الگوی زن مسلمان, الگوی زن غربی

امام خمینی احیاگر اسلام ناب محمدی صلـی الله علیه و آله و سلـم, در عصـر حاضـر, همه اقشار جـامعه را حیات بخشیـد در ایـن میان تحـولـی كه در قشر زنان به بـركت انقلاب اسلامـی و روشنگریهای آن بزرگوار به وجـود آمد, بسی ارزشمند و در خـور تإمل است

امام خمینی احیاگر اسلام ناب محمدی صلـی الله علیه و آله و سلـم, در عصـر حاضـر, همه اقشار جـامعه را حیات بخشیـد. در ایـن میان تحـولـی كه در قشر زنان به بـركت انقلاب اسلامـی و روشنگریهای آن بزرگوار به وجـود آمد, بسی ارزشمند و در خـور تإمل است. ایشان به لحاظ مظلومیتی كه بر زنان در طـول تاریخ, هـم در عصر جاهلیت قدیـم و هـم در دوران جاهلیت مدرن وارد شده, تلاش فراوانی را در جهت آگاهـی بخشیـدن به ایـن قشر نسبت به ((گـوهر وجـودی زن)) و ((حقـوق انسانی و اسلامی)) او نمـود.

بخـش كـوچكـی از دیدگاههای حضرت امام در ایـن عرصه با عنوان ((الگوی زن مسلمان و الگوی زن غربـی)) در ایـن مختصر مـورد بررسی قرار می گیرد تا از رهگذر آن تفاوت فاحشـی كه میان دو نگرش اسلامـی و غربـی نسبت به زن وجـود دارد, آشكار شـده و جایگاه والا و ارزشمنـد زن در فرهنگ و جامعه اسلامی روشن گردد. زن در عصر جاهلیت زن در عصر جاهلیت قبل از اسلام, دارای هیچ گـونه ارزش انسانـی و اجتماعی نبـود, به طـوری كه تنها وظیفه او ((خـدمت به مـرد)) و ((به دنیا آوردن فـرزنـد پسـر)) بـرای شـوهـر بـود. در جهالت و گمراهی و تـوحـش این مردم و ذلت و بیچارگی زن همیـن بـس كه اگر زنـی, دختری به دنیا مـیآورد, گذشته از اینكه خـود مـورد بغض و كینه مرد قرار می گرفت و دیگران از او كناره مـی گرفتند و مـدتها به زندگـی در انزوا محكـوم مـی شد, در مـواردی حتـی فرزند دخترش زنده به گور مـی شد و مادر هیچ گـونه حقـی در دفاع و نگهداری از فرزنـدی كه ماهها برای پرورش او در رحـم تحمل رنج و سختـی كرده بـود, نـداشته و جرإت اعتـراض و مقاومت در برابـر اراده شـوهر نـداشت. تاریخ ماجـراهای غصه ناك فـراوانـی از ایـن بـاور غلط و وحشیانه را بر سینه دارد. قرآن كریم این سنت پلید را ایـن گونه ترسیم می كند: ((و اذا بشر احدهـم بالانثی ظل وجهه مسودا و هو كظیم یتواری مـن القوم مـن سوء ما بشر به إیمسكه علی هون ام یدسه فی التراب الا سإ ما یحكمـون)).(۱) و چـون یكـی از آنها به فرزند دختری مژده داده مـی شـد, از شـدت غم و حسـرت رخسارش سیاه شـده و سخت دلتنگ می شد و از ایـن عار و ننگ مژده ای كه به او داده شده, از قـوم و قبیله اش می گریخت و به فكر فرو مـی رفت كه آیا با ننگ و ذلت ایـن دختر را نگه دارد یا او را زنـده به گـور نماید, آگاه باشید كه بسیار بد می كنند. چنانچه در جامعه فرعونی, فرزندان بنـی اسرائیل به قتل مـی رسیدند و زنان با ذلت و نكبت نگهداری مـی شـدنـد تا به خـدمت فـرعونیان درآینـد.(۲) امام خمینـی مـوقعیت اسفبـار زن را در عصـر جاهلیت مـورد اشاره قرار داده و منتـی را كه اسلام بـر ایـن قشـر دارد, گـوشزد نموده و می فرمـودند: ((در جاهلیت زن مظلـوم بـود و اسلام منت گذاشت بر انسان, زن را از آن مظلـومیتی كه در جاهلیت داشت, بیرون كشید. مرحله جاهلیت, مرحله ای بود كه زن را مثل حیوانات بلكه پاییـن تر از او, زن در جـاهلیت مظلـوم بــــود. اسلام زن را از آن لجنزار جاهلیت بیـرون كشیـد.))(۳) ایشان محیطـی را كه حضـرت زهـرا سلام الله علیها, در آن به دنیا آمدند, ایـن گـونه معرفی می نمـودند: ((ایـن ولادت باسعادت در زنان و محیطـی واقع شد كه زن به عنـوان یك انسان مطرح نبـود و وجود او موجب سرافكندگی خاندانـش در نزد اقـوام مختلف جـاهلیت به شمـار مـی رفت. در چنیـن محیط فـاسـد و وحشت زایـی پیامبـر بزرگ اسلام دست زن را گـرفت و از منجلاب عادات جاهلیت نجات بخشیـد.))(۴) نه تنها در جامعه جاهلـی حجـاز, بلكه در جـوامع متمدن آن روز یعنـی ایران و روم نیز زنان تحت ظلـم و ستـم مـردان بوده و از كمتـریـن حقـوق انسانـی محـروم بـودنـد.

