ما می توانیم

نیم نگاهی به دستاوردهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران پس از انقلا ب اسلا می

... انرژی هسته‌ای یک فناوری باارزش و محصول یک دانش پیشرفته است و برای زندگی مردم لازم است. بسیاری از نیروگاه‌های دنیا در کشورهای پیشرفته، نیروگاه‌های هسته‌ای است. تولید برق، یکی از کارهای دانش و فناوری هسته‌ای است و برای یک کشور امتیاز است؛ اینها می‌خواهند ملت ایران این امتیاز را نداشته باشد۱

تکنولوژی هسته‌ای پیچیده‌ترین تکنولوژی است که بشر بدان دست یافته و فناوری هسته‌ای عبارت است از تکنیکی که با آن از انرژی ذرات هسته‌ای در صنایع مختلف مثل برق، پزشکی، کشاورزی، نظامی، زمین‌شناسی و ... استفاده می شود. تکنولوژی هسته‌ای بر مبنای استفاده از اورانیوم آغاز شد که سنگین‌ترین فلز طبیعت است.

الکترومغناطیسی، پخش گازی، سانتریفیوژ‌، لیزر و فرایند جت از جمله روش‌های مختلفی برای غنی‌سازی اورنیوم است.

در حال حاضر بیش از ۴۰۰ نیروگاه برق اتمی در دنیا وجود دارد که آمریکا با ۱۰۴ مورد در راس و سپس فرانسه با ۵۹، ژاپن ۵۶، روسیه ۳۱، انگلیس ۲۳ و کشورهای دیگر به ترتیب در مقام‌های بعدی هستند.

تولید الکتریسیته توسط نیروگاه های هسته‌ای

مهمترین موارد استفاده ی صلح‌آمیز از انرژی اتمی، ساخت رآکتورهای هسته‌ای، جهت تولید برق می‌باشد. رآکتور هسته‌ای وسیله‌ای است که در آن فرآیند شکاف هسته‌ای به صورت کنترل شده انجام می‌گیرد. در طی این فرآیند، انرژی زیادی آزاد می‌گردد.

هم اکنون در سراسر جهان، رآکتورهای متعددی در حال کار وجود دارند که بسیاری از آنها برای تولید گرما و به منظور تبدیل آن به انرژی الکتریکی، پاره‌ای برای راندن کشتی ها و زیردریایی ها، برخی برای تولید رادیوایزوتوپ ها و تحقیقات علمی و گونه‌هایی نیز برای مقاصد آزمایشی و آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حال حاضر بیش از ۴۳۰ نیروگاه اتمی در جهان در حال کار می‌باشند، که نزدیک به ۱۶ درصد برق جهان را تولید می‌کنند.

با توجه به جایگاه ویژه برق هسته ای و محدودیت منابع فسیلی،صرفه های اقتصادی و زیست محیطی بسیار، جمهوری اسلامی ایران برای تامین انرژی خود می بایست از انواع دیگر انرژی خصوصا انرژی هسته ای استفاده نماید.

بنابراین به منظور تعیین سهم بهینه انواع نیروگاه ها برای تامین انرژی الکتریکی مورد نیاز کشور طی ۲۰ سال آینده، ایران تا سال ۲۰۲۵ موظف است، بر اساس رشد مولفه‌های اقتصادی کشور، ساخت ۲۰۰۰۰ مگاوات برق هسته‌ای را به عنوان برنامه اصلی توسعه نیروگاه های هسته‌ای کشور، در دستور کار خود قرار دهد.

فرانسه حدود ۸۰ درصد، آمریکا ۲۰ درصد، ژاپن ۳۰ درصد، روسیه ۱۶ درصد و انگلیس نیز ۲۰ درصد از برق مصرفی‌شان را با استفاده از این نیروگاه‌ها تولید می‌کنند. و تمامی این نیروگاه ها، بر اساس استفاده ی از انرژی هسته ای تعریف شده اند.

باید توجه کرد، نکته مهم در این زمینه،اراده و عزم ملی مبنی بر ایجاد تنوع در نیروگاه های اتمی و توجه به توانمندی های داخلی از نظر طراحی و احداث نیروگاه ها است؛ که بحمد الله دانش آن در ایران به وجود آمده است.

▪ رآکتورهای آب سبک

اولین رآکتور تحقیقاتی هسته‌ای که در ایران مورد بهره برداری قرار گرفت، رآکتوری از نوع آب سبک استخری با قدرت حرارتی ۶ مگاوات بود که شروع ساخت آن، سال ۱۹۶۰ و تاریخ اولین بهره برداری آن سال ۱۹۶۷ تحت مدیریت دانشگاه تهران بوده است. در حال حاضر سه نوع رآکتور تحقیقاتی با مشخصات زیر در ایران در حال بهره‌ برداری است.

