صلح جهانی عاملی كلیدی در تعدیل بازار بنزین

یكی از مشكلات بسیار بزرگ و آسیب رسان اقتصاد جهانی سیر رو به رشد قیمت انواع منابع انرژی به خصوص نفت و گاز طبیعی و فراورده های آنها به خصوص بنزین است

یكی از مشكلات بسیار بزرگ و آسیب‌رسان اقتصاد جهانی سیر رو به رشد قیمت انواع منابع انرژی به خصوص نفت و گاز طبیعی و فراورده‌های آنها به خصوص بنزین است.در سال اخیر ما شاهد بودیم كه قیمت نفت در بازار های بین المللی افزایش چشمگیری داشته است كه دلایل مختلفی از جمله تنشهای ژئوپولتیكی و سیاستهای كشورهای تولید كننده عامل آن بوده‌اند و در این مورد مقالات و گزارشهای بسیار زیادی انتشار یافته است. اما به راستی دلیل رشد قیمت بنزین در این چندین سال و افزایش این نرخ در ماههای اخیر چیست؟

به گزارش مركز تحقیقات انرژی ایالات متحده امریكا قیمت بنزین در بازار مصرف تركیبی است از هزینه‌های مختلف. طبق این گزارش ۵۵ درصد از قیمت بنزین به قیمت نفت خام مرتبط است و ۲۲ درصد نیز هزینه های پالایشگاهی را دربرمی‌گیرد. ۱۹ درصد قیمت هر گالن بنزین به دلیل مالیاتهایی است كه به دولت تعلق دارد و حدود ۴ درصد از قیمت هر گالن بنزین هزینه بازاریابی و توزیع این سوخت است.

در حال حاضر متوسط قیمت هر گالن بنزین در امریكا ۳ دلار است .البته در بعضی ایالتها هر گالن بنزین كمتر از ۳ دلار و در برخی ایالتها بیشتر از این مقدار است.بازار بنزین در امریكا در مقایسه با كشورهای اروپایی وضعیت بهتری دارد.در بعضی از كشورهای اروپایی قیمت هر گالن بنزین بیش از ۶ دلار است كه هزینه قابل ملاحظه‌ای را به مصرف كنندگان تحمیل كرده است.عامل اساسی در تغییر قیمت بنزین در كشورهای مختلف جهان سیاستهای دولتها به خصوص نرخ بالای مالیات است. آمارها نشان می‌دهد در بعضی از كشورهای اروپایی مالیاتها ۷۵ درصد از كل قیمت هر گالن بنزین را تشكیل می دهند و همین امر سبب شد تا هر گالن بنزین در این كشورها با قیمتی بیش از ۷ دلار به فروش برسد.در حال حاضر رانندگان برای تهیه سوخت مورد نیاز خودروهای خود در كشور هلند بالاترین قیمت و در ونزوئلا پایین ترین قیمت را می پردازند.بعد از هلند كشورهای نروژ و ایتالیا قرار دارند كه در این زمینه ركورد دار هستند.

NPR مصاحبه‌ای را با یكی از اعضای دپارتمان انرژی ایالات متحده امریكا در مورد دلایل رشد بیش از حد قیمت بنزین و راههای جلوگیری از ادامه روند رشد آن انجام داده است. این دپارتمان یكی از مراجع اصلی و با اهمیت در بخش انرژی امریكا است كه هر ساله تحقیقات مفصلی در مورد انرژی و موضوعات مرتبط با آن انجام می‌دهد. جاستین سالیوان یكی از اعضای دپارتمان در پاسخ به سوالات خبرنگار NPR چنین می‌گوید:

●چه عواملی سبب شده است تا قیمت بنزین با این نرخ بالا افزایش یابد؟

با توجه به سهم قابل توجه قیمت نفت خام در تعیین قیمت بنزین می توان اصلی ترین و بزرگترین فاكتور را افزایش قیمت نفت خام و هزینه های پالایشگاهی در سالهای اخیر و تسریع نرخ رشد آن در ماههای آغازین سال ۲۰۰۶ میلادی دانست.

اگر فرض كنیم قیمت هر گالن بنزین در بازار مصرف ۹۰/۲ ( متوسط قیمت هر گالن بنزین در ماه مارس) دلار باشد، نفت خام عامل ۶۰/۱ دلار از این قیمت است. پیش‌بینی می‌شود با توجه به تنش های موجود در كشورهای عراق، نیجریه و خلیج مكزیك كه سبب تنزل نرخ تولید شده است قیمت نفت خام تا پایان سال جاری ۳۳ درصد ارتقا یابد كه این رشد بحرانی عظیم در دنیای انرژی به وجود خواهد آورد.