((در یـونان زن جزء كالاهای تجارتی در بازارها خرید و فروش می شد و بعد از وفات شـوهر حق زندگـی نداشت. در هند وقتـی مرد مـی مرد برای رهایی روحـش از تنهایی, زن را با او زنده زنده می سوزاندند و ایـن سـوختـن را نـوعی فـداكـاری و عشق زن به همسـر قلمــداد می كردند. در میان یهودیان زن جزئی از ارث پـدر به شمار مـیآمد, تـولد یك پسر جشـن و سرور به همراه داشت ولی تولد یك دختر غم و اندوه به همراه میآورد. در میان مسیحیـان, فحشـإ بیشتـریـن رشـد خـود را در دوره رواج رهبانیت و زهد افراطـی میان مردان و زنان مسیحـی بروز می كند تا جایـی كه لـوتـر بـرای اصلاح انحرافات كلیسا, بپا مـی خیزد.))(۵) چنانچه ملاحظه می شـود زن در بعضـی از جـوامع از حق استقلالی حیات نیز محروم بوده و حیات او به حیات شوهر وابسته بـود به طوری كه پـس از مرگ شـوهر, حق زندگی نداشت. چنانكه در بسیاری از جـوامع پیشرفته در گذشته و حال, زن نسبت به اموال خـویـش, هیچ گونه حق تصرف نداشت. یكـی از نویسنـدگان كه قانـون مـدنـی ایران را شرح كرده, می نویسد: ((استقلالـی كه زن در دارایـی خـود دارد و فقه شیعه از ابتدا آن را شناخته است, در یـونان و روم و ژرمـن و تا چندی پیـش هـم در حقوق غالب كشورها وجود نداشته یعنی مثل صغیر و مجنون, محجـور و از تصرف در اموال خود ممنوع بـوده. در انگلستان كه سابقه شخصیت زن در شخصیت شوهر محو بـود, دو قانون یكی در ۱۸۷۰ و دیگری ۱۸۸۲ میلادی به اسـم قـانـون مـالكیت زن شـوهـردار, از زن رفع هجـــر نمـود.))(۶) در سایر كشـورهای اروپایی نیز از اوایل قرن بیستـم در طـی چنـدیـن دهه به مرور حق مالكیت برای زن به رسمیت شناخته شد. اسلام و نجات زن اسلام با ظهورش, ((غبار غلیظ مظلومیت و ذلت)) را از ایـن مخلـوق الهی و شـریك مرد در زنـدگـی پاك كرد و به طـرق مختلف ((كـرامت ذاتی زن)) را آشكار ساخت. سنـن جاهلی و رفتارهای غیر انسانی با زنـان را تقبیح نمـود و آنـان را به رفتـار نیكـو و ادای حقـوق انسانـی زنان تشـویق و مـوظف ساخت.

ملاكهای ارزشـی را در جـامعه دگرگـون كرد, نه مرد بودن را ملاك كـرامت شمرد و نه زن بـودن را نشـانه نكبت و بـدبختـی, بلكه معیـار و فضیلت را ((تقـــــوا و خـویشتـن داری در برابر گناه و نافرمانـی خدا)) شمرد, چه دارنده آن مرد باشد و چه زن. به زنان حقوق مساوی با حقـوق مردان اعطإ نمـود چـرا كه در انسـانیت تفاوتـی میان زن و مـرد نیست و اگـر تفاوتهایـی در بعضـی از حقـوق دارنـد, مـربـوط به ویژگـی زن یا ویژگـی, مرد است و امری كاملا طبیعی و عقلایـی است و هیچ كدام از ایـن حقـوق ویژه, ملاك ارزش و امتیاز نزد خـداونـد سبحـان نیست. آنچه را كه ملاك كرامت و ارزش به جامعه معرفـی كـرد, مـربـوط به انسـانیت انسـان است نه زن و مـرد بـودن انسـان. در ایـن مكتب به زن استقلال و هـویت بخشیـده شـــد.

