کشتی سازی راهکاری برای اشتغالزایی

صنعت كشتی سازی همچون صنعت خودروسازی جزء صنایع مادر بشمار می آید كه می تواند عامل توسعه صنعتی و اقتصادی هر كشور و زمینه ای برای رشد صنایع گوناگون باشد

صنعت كشتی‌سازی همچون صنعت خودروسازی جزء صنایع مادر بشمار می‌آید كه می‌تواند عامل توسعه صنعتی و اقتصادی هر كشور و زمینه‌ای برای رشد صنایع گوناگون باشد.

نمونه‌های بارز این امر ژاپن و كره جنوبی هستند كه رشد صنعتی خود را براساس صنعت عظیم كشتی‌سازی پایه گذاری كردند. بطوریكه در ابتدای فرآیند توسعه صنعتی خود در دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی از آن به نحو احسن استفاده و انبوهی از زنجیره صنایع خود را فعال نموده¬اند، و هم اكنون نیز از بزرگترین سازندگان كشتی در دنیا به شمار می¬روند.

ژاپن و كره جنوبی كه امروزه جزء پیشرفته‌ترین كشورهای دنیا محسوب می‌شوند براساس اصول و مفاهیم تجارت صنعتی در دنیا، در طول سالیان مختلف حوزه فعالیت خود را در حوزه های صنایع نساجی، الكترونیك و ماشین سازی تغییر داده‌اند اما هیچ گاه صنعت كشتی سازی را ترك نكرده‌اند و همواره تلاش كرده‌اند بر برتری خود بر این بازار بیافزایند به طوری كه امروزه كره جنوبی ۴۰ درصد و ژاپن ۳۰ درصد از بازار كشتی‌سازی دنیا را در اختیار دارند. در این میان چین به عنوان كشوری كه در سال های اخیر در بخشهای اقتصادی و صنعتی خود رشد فزاینده‌ای را تجربه كرده است، سعی دارد سهم ثابتی از بازار كشتی سازی دنیا را از آن خود كند و این صنعت را به عنوان پشتوانه صنایع در حال رشد خود برگزیده است.

جالب توجه این كه صنعت كشتی سازی در دنیا، جزو صنایع زیان ده محسوب می‌شود و كارخانجات كشتی سازی، به خصوص در جنوب شرقی آسیا با تكیه بر یارانه‌های دولتی، كشتی را پایین‌تر از قیمت تمام شده می‌فروشند. این امر نشان‌دهنده رقابت فوق العاده شدید و حمایت غیرمتعارف دولت‌ها از این صنعت و در نهایت ركود بازار كشتی سازی در اروپا و آمریكا است. درشرایط موجود چگونه است كه با وجود قوانین تجارت آزاد كه یارانه های دولتی در آن مردود هستند، صنعت كشتی‌سازی توانسته سالانه میلیون‌ها دلار یارانه دولتی را به خود اختصاص دهد؟

در كشور ما نیز به دلیل بهره‌مندی از بازار گسترده داخلی در بخشهای مختلف صنایع دریایی از قبیل كشتی سازی و فراساحل، در سالهای اخیر میزان حمایت‌های دولتی از این بخش افزایش یافته است. به‌گونه‌ای كه انتظار می‌رود در آینده نزدیك ایران به عنوان یكی از كشورهای صاحب نام در صنعت كشتی سازی شناخته شود.

در حال حاضر نیز براساس آخرین آمار سازمان جهانی تجارت و توسعه UNCTAD))، تا پایان ماه اكتبر سال ۲۰۰۵ میلادی جمهوری اسلامی ایران با دریافت سفارش ساخت ۲۷ فروند كشتی با مجموع تناژ ۷۹۲ هزار تن DWT توانست جایگاه خود را به عنوان بزرگترین كشتی ساز خاورمیانه حفظ كند.

به عقیده اكثر كارشناسان ساخت كشتی بدون دریافت یارانه‌های دولتی امكان پذیر نیست. در واقع انعقاد قرارداد با سازندگان داخلی نشان داد كه دولت با درك مزایای این صنعت و تامین ۹۰ درصد از منابع مالی قراردادها از صندوق ذخیره ارزی، نخستین گامها را در عرصه حمایت از صنایع دریایی برداشته است. از جمله مزایای ساخت كشتی در داخل كشور در بخشهای صنعتی و اقتصادی می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

●فعال سازی صنایع جانبی

صنعت كشتی سازی‌به طور میانگین با ۴۰ صنعت به طور مستقیم و با ۶۰ صنعت به طور غیرمستقیم و در مجموع با ۱۰۰ صنعت جانبی مرتبط است. صنایع فولاد، جوش، رنگ، فایبرگلاس، شكل دادن ورق های فولادی و آلومینیومی، تعمیر و نگهداری دستگاه و قطعات، مونتاژ، الكترونیك و تجهیزات الكتریكی، تزئیناتی و رفاهی، تأمین تجهیزات و دستگاه‌ها و در یك تقسیم بندی كلی‌تر، آموزش و تحقیقات، مونتاژ و تولید، تعمیر و نگهداری، اوراق، حمل و نقل، بهره برداری از منابع دریا، تفریحی و توریسم، موسسات استاندارد و رده بندی دریایی، از جمله صنایع جانبی هستند كه به طور مستقیم یا غیر مستقیم با صنعت كشتی‌سازی در ارتباطند. به طور متوسط ۶۷ درصد از هزینه ساخت كشتی به فعالیتهای خارج از كارخانه وابسته است كه این امر به معنی ایجاد بازار برای صنایع بالا دستی صنعت كشتی‌سازی است.