از طرف دیگر با در نظر گرفتن قیمت ۹۰/۲ دلار برای هر گالن بنزین، ۶۴ سنت از این قیمت به دلیل هزینه‌های پالایشگاهی اضافه شده است. طی سالهای اخیر هزینه‌های پالایشگاهی افزایش یافته است و همین مساله به سیر رشد قیمت بنزین دامن زده است.طی سه ماه اول سال جاری سیر رشد این هزینه ها بیشتر شد زیرا شمار زیادی از واحدهای پالایشگاهی برای انجام كارهای تعمیراتی تجهیزات و یا تكمیل تجهیزات خود تعطیل شدند و تعداد فعالان این بخش تنزل یافت.شمار زیادی ازپالایشگاههای امریكا هنوز نتوانسته‌‌اند آسیب‌های حاصل از طوفان كاترینا را در سال گذشته بازسازی كنند و همین مساله باعث كاهش راندمان آنها و افزایش هزینه های پالایشگاهی شده است.

در قیمت فرض شده در بالا ۵۵ سنت به دلیل مالیات و ۱۱ سنت به دلیل هزینه های توزیع و بازاریابی به قیمت هر گالن بنزین افزوده شده است.

بنابراین افزایش قیمت نفت خام و هزینه های پالایشگاهی سبب شد تا قیمت بنزین كه یكی از فراورده‌های نفتی است افزایش یابد.اما چرا در این شرایط شركتهای نفتی جهان خبر از رشد سودآوری خود و افزایش سود خالص می دهند؟ آیا آنها برای افزایش سودآوری خود قیمت این منبع عظیم انرژی را به صورت مجازی بالا نگه نداشته اند؟

شركتهای بزرگ نفتی سهم اعظم درآمدشان را از تولید نفت خام بدست می‌آورند. این شركتها زمانی كه قیمت نفت پایین‌تر بود در حوزه‌های نفتی سرمایه‌گذاری كردند و زمینه را برای بهره‌برداری از آنها در سالهایی كه قیمت سیر صعودی داشت فراهم آوردند. آنها سرمایه‌گذاری‌های خود را زمانی آغاز كردند كه قیمت هر بشكه نفت ۲۵ دلار بود و حال هر بشكه نفت خام به قیمت بیشتر از ۷۰۱ دلار مبادله می شود .این تفاوت فاحش خود زمینه رابرای شركتهایی كه در حال استفاده از سرمایه‌های گذشته هستند فراهم می‌آورد. وضعیت كنونی شركتهای نفتی مشابه كشاورزی است كه می تواند هر بوشل ذرت را به قیمت ۵۰/۱ دلار تولید كند.حال اگر قیمت هر بوشل ذرت در بازار مصرف به ۷۵/۱ دلار برسد وی به ازای هر بوشل ۲۵/۰ دلار سود می برد و اگر قیمت هربوشل در بازار مصرف به۲۵/۲ دلار برسد نرخ سودآوری او بیشتر خواهد شد. در مقابل اگر قیمت بازار به یك دلار تنزل یابد این كشاورز زیان زیادی متحمل خواهد شد و هزینه تولیدش از درآمد حاصل از فروش وی بیشتر می‌شود. این وضعیتی است كه در شركتهای نفتی به‌وجود آمده است. آنها به دلیل رشد قیمتهای بازار سود زیادی به دست آوردند ولی قدرت كنترل خود را روی قیمت گذاری تولیداتشان در بازار از دست داده اند و تنها یك تولید كننده صرف بدون تاثیر در بازار قیمت هستند.

منتقدان ممكن است بگویند قدرت رقابت در صنعت نفت خیلی كمتر از بازار ذرت است كه این مساله هم كاملا صحیح است. اما موضوع با اهمیت این است كه اگرچه در دنیای واقعی شركتهای تولید كننده كنترل چندانی روی قیمت نفت ندارند ولی اگر هم داشتند اجازه نمی دادند قیمت هر بشكه نفت به ۱۰ دلار برسد یعنی قیمتی كه در سال ۱۹۹۸ میلادی بر بازار حاكم بود و بسیاری از آن متضرر شدند. روشن است كه این شركتها هم از كاهش قیمت نفت جلوگیری می كنند و این چندان عجیب و دور از ذهن نیست.