او گذشته از اینكه می تـواند پله های رشد و تعالی را بپیماید, در عرصه مذهبـی دارای هـویت مستقل است, تكـالیف و حقـوق خـاص خـود را دارد, در احكام تقلید, سفر, تصرف در اموال و امثال آن تابع مرد نبـوده و به عنـوان ((انسـان مكلف)), خـود مستقلا دارای مسـوولیت است. از نظر اجتماعی و حقـوق, مالك كار و دسترنج خـویـش است. و ان لیـس للانسان الا ما سعی.(۷) حق دارد, بلكه موظف است تحصیل علـم نماید و حـد معینـی بـرای تحصیل وجـود ندارد. علت نفـوذ و گستـرش سـریع اسلام در جزیـره العرب و فتح قلـوب ملل مختلف, در اهتمام ایـن مكتب به حقـوق انسانی اقشار مختلف جامعه بویژه اقشار مظلوم آن بود. بی جهت نبـود كه محرومان و مظلومان و از آن جمله زنان در گرایش به اسلام و پذیرفتـن ایـن مكتب پیشقدم بـوده و در تشـویق و تحـریص شـوهـران خـویـش نقـش داشتند. قرآن كریم در شرایط آن روز جامعه, زنانی شایسته چون حضرت مریـم سلام الله علیها و آسیه همسـر فـرعون را معرفـی كرده و از ایشان به عنـوان زنان صـالح و وارسته تجلیل نمـود. مهمتـر از همه, از حضرت زهرا سلام الله علیها, به عنـوان ((كـوثـر)) یاد كرده و به عنـوان ((الگـو و اسـوه)) معرفـی نمـود و بـدیـن وسیله صلاحیت و شایستگـی زن را در رسیـدن به كمالات معنـوی و الگـو بـودن بـرای همگان به اثبات رسانید. پیراستـن حضرت مریـم از اتهامات ناروای یهودیان, خدمتی بزرگ در حق ((زن لایق, عفیف و وارسته)) و دفـاع از حقـوق او بود. تجلیل از آسیه در دربار پادشاهی فرعون با آن جلال و شكـوه مادی, ارج گذاری به ((قدرت و تـوانایـی زن در مبارزه با استكبار و نیل به كمالات انسانی)) بـود. چنانچه معرفی شخصیت والای حضرت زهرا(س) و نقـش او در تـاریخ اسلام, نشـانگـر شـایستگـی زن در عرصه هــای گوناگـون اخلاقی, سیر و سلـوك معنوی, اجتماعی و سیاسی است. امام خمینی برای حضرت زهرا(س) شخصیتی جامع تصـویر می كرد و می فرمـود: ((تمام ابعادی كه بـرای زن متصـور است و بـرای یك انسان متصـور است در فاطمه زهرا سلام الله علیها جلـوه كـرده و بـوده است. یك زن معمـولی نبـوده است. یك زن روحانی, یك زن ملكـوتی, یك انسان به تمام معنـا انسان, تمـام نسخه انسـانیت.))(۸)

نقشـی كه اسلام برای زن در نظام خلقت قایل است, دقیقا منطبق بـر فطرت و جایگاه او در نظام آفـرینـش است. در عیـن آنكه ماننـد مرد بـرای او در اجتماع نقـش قایل است, اما در میان همه مشاغل مهمتریـن شغلی را كه بـرای انسان متصـور است یعنـی ((تـربیت)) بـر عهده او نهاد. ((تـربیت انسـان)) از مهمتـریـن, دشـوارتـریـن و ظریفتـریــــن مسـوولیتهاست, از ایـن رو بـر عهده پیـامبـران نهاده شــده است. زن با برخـورداری از ویژگیهای خاص جسمـی و روحـی, نقـش مادری و تربیت فرزنـد را كه زیربنایـی تـریـن نقشها در نظام خلقت است, و صلاح و فسـاد جـوامع بـدان بستگی دارد, عهده دار است.

