استرس هایتان را بنویسید تا کمتر شوند

توصیه ها و هشدارهای دکتر علی باغبانیان به سالمندان

نتایج تحقیقات متعدد نشان داده که در زندگی زناشویی همسران سالمند، اگر یکی از طرفین مضطرب و دچار استرس باشد و طرف مقابل بی‌خیال، بی‌خیالی همسر باعث تشدید استرس همسر مضطرب خواهد شد...

حتی اگر فرد سالمند در مجاور افرادی باشد که دچار اضطراب و استرس هستند، او نیز استرس را تجربه خواهد کرد. به همین دلیل توصیه می‌شود شریک زندگی نسبت به اضطراب همسرش بی‌تفاوت نباشد و به‌گونه‌ای خود را نگران نشان دهد و در مورد نگرانی‌هایش با او صحبت کند. در «سالمندان» این هفته، دکتر علی باغبانیان، روان‌پزشک عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره همین موضوع حرف زده‌ایم.

▪ تعریف استرس در طب چیست؟

تنیدگی یا استرس یا فشار عصبی در روان‌شناسی به معنی فشار و نیرو است و هر محرکی که در انسان ایجاد تنش کند، استرس‌زا یا عامل تنیدگی محسوب می‌شود. تغییر شغل، نقل‌مکان به یک شهر جدید، ازدواج، مرگ نزدیکان و وجود یک بیماری حتی بین اعضای خانواده از جمله عوامل بیرونی رهاسازی فشار عصبی هستند. جالب اینکه حوادث شادی‌آور نیز می‌توانند به همان اندازه وقایع غم‌بار باعث استرس شوند. البته نکته حائز اهمیت این است که همه استرس‌ها و اضطراب‌ها غیرطبیعی محسوب نمی‌شود. چه بسا مقدار کمی اضطراب برای سلامت انسان‌ها لازم است. از دیدگاه روان‌پزشکان اضطرابی بیماری محسوب می‌شود که بر عملکرد شغلی، اجتماعی و ذهنی اثر منفی بگذارد یا برای بیمار غیرقابل تحمل باشد یا عوارض جسمی ایجاد کند.

▪ مهم‌ترین علت‌های موثر در ایجاد استرس در سالمندان چیست؟

نگرانی از ابتلا به بیماری‌های مزمن. در این دوره، این عزیزان نگران بروز برخی اتفاقات هستند که بیشترین نگرانی مربوط به خودشان است و با بروز کوچک‌ترین مشکل، احساس کسالت و تصور می‌کنند به بیماری صعب‌العلاجی مبتلا شده‌اند که همین مساله میزان استرس و اضطراب را در آنها افزایش می‌دهد. علاوه براین، ابتلا به یک بیماری جسمی و بروز مشکلات شنوایی، بینایی، گوارشی و... هم خودبه‌خود باعث اضطراب و استرس می‌شود. نتایج یک پژوهش در استان چهارمحال‌وبختیاری نشان می‌دهد ۵/۴۲ درصد سالمندان از کاهش توانایی‌‌ و ابتلا به بیماری‌های مزمن و ناتوان‌کننده نگران هستند. در این تحقیق آمده است ۱/۲۸ درصد سالمندان نیز از مرگ اقوام، نزدیکان، افراد مورد علاقه و دوستان صمیمی مضطربند و ۱/۱۱ درصد نگرانی از زندگی مستقل و ترس از تنها شدن دارند. همچنین عامل اصلی نگرانی ۶/۹درصد از سالمندان، طردشدگی و ۱/۸درصد نیز کمبود سیستم‌های حمایت‌کننده اجتماعی است. معمولا سالمندان با افزایش سن دچار حالت بدبینی، سوءظن و خوش‌بین نبودن به آینده هستند و همیشه به نیمه خالی لیوان نگاه می‌کنند. بیان نکته‌های مثبت، ایجاد انگیزه و گفتن اینکه حضور سالمندان چقدر می‌تواند باعث دلگرمی و شادی اعضای خانواده باشد، از سطح استرس آنها می‌کاهد.

▪ علاوه براین، بیماری‌ها و اختلال‌های دیگری که در اثر استرس ایجاد یا علایم آنها تشدید می‌شود، چیست؟

استرس طولانی‌مدت عملکرد سیستم گوارشی را هم مختل می‌کند. علایمی مانند تهوع، اسهال ، کم شدن اشتها، سوزش معده، ورم معده، زخم معده، اختلال روده‌ای ویبوست و همچنین بروز مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس از علایم شایع اضطراب است. از سوی دیگر استرس می‌تواند عملکرد قلب را تحت‌تاثیر قرار دهد. متاسفانه بیشترین عارضه استرس در سالمندان افزایش فشارخون است که همراه با افزایش ضربان و احساس تپش قلب است. دردهای قفسه صدری هم جزو علایم اضطراب است. از دیگر عوارض استرس تکرر ادرار است که با ادامه چنین روندی در عملکرد کلیه اختلال ایجاد خواهد شد. استرس در دوران سالمندی، عملکرد جنسی را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد به‌گونه‌ای که زنان دچار سردمزاجی و مردان دچار کاهش میل جنسی یا ناتوانی جنسی می‌شوند. علاوه بر این بروز انزال زودرس نیز از عوارض استرس است.