●اگر شركتهای تولید كننده قیمت نفت را در بازار مصرف تعیین نمی كنند، پس چه كسی قیمت این منبع عظیم انرژی را تعیین می كند؟

تعیین قیمت نفت را بازار جهانی انجام می دهد.بازار تصمیم می گیرد كه مردم جهان نفت را با چه قیمتی خریداری كنند .یكی از عوامل مهم در نحوه تصمیم گیری بازار میزان ثروت جهان است و از آنجا كه دنیا هر روز ثروتمند تر می شود پس شمار بیشتری از مردم توان خرید نفت در قیمتهای بالا را دارند.برای مثال كشورهای چین و هند در سالهای اخیر با سرعت زیادی رشد كردند و تقاضای نفت آنها بیشتر شده است. این در حالیست كه دو كشور مذكور در سالهای گذشته جزو فقیرترین كشورهای جهان بودند.امریكا نیز كه در شمار بزرگترین مصرف كنندگان نفت خام در جهان است هر ساله حجم قابل توجهی از نفت مصرفی خود را از كشورهای نفت خیز جهان وارد می‌كند. در همین زمان یعنی در دورانی كه تقاضای نفت با سرعت ارتقا می یابد به دلیل بی ثباتی‌های سیاسی و ضعفهای زیرساختی این صنعت در كشورهای نفت خیز عرضه نفت تنزل یافته است و سخنانی در مورد احتمال كمتر كردن تولید به گوش می رسد .بنابراین ما در بازاری قرار داریم كه تقاضای آن با سرعت زیاد در حال افزایش است در حالی كه نظام عرضه بسیار آسیب‌پذیر و نامناسب است .بازار برای ایجاد تعادل نسبی چاره‌ای جز افزایش قیمت ندارد.

●اگر بازار قیمت نفت را تعیین می‌كند، پس نقش اوپك در بازار نفت چیست؟ آیا این سازمان می‌تواند روی قیمت تاثیر بگذارد یا خیر؟

اوپك با تعیین محدودیت در میزان نفت تولیدی كشورهای عضو این سازمان سعی می كند قیمت نفت را بالاتر از سطحی كه بازار تعیین می كند قراردهد.البته این قیمت نباید در حدی باشد كه رقبای تازه‌ای برای اوپكی ها ایجاد كند.در واقع اوپك با ایجاد محدودیت در عرضه سبب افزایش قیمت این منبع انرژی می شود.این تاثیر گذاری حتی در شرایط فعلی كه اغلب اعضای اوپك بیشتر از ظرفیت مصوب توسط اوپك تولید می كنند نیز وجود دارد كه نشان از نقش پررنگ این سازمان در بازاردارد.

تولید نفت كشور عراق هنوز به سطحی كه پیش از جنگ تولید می شد نرسیده است، آیا این مساله می تواند یكی از عوامل با اهمیت در رشد قیمت نفت در بازار جهانی باشد یا خیر؟

بله، در ژانویه سال ۲۰۰۳ میلادی یعنی پیش از حمله امریكا به عراق این كشور روزانه ۵/۲ میلیون بشكه نفت تولید می كرد.اما بعد از جنگ به یكباره سطح تولید این كشور تنزل یافت تا اینكه در سال ۲۰۰۴ این كشور توانست روزانه۳/۲ میلیون بشكه نفت تولید كند.در سال ۲۰۰۵ میلادی عراق روزانه كمتر از ۲ میلیون بشكه نفت تولید می كرد.و در ژانویه سال ۲۰۰۶ میلادی تولید نفت این كشور ۶/۱ میلیون بشكه در روز بود.این كاهش سطح تولید به تنهایی نمی تواند آسیب زیادی به بازار نفت جهان وارد آورد اما زمانی كه این نزول در كنار مشكلات عرضه و كاهش تولید نیجریه، ونزوئلا و خلیج مكزیك قرار بگیرد بحرانی عظیم بوجود می‌آورد.

●برخی از افراد حزب جمهوریخواه در امریكا خواستار باز كردن منطقه پناهگاه حیات وحش ملی اركتیك الاسكاANWR به روی واحدهای اكتشافی و استخراجی نفت هستند.ایا این مساله نمی تواند به بحران بازار نفت پایان دهد؟

تحقیقات دپارتمان انرژی امریكا نشان می دهد اگر تمامی حوزه های نفتی این منطقه مورد بهره برداری قرار بگیرد تنها روزانه ۹۰۰هزار بشكه نفت به عرضه نفت جهان اضافه می شود یعنی معادل میزانی كه در فاصله ۳ سال جنگ عراق از سهم تولید این كشور كاسته شد.از طرف دیگر این روند مدت زیادی ادامه نمی یابد زیرا ظرفیت این حوزه ها بسیار كم است و اگر بهره برداری شود تنها چند سال می تواند به كار خود ادامه دهد و بعد از آن كاملا تخلیه می شود.