ایـن مكتب برای تربیت فرزنـد كه چه بسا سرنـوشت جـوامع را رقـم مـی زنـد, آن قـدر اهمیت قایل است كه برای انتخاب همسر و آداب و رفتـار پـدر و مـادر قبل از انعقـاد نطفه از رحـم مـادر, دوران بارداری مادر تا دوران تـولد و شیرخـوارگی و تا دوران كـودكـی, نـوجوانی و جـوانی دستـورالعملی دقیق تنظیـم و ارایه شده تا در پرتـو رعایت آن, فرزندی شایسته و لایق تربیت شـده و وارد اجتماع گردد. امام خمینی می فرمود: ((زن مـربـی جـامعه است, از دامـن زن انسانها پیـدا مـی شـونـد. مـرحله اول مـرد و زن صحیح از دامـن زن است. مـربـی انسانها زن است. سعادت و شقاوت كشـورها بسته به وجـود زن است. زن با تربیت صحیح خودش انسان درست مـی كنـد و با تـربیت صحیح خـودش كشـور را آباد می كند. مبدإ همه سعادتها از دامـن زن بلند می شـود. ))(۹) صـد افسـوس كه از نقـش مهمـی كه اسلام بر اساس خلقت زن, برای او قایل است, غافلیـم و آن را امـری ساده و پیـش پـا افتاده تلقـی می كنیـم. شاید یكی از علل و عوامل مهم عدم تـوفیق جوامع در امر ((تربیت)), بـی تـوجهی به نقـش معجزهآمیز و حیاتی زن در مـوقعیت مادری باشد. غفلت از نقـش و توانایی مهم زن و مشغول كردن او به مشاغلـی كـم اهمیت و گاهـی نامتناسب با استعدادها و تـواناییهای او, خسـارات زیـادی به بـار آورده است. مروری بر زندگی شخصیتهای بزرگ و وارسته تاریخ كه نقطه عطفـی در تاریخ شمرده مـی شـوند و منشإ خدمات و بركات فراوانی بـوده اند, نشان می دهد كه زنان در تربیت ایشان نقـش تعییـن كننده داشته اند. امام خمینی در وصف حضرت زهرا(س) مـی فرمـود: ((زنی كه در حجره ای كـوچك و خانه ای محقر انسانهایـی تـربیت كرد كه نـورشان از بسیط خـاك تا آن سـوی افلاك و از عالـم ملك تـا آن سـوی ملكـوت اعلـی مـی درخشـد. صلـوات و سلام خـداوند تعالـی بر ایـن حجره محقری كه جلـوه گاه نور عظمت الهی و پرورشگاه زبدگان اولاد آدم است.))(۱۰) همیـن مقدار اندك می تـواند دورنمایی از ((موقعیت ممتاز زن)) را در فرهنگ اسلامی نمایان سازد.

پی نوشت :

۱ـ سوره نحل, آیه ۵۷ ـ ۵۸.

۲ـ سوره ابراهیم, آیه۶.

۳ـ صحیفه نور, ج۶, ص۱۸۵.

۴ـ صحیفه نور, ج۱۴, ص۲۰۰.

۵ـ ر.ك به كار و كارگر ش ۱۵۷۶, مقاله نقـش زن در بهسازی خـود و جامعه.

۶ـ دكتـر علـی شایگانی, شرح قانـون مـدنـی ایران, ص۳۶۶ (نقل از شهیـد مـرتضـی مطهری, نظام حقـوق زن در اسلام, ص۱۹).

۷ـ نجم, آیه ۳۹.

۸ـ صحیفه نور, ج۶, ص۱۸۵.

۹ـ همان.

۱۰ـ صحیفه نور, ج۱۶, ص۱۲۵.

۱۱ـ نظام حقوق زن در اسلام, ص۱۹.

۱۲ـ همان به نقل از لذات فلسفه.

۱۳ـ پیشنهادهای سازمان ملل برای ارتقای زنـدگـی خانـواده های زن سـرپـرست, ر.ك به نشـریه ابـرار, ش۲۲۰۸ تاریخ ۷۵/۴/۲.

۱۴ـ روزنامه اطلاعات, ش۲۱۴۴۱, تـاریخ ۷۷/۶/۳۰, قـرن ۲۱ و اشتغال زنان.

۱۵ـ آیزایابرلیـن, چهار مقاله برای آزادی, ترجمه محمدعلی موحد, ص۳۳۴.

۱۶ـ روزنامه جمهوری اسلامی, شماره ۴۹۷۳ به نقل از نشریه گاردیـن هفتگی ۲۳ ژوئن ۱۹۹۶.

۱۷ـ صحیفه نور, ج۲, ص۳.

۱۸ـ خشـونت و فـرهنگ, اسنـاد محـرمـانه كشف حجـاب ۱۳۲۲ ـ ۱۳۱۳, ص۳۲۱, ۱۳۲۰/۷/۲۳.

۱۹ـ ر.ك به خشونت و فرهنگ. ۲۰

ـ صحیفه نور, ج۶, ص۱۸۵.

۲۱ـ صحیفه نور, ج۱۳, ص۶۹.

۲۲ـ صحیفه نور, ج۱۴, ص۱۳۰.

۲۳ـ صحیفه نور, ج۱۱, ص۵.

۲۴ـ صحیفه نور, ج۱۶, ص۶۴.

۲۵ـ صحیفه نور, ج۱۷, ص۱۲۷.

۲۶ـ صحیفه نور, ج۸, ص۱۹۷.

۲۷ـ صحیفه نور, ج۷, ص۲۴۸.

۲۸ـ صحیفه نـور, ج۲۱, ص۱۸۴, وصیت نـامه الهی ـ سیـاسـی.

۲۹ـ صحیفه نور, ج۹, ص۶۱.

---