فلسفه غیبت در زبان دانایان غیب

پیامبر اکرم و ائمه (ع) نخستین کسانی هستند که به منظور رفع شبهات، از علت غیبت سخن رانده اند و در مجموعه های روایی، احادیث زیادی در این باب جمع آوری شده است.نعمانی از علی(ع) نقل می …

پیامبر اکرم و ائمه (ع) نخستین کسانی هستند که به منظور رفع شبهات، از علت غیبت سخن رانده اند و در مجموعه های روایی، احادیث زیادی در این باب جمع آوری شده است.نعمانی از علی(ع) نقل می کند که ایشان دلیل غیبت را : غربال انسانهای صالح از گمراه و دانا و نادان می داند[۱] و بر اساس روایت دیگری، حضرت در منبر کوفه فرمود:

" زمین، از حجت الهی خالی نمی ماند، ولی خداوند به دلیل ستم پیشه بودن خلق و ستم و زیاده روی، آنان را از وجود حجت بی بهره می سازد[۲]

روایات دیگری که بیشتر در عصر تقیه جمع آوری شده اند، حاکی از این هستند که بیشتر قادر به درک فلسفه حقیقی غیبت نیست و این راز، پس از ظهور آشکار خواهد شد.

در دوران امامت حضرت باقر( از ۹۵ تا ۱۱۴ ه ق) و حضرت صادق( از ۱۱۴ تا ۱۴۸ ه ق) با توجه به نهضتهای دینی و بازار گرم مناظره های مذهبی و ضرورت نقد عقاید کیسانیه، زندیه، غلات و اسماعیلیه، در خصوص غیبت امام، به فلسفه غیبت توجه بیشتری صورت گرفت. روایات زیادی از امام صادق در این زمینه به دست ما رسیده است.

عبیدالله بن فضل هاشمی می گوید: از امام ششم شنیدم که فرمود:" صاحب الامر، غیبتی دارد که تخلف ناپذیر است و هر جوینده باطلی در آن به شک می افتد و اجازه نداریم علت آن را بیان کنیم. حکت غیبت او، همان حکمتی است که در غیبت حجتهای پیشین وجود داشته است و پس از ظهور، روشن خواهد شد، چنانکه حکمت کارهای خضر از شکستن کشتی و کشتن پسر بچه و برپا داشتن دیوار شکسته، وقتی برای موسی روشن شد که آن دو، از هم جداشدند. غیبت امری از امور الهی و سری از اسرار و غیبتی است از غیبتهای او[۳]

در روایت دیگری، امام صادق(ع) علت غیبت را آزمایش الهی می داند[۴]از دید امام جعفر صادق(ع) تصدی خلافت توسط عباسیان به معنای غصب حقوق سیاسی ایشان، به عنوان پیشوای بر حق مسلمانان بود و عباسیان، از همان ابتدا نسبت به ایشان و علویان بدگمان شدند. امام که سیاست تقیه را درپیش گرفته بود، احادیثی را در زمینه غیبت امام عصر(ع) در میان راویان حدیث شیعه نشر داد و این نکته را روشن ساخت: بر امام منصوص الهی، لازم نیست، قیام کند، تا حقوق سیاسی خود را به دست آورد. او، باید رهبری روحانی خود را داشته باشد و وظایف خویش را انجام دهد، تا زمانی که جامعه، خود، به اندازه کافی از آگاهی و شعور سیاسی بر خوردار شود و با مراجعه به ائمه (ع) خواستار برقراری حکومت اسلامی و شیعی گردد.

بر مبنای همین عقیده بود که امام صادق(ع) آشکار اعلام کرد: "مهدی، به قدرت سیاستی دست خواهد یافت[۵]

امام صادق(ع)، به گونه روشن، بیان کرد که کدام یک از فرزندان ایشان، مهدی شمرده می شود[۶] و پیش از ظهورش او را غیبتی باید و منشا او چیزی جز خوف از کشته شدن [۷] و عدم آمادگی مردمان نیست. و به دوستان خود توصیه کرد که در هر بامداد و پسین، در انتظار فرج باشند[۸]

در بیان امام صادق(ع) فلسفه غیبت و انتظار رابطه تنگاتنگی دارند و هر دو، به فعا انسانها باز می گردند. چون این مردم هستند که شایستگی خود را برای ظهور یا عدم ظهور امام غایب، به نمایش می گذارند و با کارهای ناپسند خود، بین خویشتن و امام حجاب می گردند، از این روی، به همه شیعیان خود شفارش می کند:

" در دولت باطل خموش و چموش باشند و در انتظار دولت حق به سر برند و بدانند که خدا، حق را به کرسی خواهد نشاند و باطل را محو خواهد ساخت."

از آنان می خواهد:

" هدنه و آرامش بر دین داری خود صبر کنند[۹]

امام صادق(ع) از ستمی که بر شیعیان اعمال می شد، غفلت نداشت و به همین دلیل، تعمق در فلسفه و علت غیبت را سفارش می کرد.

امام صادق(ع) به عمار ساباطی فرمود:

" شما، به چشم خود، نگاه کنید که حق امام شما و حق خود شما در دست ستمکاران است. آنان جلو شما را گرفته اند و دارایی شما را برده اند و شما را ناچار کرده اند به کشت و کار و تلاش برای گذراندن و خرج دنیا و طلب معاش زندگی و صبر بر دینداری خودتان و عبادت مخصوص به خودتان و اطاعت از امام خودتان با بیم از دشمن[۱۰].

- " غیبت نعمانی" ترجمه جواد غفاری / ۲۰۲، صدوق، تهران [۱]

- " همان مدرک" / ۲۰۳[۲]

- " کمال الدین"، ج ۲/۱۵۸[۳]

- " غیبت نعمانی"، / ۲۴۳ [۴]

- " کمال الدین" / ۵۹[۵]

- "کافی" کلینی، ج ۱/۴۳ [۶]

- " همان مدرک" / ۳۳۸ [۷]

- همان مدرک[۸]

- کافی/ کلینی [۹]

- همان منبع [۱۰]