعداد زیاد با هدف تأثیرگذاری بر ذهنیت مردم منطقه نسبت به ایران.

▪ توسعه ارتباطات مخابراتی با کشورهای منطقه.

▪ تقویت شدید شبکه‌های داخلی امن و پایدار.

▪ ایجاد یک معماری یکپارچه بین امکانات موجود مخابراتی دستگاه‌های مختلف در کشور.

▪ جهت ‌دهی به مردم ایران برای ایجاد فضای ذهنی مثبت در مردم منطقه.

▪ تقویت سفارتخانه‌های ایران در زمینه فرهنگی، علمی و فناوری.

▪ در مرحله اول به منظور کاستن از حساسیت در منطقه و اعتمادسازی «کانون» فقط مرکز تعاملا‌ت خواهد بود اما در مراحل بعد می‌تواند تبدیل به یک کانون فعال و تأثیرگذار شود.

▪ تدوین راهبرد تبدیل شدن به کانون منطقه به عنوان یک سند ملی و ایجاد وفاق پیرامون آن.

پی نوشت:

۱ این گزارش تلخیص گزارشی است که از دفتر رییس جمهوری ارسال شده است.