چهل سال خبرنگاری نیم نگاهی به نقش یوسف مازندی در حاکمیت پهلوی دوم

مازندی ها در برابر سرعت تحولات انقلابی در جامعه مات شده بودند و از آنجا که سال ها تغذیه کننده اطلاعاتی و خدمتگزار عناصری بودند که در خارج از مرزهای این مرز و بوم سکونت داشتند, از این رو دیگر ماندن معنی و مفهوم نداشت

نام « یوسف مازندی» شاید برای شماری از پژوهندگان تاریخ معاصر ایران ناآشنا باشد، لیک برای رجال سیاسی و فرهنگی و به ویژه روزنامه‌نگاران عصر « واپسین پهلویِ» بر مسند قدرت، چهره شناخته شده‌ای است. مازندی در فراز و فرود پر تلاطم حدود چهار دهه از تاریخ سیاسی معاصر کشور، حد فاصل جنگ جهانی دوم تا روزهای پایانی انقراض پادشاهی در ایران زمین، فعالیت رسانه‌ای داشت. به رغم این درباره وی آگاهی‌های اندک و ناقصی وجود دارد. مازندی خود را به ما چنین معرفی می‌کند:

متولد شیراز هستم. پدربزرگ من امام جمعه بارفروش مازندران (که بعداً بابل نام گرفت) بود، مردی بود بسیار مقتدر در جامعه و بسیار متعصب در امور دینی. تعصب و اعتقاد مذهبی خود را با قدرت در جامعه و مخصوصاً در خانواده اعمال می‌کرد. پدرم که آگاه و روشن بود نمی‌توانست چنین تعصب خشک را همیشه بپذیرد، این شد که در جوانی ناگزیر از زندگی در مازندران چشم پوشید و به شیراز رفت. پدرم ریشش را تراشید، لباس‌های عادی مردم را پوشید، به اروپا رفت، درس خواند و پروفسور زبان انگلیسی و فرانسه شد. به شیراز بازگشت و همان جا ازدواج کرد. اوایل اسم پدرم « آقا حاج سیدمیرزا علی خان مازندرانی» بود. پدرم می‌گفت : « آن موقع که تازه تلفن نصب شده بود، زمانی که می‌خواستم خود را معرفی کنم می‌بایست دقت بسیاری برای ادای آن اسم صرف می‌کردم. این شد که تمام القاب را حذف کردم و حتی « ران» مازندرانی را کندم و خود را فقط « علی مازندی» معرفی نمودم. ۱

سیدعلی مازندرانی، یوسف را به سان سایر فرزندانش به منظور ادامه تحصیل رهسپار خارج از کشور می‌کند. یوسف در خارج، در یک مدرسه بسیار خشک دینی کاتولیک درس می خواند. در پی خاتمه تحصیل به ایران باز می‌گردد و پیش از این که به خدمت نظام برود، سه سال در شرکت نفت منطقه مسجد سلیمان مشغول به کار می‌شود. با خاتمه خدمت سربازی، از مازندی برای کمک در انتشار یک روزنامه انگلیسی به نام دیلی نیوز در تهران دعوت به عمل می‌آید.

بنابه اظهار مازندی، « همان زمان، خبرگزاری یونایتدپرس در جستجوی یک نفر ایرانی بود که زبان انگلیسی را درست بداند تا به عنوان خبرنگار استخدام کند. من برای این کار انتخاب شدم و از همان هنگام شروع به مخابره خبر و تفسیر از وقایع تاریخی ایران کردم. چندی نگذشت که به عنوان خبرنگار بین‌المللی شناخته شدم». ۲ در حول و حوش سال‌های ۱۳۲۸ و ۱۳۲۹ و جریانات جنبش ملی شدن صنعت نفت، یان فلمینگ، خالق اثر سرشناس و جنجالی جیمز باند، به عنوان دبیر سرویس بین‌الملل روزنامه ساندی تایمز لندن، از مازندی به منظور همکاری با روزنامه به عنوان خبرنگار و تحلیلگر مسائل سیاسی، دعوت به همکاری کرد. این همکاری سال‌ها تداوم یافت، حتی تا زمانی که فلمینگ به کانادا رفت و مدیر « اتحادیه مطبوعات آمریکای شمالی شد»، رابطه این دو گسسته نشد. ۳