▪ رآکتور آب سنگین اراک:

رآکتور تحقیقاتی جدید اراک از نوع آب سنگین و با قدرت ۴۰ مگاوات بوده و موسوم به (۴۰ )JR می‌باشد. طراحی پایه ای این پروژه در سال ۲۰۰۲ کامل شد و بلافاصله طراحی تفصیلی آن شروع گردید. عملیات اجرایی و تدارکات پروژه از سال ۲۰۰۴ آغاز گردیده و عملیات خاکبرداری ساختمان رآکتور، ساختمان جانبی، ساختمان کنترل و ساختمانهای سرویس دهی تاکنون تکمیل شده است .

ساخت چنین تاسیساتی علاوه بر اینکه می تواند موجب آموزش متخصصان و آشنایی شرکت‌های داخلی با استاندارهای هسته‌ای شود، می‌تواند راه را برای ساخت نیروگاه‌های قدرت آب سنگین در آینده فراهم کند.

این رآکتور آب سنگین شامل حدود ۱۵۰ بسته سوختی مثل نیروگاه بوشهر بیش از ۱۶۰ میله سوختی و یک رآکتور ۱۰۰۰ مگاواتی است که در یک مجتمع قرار می‌گیرد و با طراحی استوانه‌ای شکل ساخته شده است.

با ساخت این رآکتور ایران به جمع ۹ کشور دارای فناوری تولید آب سنگین، پیوست.۲

● ساخت سانتریفیوژ جدید توسط ایران

... دانشمندان ایرانی با استفاده از ترکیب تجهیزات خارجی و تولیدات داخلی، توانسته‌اند بر مشکلات تکنیکی خود غلبه کرده و یک سانتریفیوژ پیشرفته و فاقد مشابه خارجی را از ابتدا طراحی و تولید کنند که از راندمان بالایی برخوردار است.۳

سانتریفیوژ ۲P نسلی جدیدتر از سانتریفیوژهای ۱P ایران است که هم اکنون در نطنز فعالیت می‌کند که در سال ۲۰۰۳ ساخته شده است.

سانتریفیوژهای ۱P نطنز حدودا یک متر و هشتاد سانتی متر ارتفاع داشته و از ۲۰۰ قطعه تشکیل شده که ۹۴ قطعه آن بسیار حساس و دارای تکنولوژی بالایی است.

بحث سانتریفیوژ جدید ایران از آنجا در رسانه های بیگانه مطرح شد که پس از گزارش مقامات آژانس انرژی هسته ای اصل موضوع بدون توضیح بیشتر از سوی مقامات رسمی جمهوری اسلامی مورد تائید قرار گرفت. چنین تائیدی از سوی کشوری که سال ها با تحریم های شدید تکنولوژی مواجه بوده است تنها به یک معنی است و آن اینکه کشور ایران برای فتح قله های علم و ترقی هیچ مانعی در مقابل خود نمی بیند. و در مسیر روشن خود گام ها را مستحکم تر از پیش بر می دارد.۴

● دستاورد های هسته ای ایران

علی رغم پیشرفت همه جانبه علوم و فنون هسته‌ای در طول نیم قرن گذشته، هنوز این تکنولوژی در اذهان عمومی ناشناخته مانده است. وقتی صحبت از انرژی اتمی به میان می‌آید، اغلب مردم ابر قارچ مانند حاصل از انفجارات اتمی و یا رآکتورهای اتمی برای تولید برق را در ذهن خود مجسم می‌کنند و کمتر کسی را می‌توان یافت که بداند چگونه جنبه‌های دیگری از علوم هسته‌ای در طول نیم قرن گذشته زندگی روزمره او را دچار تحول نموده است.

در ذیل به سه مورد از کاربردهای انرژی هسته ای در پزشکی، کشاورزی و صنعت خواهیم پرداخت.

۱ ) انرژی هسته ای در پزشکی

کاربرد روش های هسته‌ای در علوم پزشکی نسبت به سایر بخش ها معروف تر و عمومی‌تر است. بیش از ۱۰۰ سال است که دانشمندان با خواص اشعه ایکس آشنا شده‌اند و از آن برای تشخیص پزشکی استفاده می‌کنند. تصویربرداری، تشخیص،پیش بینی و درمان برخی بیماری ها در نتیجه استفاده از پرتودهی و رادیوایزوتوپ ها حاصل می‌گردد.

