چه کسانی به روانپزشک نیاز دارند؟

گاهی کسانی که به ما روان‌پزشکان مراجعه می‌کنند می‌گویند صداهایی غیرواقع می‌شنوند (توهم شنوایی)، چیزهایی غیرواقع می‌بینند (توهم بینایی) و عقایدی غریب چون ارتباط با بیگانه‌های …

گاهی کسانی که به ما روان‌پزشکان مراجعه می‌کنند می‌گویند صداهایی غیرواقع می‌شنوند (توهم شنوایی)، چیزهایی غیرواقع می‌بینند (توهم بینایی) و عقایدی غریب چون ارتباط با بیگانه‌های فضایی (هذیان) دارند...

بیشتر ما به‌راحتی چنین کسی را «بیمار» می‌نامیم. ولی وقتی کسی بداخلاق است، سختگیری یا لجبازی می‌کند، چطور؟ اگر به چنین کسی پیشنهاد مراجعه به روان‌پزشک یا درمان دهیم، با اعتراض او در قالب بیان جمله‌ای مثل «یعنی من بیمار روانی‌ام!؟» روبرو خواهیم شد.

قبل از بررسی تفاوت میان این دو گونه نشانه‌ها به مثال دیگری توجه کنید؛ خانواده‌ای را تصور کنیم که در آن شوهر شخصیت ضداجتماعی دارد، به زبان ساده‌تر، خودخواه است، رنج و شادی دیگران برایش بی‌اهمیت است و آنها را فدای خواسته‌های خود می‌کند. همسر وی به‌دلیل آسیب‌هایی که در این رابطه یکسویه دیده به روان‌پزشک مراجعه کرده‌است. خیلی وقت‌ها وقتی پزشک درمانی برای جبران این آسیب‌ها به خانم پیشنهاد می‌کند،با این جمله اعتراضی روبرو می‌شود که «یعنی فکر می‌کنید من بیمارم؟ شما جای من بودید به هم نمی‌ریختید؟ من که بی‌دلیل اینطور نشده‌ام! به‌خاطر کارهای شوهرم من باید درمان بشوم؟»

مانند بسیاری از مفاهیم دیگر، مفهوم بیماری روانی نیز می‌تواند یک معنی عام (مفهومی ‌که مردم درک می‌کنند) و یک معنی خاص (مفهومی‌ که متخصصان در نظر دارند) داشته باشد. این دو مثال و مثال‌های فراوان دیگر از آنچه در رابطه روان‌پزشک- مراجع دیده می‌شود، نشان می‌دهد این دو معنی فاصله قابل‌توجهی با هم دارند.

شاید توصیف معنی خاص بیماری روانی ساده‌تر باشد؛ اساسا پزشکان هر وضعیتی که منجر به اختلال در کارآمدی (شغلی، اجتماعی، تحصیلی و...) شود یا ناراحتی قابل‌توجه برای فرد ایجاد کند، وضعیتی «بیمارگونه» می‌دانند.

اینکه مردم به چه حالتی «بیماری روانی» می‌گویند و چرا، بسیار پیچیده‌ است ولی عموم مردم حالت‌هایی ناشایع به‌شدت ناتوان‌کننده و آسیب‌رسان به خود و دیگران را که شرایط فرد وجود آن را توجیه نمی‌کند، «بیماری روانی» می‌نامند. نمی‌خواهم از زاویه دید یک متخصص تعریف خاص از مفهوم بیماری را صحیح بدانم زیرا عوامل بسیاری را در این مورد باید درنظر گرفت ولی اگر لحظه‌ای این معیارهای عامیانه را بر بیماری‌های غیرروان‌پزشکی منطبق کنیم، در آن صورت شاید فقط بیماران سرطانی به پزشک متخصص داخلی مراجعه می‌کردند.

اگر قرار باشد من به این پرسش که چه کسی باید به روان‌پزشک مراجعه کند، این چنین پاسخ دهم که: «هر کسی که می‌خواهد خود یا یکی از نزدیکانش کارآمدی بیشتری نسبت به وضع فعلی داشته باشد و احساسات خوشایندتری را آن هم پایدارتر و ماندگارتر تجربه کند»، ممکن است گامی‌ در حل بخشی از این سوء‌تفاهم‌ها بردارم؛ همان‌گونه که تنها هدف بسیاری از کسانی که نزد متخصص پوست می‌روند، زیباتر شدن است.

دکتر محمد دهقانی

متخصص اعصاب و روان عضو کمیته روان‌درمانی انجمن علمی‌ روان‌پزشکان ایران