▪ آیا در دوران سالمندی ارتباطی بین استرس و بروز اختلالات روان‌پزشکی هم وجود دارد؟

بله، حدود ۵۰ درصد مشکل سالمندان در زمینه روان‌پزشکی به دلیل بروز اضطراب از تنهایی یا اضطراب در پی ابتلا به یک بیماری جسمی است. اضطراب مزمن می‌تواند باعث ایجاد برخی از اختلالات روان‌پزشکی شود، مانند بروز مشکلات در خواب به‌طوری که سالمند مضطرب در شروع خواب دچار مشکل و در نتیجه کم‌خوابی خواهد شد. گاهی هم با دیدن کابوس و خواب‌های وحشتناک از خواب بیدارمی‌شود. معمولا افزایش سن با کاهش عملکرد حافظه همراه است اما استرس این عارضه را تسریع و تشدید می‌کند. استرس عملکرد سیستم عصبی را برهم می‌ریزد و سالمند در بیشتر موارد علت سرگیجه و سردرد توام با حالت تهوع و استفراغ خود را نمی‌داند. با واردن شدن استرس این علایم تشدید می‌شود. مطالعه‌ها نشان می‌دهد، استرس طولانی‌مدت به سلول‌های مغز هم آسیب می‌رساند و منجر به افسردگی می‌شود. افسردگی یکی از خطرناک‌ترین اثرات استرس در افراد مسن است. سالمندان مبتلا به آرتروز، عفونت‌های حاد، بیماری‌های ریوی و قلبی با ایجاد استرس، دچار افسردگی هم می‌شوند که در پی آن علایم بیماری تشدید و درمان مشکل‌تر می‌شود.

▪ آیا استرس برعملکرد عاطفی و اجتماعی سالمندان هم اثر می‌گذارد؟

بله، هم عملکرد عاطفی و هم اجتماعی افراد سالمند را دچار مشکل می‌کند. اگر سالمندی به مدت طولانی در معرض استرس و اضطراب باشد جدای از اینکه روابط بین‌فردی او تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد، استرس او با تظاهرهای جسمی نمایان می‌شود. به همین دلیل است که در این دوران باید طبیعی یا غیرطبیعی بودن استرس‌ها مشخص و درصورت غیرطبیعی بودن توجهات لازم انجام شود.

▪ پس در دوران سالمندی باید مراقب استرس‌های طولانی‌مدت بود؟

بله، بحث تواتر یا فرکانس و تکرار استرس بسیار اهمیت دارد. از نظر روان‌پزشکان هرچند تغییرهای کوچک‌ در شیوه زندگی مثل تغییر در دکوراسیون اتاق، تغییر در پوشش و تغییر محل پارکی که سالمندان در آن قدم می‌زنند، باعث ایجاد تنوع و احساس سرزندگی در آنها می‌شود اما این افراد تحمل تغییرهای بزرگ را ندارند و جابجایی محل زندگی یا حتی تغییر در برنامه دید و بازدیدها می‌تواند آنها را دچار اضطراب و استرس کند. هرچند استرس در همه حال باعث از پا درآمدن فرد نمی‌شوند و افراد در بعضی موارد می‌توانند با عوامل استرس‌زا سازگار شوند و نمونه آن خوگرفتن افراد در شرایط سخت و طاقت‌فرسا مثل دوران اسارت یا خوگرفتن به کاری سخت و طاقت‌فرسا مثل شغل آتشکاری در ذوب آهن است ولی گاهی فرد با وجود سازگاری با شرایط استرس‌زا نمی‌تواند از آثار زیانبار آن صددرصد مصون بماند و دچار مشکلات جسمانی، روانی، عاطفی و اجتماعی می‌شود. مثلا فردی که مدت زیادی در اسارت است یا فردی که تحت شرایط بدی در معدن تاریک و دورافتاده‌ای کار می‌کند، بعد از مدتی دچار ناراحتی‌های عاطفی و پیری زودرس خواهد شد.

▪ و حرف آخر؟

به سالمندان توصیه می‌کنم هنگامی که در معرض استرس و اضطراب هستند، درباره نگرانی‌هایشان بنویسند. با نوشتن، میزان اضطراب و استرس آنها کاهش می‌یابد. اگر هم دچار مشکلات جسمانی‌اند، کم‌وبیش آن را بپذیرند؛ مثلا اگر باید از عینک، عصا و... استفاده کنند این مساله را بپذیرند تا بی‌جهت دچار استرس مضاعف نشوند. درمان بیماری‌های زمینه‌ای و روان‌پزشکی در کاهش استرس و اضطراب می‌تواند موثر باشد. پس اگر نیاز است، برای کنترل استرس به پزشک مراجعه کنند تا درمان‌های دارویی تجویز شود. ورزش کنند حتی ورزش‌های سبک به‌خصوص شنا و روش‌های آرام‌بخشی بیشترین تاثیر را در کنترل استرس دارد. گوش دادن به موسیقی شاد، ایجاد سرگرمی، حل جدول، تماشای فیلم، بازی‌های کامپیوتری به‌رغم اینکه گفته می‌شود مناسب کودکان است، انجام فعالیت‌های لذت‌بخش از خوردن گرفته تا تفریح و مسافرت با افزایش ترشح هورمون ضداضطراب باعث کاهش اضطراب و دردهای بدنی می‌شود. هنگام استرس، نوشیدنی‌ای مثل چای سبز یا آب را جرعه‌جرعه بنوشند. چای سبز در کنترل استرس موثر است و بهتر است آن را جایگزین چای سیاه و قرمز کرده و از مواد محرک مانند کافئین، شکلات، کاکائو و نوشابه کمتر استفاده کنند.

راضیه پاشایی