●اشتغال زایی

تقریبا به ازای هر فرد فعال در مجتمع‌های كشتی‌سازی، ۲ نفر در صنایع مرتبط با آن در خارج از كارخانه فعالیت می‌كنند. همان طور كه اشاره شد صنعت كشتی سازی با صنایع بالادستی بسیاری مرتبط است. بطور مثال، برای ساخت یك فروند كشتی با ظرفیت ۲۰ هزار تن، حدود ۲/۱ میلیون نفر ساعت صرف می‌شود. با توجه به این كه صنعت كشتی‌سازی در زمره صنایع با تكنولوژی بالا بشمار می‌آید و در ساخت آن از سیستم غیر مدولار استفاده می‌شود، لذا اشتغال زایی این رشته در مقایسه با سایر رشته‌های صنعتی دیگر، بسیار بالاتر است بطوریكه بیش از ۵۰ درصد نیروی انسانی مورد نیاز را كارگران غیرماهر تشكیل می‌دهند.

در یك بررسی آماری، مجتمع كشتی سازی و صنایع فراساحل ایران در ظرفیت كامل خود حدود ۵۰ هزار نیروی انسانی اعم از متخصص، تكنسین و كارگر نیاز دارد. در صورتی كه در صنایع با تكنولوژی بالا (مانند هواپیماسازی) كه به دقت و ظرافت بالایی نیاز دارد، این میزان اشتغال‌زایی كمتر است و بیشتر كار توسط دستگاه‌های خودكار انجام می‌شود و نیاز آن به نیروی كار معمولی كاهش می‌یابد.

براساس سند فرابخشی توسعه اشتغال و كاهش بیكاری، در برنامه چهارم توسعه علاوه بر تثبیت فرصتهای شغلی موجود، ایجاد متوسط سالانه حدود۹۰۰ هزار فرصت شغلی جدید پیش‌بینی شده است. این در حالیست كه به گفته كارشناسان با برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری مناسب، می‌توان بالغ بر۲۰۰ هزار فرصت شغلی در بخش كشتی سازی ایجاد كرد.

علاوه بر این گسترش صنایع دریایی و كشتی‌سازی در كشور به دلیل فعال كردن صنایع جانبی بسیار و اشتغال‌زایی فراوان می‌تواند عامل موثری در رسیدن به رشد اقتصادی ۸ درصدی در پایان برنامه چهارم توسعه محسوب شود.

این تجربه در سایر كشورها نیز مورد آزمایش قرار گرفته است. به طور مثال چین كه با مشكل ازدیاد جمعیت و اشتغال‌زایی مواجه است، صنعت كشتی سازی را به عنوان بهترین راه حل شناخته و در حال توسعه كارخانه ‌های كشتی‌سازی است.

در ژاپن نیز در سال ۲۰۰۱ میلادی، تعداد ۱۲۰ هزار نفر دربخشهای مختلف صنعت كشتی سازی نظیر كارخانه‌های كشتی سازی و صنایع جانبی مشغول به كار بوده اند. از این تعداد ۴۸ هزار نفر به طور مستقیم، ۳۳ هزار نفر در شركت های پیمان كاری و ۳۹ هزار نفر در صنایع جانبی اشتغال داشته‌اند. در ایران نیز استفاده از شركتهای پیمان كاری می‌تواند اشتغال‌زایی فراوانی را به دنبال داشته باشد.

براساس سند فرابخشی توسعه اشتغال و كاهش بیكاری در برنامه چهارم توسعه، میزان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت در استانهای ساحلی كشور نزدیك به ۷۵۰ هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شده است. این در حالی است كه بر اساس آمار سال ۸۳، از مجموع ۴ میلیون نفر جمعیت مستعد كار ساحلی كشور، بیش از ۵۳۰ هزار نفر بیكارند.

اگر بتوانیم نقش صنایع داخلی در كشتی سازی را به ۲۵ درصد برسانیم سالانه بازار كاری به ارزش ۲ میلیارد دلار ایجاد می‌شود.

علاوه بر این تفاوت دستمزد نیروی كار داخلی و خارجی می‌تواند در كاهش قیمت كشتی مؤثر باشد. متوسط دستمزد روزانه نیروی كار در آمریكا ۵۷ دلار، اروپا ۲۵ دلار و در كره ۱۵ دلار است.

رسول رضایت

منابع:

انجمن مهندسی دریایی ایران

نشریه Tradewinds

---