آغاز این همکاری در آن مقطع، به خصوص در وقایع پر التهاب آن زمانه که چندی بعد به کودتای آمریکایی ـ انگلیسی ۲۸ مرداد ۳۲ انجامید و رسانه‌های نوشتاری در چم و خم این گذار، نقش‌آفرینی ویژه‌ای داشتند، حائز بسی اهمیت است. دیری نپایید که پس از کودتا، در ۱۹۵۵م/ ۱۳۳۴ش مجله معروف ریدرز دایجست که گفته می‌شود در شمارگان سی و پنج میلیون نسخه منتشر می‌شد در شماره سپتامبر خود، مازندی را « نویسنده و مفسر فوق‌العاده مطلع» به خوانندگانش معرفی کرد. گفته می‌شود « آنچه مازندی به صورت خبر و تفسیر می‌نوشت، حتی از رادیو برازاویل آن زمان (کنگوی فرانسه در آفریقا) با عنوان ” یوسف مازندی از ایران گزارش می‌دهد“ انتشار می‌یافت.» ۴مازندی چندی بعد به عنوان رئیس خبرگزاری یونایتدپرس، همچنین خبرنگار و مفسر سیاسی چندین روزنامه، رادیو و تلویزیون معتبر دنیا در ایران کار خود را دنبال کرد. با این وجود به روایتی، یوسف مازندی با خبرگزاری هاوس نیز معاضدت داشت. این خبرگزاری پیش از خبرگزاری رویتر در تهران فعال بود و نماینده آن شخصی نامبردار به فنزی بود. دفتر این خبرگزاری در نزدیکی دروازه دولت قرار داشت. آگهی‌های شرکت نفت از طریق فنزی در اختیار مطبوعات قرار می‌گرفت و از این راه درآمد سرشاری تحصیل می‌شد. به نظر می‌رسد نخستین دستگاه خبرگیری برای همین دفتر تهیه و تدارک دیده شد. فنزی به مثابه مدیر بازرگانی و سفارش‌گیرنده آگهی‌های تجاری نیز عمل می‌کرد. وی با مازندی پیوندی نزدیک و رفاقتی مطبوعاتی داشت. ۵

یوسف مازندی سال‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، مبادرت به انتشار خاطرات و یادمانده‌های خود با عنوان ایران، ابرقدرت قرن؟ نمود. در بخشی از مقدمه ناشر این اثر که به نظر می‌رسد محصول مشترک عبدالرضا هوشنگ مهدوی (کوششگر) و خسرو معتضد (ویراستار) باشد، می‌خوانیم : « تحلیل‌های جامع او [یوسف مازندی]، تصویر روشنی از حرکت ملی شدن صنعت نفت، هنگام نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق و نیز تغییر و تحول جامعه ایران در دوران قدرت محمدرضاشاه را برای خواننده، شنونده و بیننده جهانی ترسیم می‌نمود». ۶

بر نگارنده پوشیده است که دیباجه‌نویسان اثر که زیر عنوان ناشر مبادرت به آماده ‌سازی و طبع پیشگفتار خود در مطلع کتاب کرده‌اند، با مطالعه کدام یک از گزارش و تحلیل‌های مازندی پی به جامعیت آن بردند. تحلیل‌های جامعی که به نوشته یاد شده « تصویر روشنی از حرکت ملی شدن صنعت نفت، هنگام نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق» را ارائه می‌دهد، آن هم برای « خواننده، شنونده و بیننده جهانی» در کجا یافت می‌شود و امکان بررسی آن وجود دارد؟

---