●باز هم به بحث بنزین برگردیم. آیا در مقایسه با بحران قیمتی دهه ۱۹۷۰ میلادی و ۱۹۸۰ میلادی قیمت كنونی بنزین در بازار مصرف بالا است یا خیر؟

طی دو سال گذشته قیمت بنزین در بازارهای جهانی با سرعت بسیار زیادی افزایش پیدا كرد.اما در این فاصله زمانی و طی ۱۰ سال اخیر نرخ رشد قیمت دیگر كالاهای مصرفی بیشتر از نرخ رشد بنزین بوده است.در ماه مارس سال ۱۹۸۱ میلادی ، متوسط قیمت هر گالن بنزین در امریكا ۴۲/۱ دلاربود و اگر قیمت بنزین نیز با همان نرخی كه قیمت دیگر كالاهای مصرفی افزایش یافته است ارتقا پیدا می كرد باید در اواخر بهار سال ۲۰۰۶ میلادی قیمت هر گالن بنزین در امریكا ۰۸/۳ دلار باشد. البته قیمت بنزین در برخی دیگر از كشورها دو برابر امریكا است .رانندگان كشورهای انگلیس، ایتالیا و هلند برای هر گالن بنزین بیشتر از ۶ دلار در ماه مارس می پرداختند در حالی كه كشورهای نفت خیزی چون كویت، ونزوئلا و نیجریه هر گالن بنزین رادر اواخر بهار كمتر از ۱ دلار خریداری می كنند.

●آیا مدركی وجود دارد كه مردم دراثر افزایش قیمت بنزین عادتهای مصرفی خود را تغییر داده اند یا خیر؟

زمانی كه از یك راننده در ایستگاههای سوخت گیری سوال كنید كه در این شرایط میزان مصرف خود را كاهش خواهند داد یا خیر آنها پاسخ می‌دهند كه قطعا این كار را انجام می دهند.ولی تحقیقات دپارتمان انرژی امریكا نشان می دهد میزان مصرف بنزین در ایالات متحده امریكا در سال ۲۰۰۶ میلادی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۰۵ بیشتر است .احتمال می رود با افزایش قیمت بنزین نرخ رشد مصرف اندكی تعدیل شود ولی رشد قیمت سوخت تا به حال سبب كاهش مصرف نشده است و همواره ما شاهد افزایش میزان مصرف سوخت نسبت به سالهای گذشته بودیم.

از طرف دیگر آمار نشان می‌دهد متقاضیان خرید خودرو به وضعیت حاكم در بازار بنزین عكس العمل نشان می دهند و به دنبال خودروهایی هستند كه یا هیبریدی باشد یا میزان مصرف بنزین آنها نسبت به دیگر خودروها كمتر باشد.

●از نظر شما برای حل این بحران راهی وجود دارد ؟

حل این بحران در دو مرحله كوتاه مدت و بلند مدت امكان پذیر است.در كوتاه مدت تنها راه ممانعت از افزایش مشكلات بازار انرژی تغییر فاكتورهای بازار یعنی عرضه و تقاضا است.در صورتیكه عرضه نفت خام افزایش یابد بحران این بازار بر طرف می شود اما برطرف شدن این بحران مستلزم برقراری صلح و آرامش در كشورهای نفت خیز یا به عبارت دیگر ایجاد صلح در سراسر دنیا است. البته در كوتاه مدت كه امكان تغییر سطح عرضه بسیار كم است بهترین راه حل كاهش تقاضا است كه می تواند سبب تعدیل نسبی بازار شود ولی ادامه روند كاهش تقاضا نمی تواند برای مدت زمانی طولانی ادامه یابد و همین مساله اجرای این طرح را برای ایجاد تعادل در بازار در دراز مدت غیر ممكن می سازد.

در دراز مدت بخش عرضه تاثیر بیشتری در تعدیل بازار دارد. زیرا در دراز مدت فرصتهای زیادی برای كشف و توسعه حوزه های نفتی جدید، ساخت پالایشگاههای جدید با تجهیزات كامل، تغییر تكنولوژی به منظور كاهش مصرف سوخت در وسایل مختلف و انواع خودروها در اختیار فعالان بازار است و حتی ممكن است فعالیتهای تحقیقاتی برای پیدا كردن سوختهای جایگزین نفت و بنزین به نتیجه مطلوب رسیده باشد كه خود سبب تعدیل بازار خواهد شد.

مونا مشهدی رجبی