به طور مثال رایج ترین رادیو دارو ها در امر پزشکی I-۱۳۱ برای تشخیص محل و مکان تومورهای مغزی یا تعیین فعالیت غده تیروئید، ۵۱ -Cr برای تحقیقات خون‌شناسی، ۷۵ -Se برای بررسی لوزالمعده، -۵۷Co برای تشخیص کم خونی، -۱۴C برای تحقیقات بیولوژیکی و داروسازی، -۱۳۷Cs جهت درمان غدد سرطانی و -۶۷Cu برای از بین بردن غدد سرطانی می‌باشند. استفاده از پرتوی گامای تولید شده از -۶۰Co از موثرترین و مقرون به صرفه‌ترین روش ها در زمینه سترون نمودن وسایل، ابزار آلات و تولیدات پزشکی است. ۵

۲ ) انرژی هسته ای در کشاورزی

تولید گونه‌هایی از گیاهان خوراکی با حاصلخیزی بیشتر، تولید گونه‌های مقاوم نسبت به آفات و کم آبی، استفاده موثرتر از منابع آبی و جمع آوری آنها، نابودی آفات، جلوگیری از فساد محصولات در هنگام نگهداری از مهم ترین موارد استفاده از علوم و تکنولوژی هسته‌ای در کشاورزی است.

۱) تولید بذرهای مقاوم به شوری و سرما

۲ ) تولید میوه های بدون هسته

۳) افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی

۴ )کاربرد انرژی هسته ای در مبارزه با آفات محصولات کشاورزی

۵) تولید گونه های پرمحصول و حفظ ذخایر ژنتیکی کشور

۶ ) افزایش سرعت تحقیقات

۷) تولید برنج هسته ای توسط محققان کشور

۸) بهره مندی از فناوری هسته ای در کنترل و تشخیص آفات

۳) انرژی هسته ای در صنعت

طی نیم قرن گذشته، تکنولوژی هسته‌ای کاربردهای گسترده‌ای در صنعت نیز یافته است. جمهوری اسلامی ایران برنامه گسترده‌ای در خصوص توسعه هسته‌ای در موارد فوق دارد. در این زمینه، سازمان اترژی اتمی ایران با ایجاد مراکز و آزمایشگاه های مختلف تحقیقاتی، تولیدی و خدماتی نسبت به این امر اهتمام کامل ورزیده است. بخشی از مهمترین فعالیت‌های مراکز فوق عبارتند از:

۱) تولید رادیوایزوتوپ هایی مثل: -۱۹۲rI، -۶۰OC، -۱۳۷sC

۲) تولید رادیوداروهایی مثل: ژنراتور -۹۹ Mo/۹۹Tc-m، -۱۳۱I، -۳۲P، -۶۷aG

۳ ) تولید انواع کیت های رادیو دارویی

۹) تولید انواع لیزرها

۱۰) تولید چشمه های رادیواکتیو صنعتی ( مانند ایریدیم ۱۹۲ )، جهت کاربردهای گوناگون در صنعت . از جمله ، رادیوگرافی صنعتی و تستهای غیر مخرب .

۱۱) آنالیز، شناسایی و اندازه گیری خواص مواد با استفاده از روش های هسته ای .

۱۲) عرضه ، نصب و راه اندازی سیستم های هسته ای در صنایع شامل : نشت یابی خطوط انتقال نفت با استفاده از ایزوتوپ های رادیواکتیو تولید شده درکشور.

۱۳) تولید لوله های قابل انقباض حرارتی در اندازه های مختلف با استفاده از شتاب دهنده الکترون. .

۱۴) طراحی ، ساخت و تولید انواع دستگاه های الکترونیک هسته ای و مونیتورینگ پرتوهای یون ساز.

۱۵) تحقیقات در زمینه ی تولید انرژی از گداخت هسته ای .۶

موارد فوق تنها نمونه‌های اندکی از فعالیت های سازمان انرژی اتمی در خصوص توسعه هسته‌ای در پزشکی، صنعت و کشاورزی است. در حال حاضر صدها پروژه تحقیقاتی، کاربردی و تولیدی در مراکز مختلف سازمان در حال انجام است که نشانگر عزم و برنامه ‌ریزی جمهوری اسلامی ایران در توسعه علوم و فناوری هسته‌ای می‌باشد.۷

حسین میری

پی نوشتها:

-۱ بیانات مقام معظم رهبری در صحن جامع رضوی ۸۴/۱/۱

۲ -خبرگزاری فارس-/www.farsnews.com//:http و موسسه آموزش پژوهش مطالعات اقتصادی ( تحلیل و اخبار) مشاوره سرمایه...

BourseNegar.com و سایت forum.special.ir و سایت - The Medical Radiation Engineering پروژه آب سنگین اراک

/post/bionuclear.mihanblog.com۲۳۷

-۳ خبرگزاری آسوشیتدپرس

-۴ روزنامه ایران روزنامه ایران - ۸۶/۹/۴ و خبرگزاری دانشجویان ایران - ایسنا-www.isna.ir//:http /

۵ -سایت Nuclearenergyapplication.asp/article/www.irche.com

-۶gri.coma

-۷ ماهنامه - پاسدار اسلام - شماره ۳۰۵