نظریه های کلاسیک پیرامون جهانی شدن(1): سن سیمون

رضا محمودی

مقدمه
امروزه با پرشتاب و گسترده تر شدن فرایند جهانی شدن زمینه مناسب و انگیزه ای جدی به منظور بررسی و تحلیل این فرایند شکل گرفته است . اقتصاددانان ، جامعه شناسان، فرهنگ پژوهان و نظریه پردازان علوم سیاسی پیرامون جنبه های گوناگون این فرایند چند وجهی می اندیشند و ثمره کار و پژوهش تخصصی آنها، نظریه هایی در رابطه با پیدایش، گسترش و تشدید فرایند جهانی شدن و تأثیرات و پیامدهای آن و چشم اندازها و افق های پیش رو در زندگی اجتماعی، در جهان معاصر است. نظریه های جهانی شدن به آنچه در چندین سال اخیر ارائه شده است، محدود نمی گردد. جدا از نظریه پردازان معاصر، در دهه های پس از جنگ دوم جهانی نیز از فرایند جهانی شدن و عوامل دخیل در آن سخن به میان آمده است، ولیکن ریشه آراء ارائه شده در قرن بیستم را می بایست در نظریات جامعه شناسان کلاسیکی همانند دورکیم (E.Durkheim)، مارکس (K.Marx )، وبر (M.Weber) که کم و بیش در این باره اندیشیده اند، جستجو کرد. اگرچه آراء این نظریه پردازان با آنچه امروز جهانی شدن تعریف می شود تفاوتهایی دارد ولیکن سخن از همگرایی ها و وابستگی ها و تحول ساختاری جوامع بشری نکات حایز اهمیتی است که به آنها پیش از این اشاره شده است.
 نظریه پردازان کلاسیک به طور مستقیم به فرایند جهانی شدن نپرداخته اند، چرا که مفهوم جهانی شدن و مشتقاتش مانند جهانی بودن و جهان گرایی بیشتر از دهه 1960 به بعد مطرح و تعریف شده است و در دهه 1990 جهانی شدن رایج ترین اصطلاح علوم اجتماعی گشت. :1) 1998،waters) اما مفاهیمی را که اینان توسعه دادند بنیان های نظریه پردازی های جدید را پایه گذارد و نظریاتشان در بسیاری موارد بر همبستگی و همگرایی هر چه بیشتر جوامع بشری تأکید دارد. در توصیف و تبیین این نظریات، جامعه شناسان سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی جایگاهی ویژه دارند.


کلود-آنری سن سیمون (1825-1760)  Claude Henri Saint-Simon
(نگرش علمی، علم اجتماعی، صنعتی شدن)

سن سیمون جامعه شناس فرانسوی اگرچه در خانواده ای اشرافی متولد شد ولیکن سالهای پایانی عمر خویش را در فقر به سر برد. او با آشنایی با روسو ایده های اصلی فیلسوفان دوران روشنگری فرانسه را فرا گرفت و رستگاری بشریت را پیشه خود نمود.
او که دیدگاههای انترناسیونالیستی داشت، بر این عقیده بود که عملکرد نیروهای همگونی آفرین سبب تضعیف حد و مرزهای سیاسی و فرهنگی شده و جامعه ای جهانی شکل خواهد گرفت. در این مسیر علم اجتماع و صنعتی شدن دو مقوله ای هستند که در فرایند جهانی شدن موثرند.  (Holton, 1998:122)
سن سیمون بر این نظر بود که از آن جا که نیوتن با نگرش علمی به کشف ساختار عالم پرداخته بود و الگوهای تکرار شونده را در طبیعت مورد مشاهده و بررسی قرار داده بود، می توان ساختار جامعه و قوانین حاکم بر آن را کشف کرد. او بر لزوم پدید آمدن نگرش علمی درباره سازمان دهی اجتماعی تاکید داشت. به اعتقاد او جامعه هم چون ارگانیسمی زنده شکل گرفته و رشد می کند و می بایست به درک این رشد (تغبیر اجتماعی) و عوامل ثبات اجتماعی (نظم اجتماعی) دست یافت و قوانین سازمان دهی و ثبات اجتماعی را تشریح کرد. از نظر او مشاهده الگوها طی یکی دوره طولانی باید در یک نظریه عام تاریخی گرد هم آیند تا قادر به تبیین علل اساسی تغیرات تاریخی در گذشته، حال و آینده باشند. علل رویدادهای آینده باید از پیش موجود باشد و کمال پذیری بی پایان، پیامدی ناگزیر است.
علم اجتماعی با بررسی روال تمدن و جستجوی فرایندهای تغییر، الگوها و قوانین حاکم بر سازمان دهی اجتماعی را به کمک مشاهدات آشکار می کند و ساختار جوامع و روند کلی تاریخ و تحولات اجتماعی ترسیم می گردد. بررسی جوامع مبتنی بر علم مشتمل بر بهره گیری از تاریخ، مشاهده و جستجوی قواعد و الگوهاست . از این منظر علم اجتماعی انسان را مانند یک موجود اجتماعی و بدون توجه به علایق فرهنگی بررسی می کند و نقش مهمی در متحد کردن انسانها ایفا خواهد کرد.
در کنار این امر او نظم صنعتی را مبنای تقسیم علمی کار برای سازمان دهی دوباره جامعه می دانست. از نظر او جامعه ذاتاً به قشرهای اجتماعی انعطاف پذدیری تقسیم می شود و اثبات گرایی که متکی بر بررسی علمی قوانین، قواعد و عقل است ، طبقات اجتماعی را تعیین می کند. او که دیدگاهی سلسله مراتبی به جامعه داشت، طبقه شایسته را مشتمل بر روشنفکران، صنعتمداران، قضات و... می دانست. نگرش اثبات گرایانه او به جامعه و تقسیم کار، نوعی نظم صنعتی را سازمان دهی می نمود . (Delaney, 2003)از نظر سن سیمون، صنعتی شدن ذاتاً فرایندی گسترش طلب است و گسترش چنین فرایندی در جوامع غیر اروپایی، فراگیر شدن فرهنگ اروپایی را د رپی خواهد داشت، لذا صنعت و اقتصاد در خدمت همگمونی فرهنگی و بنابراین در خدمت شکل گیری جامعه بین المللی قرار خواهند گرفت.
او رویای جامعه ای برنامه ریزی شده و اجتماعی بین المللی را در سر داشت و مدافع رشد تکنولوژیکی و صنعتی شدن بود. به اعتقاد او در نهایت، تمامی جوامع برای ساختن یک اجتماع جهانی با یکدیگر متحد خواهند شد که هدایت آجتماع شکل گرفته می بایست توسط طبقه شایسته و نخبگان صورت پذیرد، چرا که عوام درکی از اجتماع جهانی مبتنی بر علم ندارند. صنعتی شدن و علم، بازتاب منطق گریز ناپذیر جهان گرایی و همبستگی پیشرفته جهانی هستند. (Watres ,1995:5)
جامعه ای که او نویدش را می داد بر ضرورت وجود نظم، انضباط، کارایی، کنترل همگانی بر ابزار تولید و آزادی تدریجی زنان تأکید می نمود. آراء پیروان سن سیمون تأثیر عمده ای به ویژه برتفکر سوسیالیستی پس از او بر جای گذاشت.




پایان بخش اول – ادامه دارد