۱۰ راه برای رشد اخلاقی کودک

اخلاق در نتیجه تعامل عواملی مانند نظرهای والدین, روش های انضباطی و انتخاب ها و اختیارهای خود کودکان شکل می گیرد کودک از تجربه های اولیه خود برای تشخیص درست از غلط استفاده می کند

اخلاق در نتیجه تعامل عواملی مانند نظرهای والدین، روش‌های انضباطی و انتخاب‌ها و اختیارهای خود کودکان شکل می‌گیرد. کودک از تجربه‌های اولیه خود برای تشخیص درست از غلط استفاده می‌کند...

در عین حال هنگامی که به تربیت و پرورش نیاز دارد، والدین باید به او کمک کنند یاد بگیرد در زندگی مقررات را بپذیرد و ناکامی‌ها را تحمل کند. پس می‌توان گفت خانه بهترین مدرسه برای آموزش رفتارهای اخلاقی است. در «آداب تربیت» این هفته راهکارهای پرورش رشد اخلاقی کودکان را بررسی می‌کنیم:

۱. تلاش کنید الگویی نمونه یا یک مثال اخلاقی قوی باشید. والدین اولین و مهم‌ترین الگو و معلم اخلاق کودکانشان هستند بنابراین مطمئن شوید به همان شیوه‌ که از کودکتان انتظار دارید، رفتار می‌کنید. شما اولین و مهم‌ترین آموزگار اخلاقی کودکتان هستید. او با مشاهده انتخاب‌ها و واکنش‌ها و شنیدن حرف‌های روزمره شما، معیارهای اخلاقی را می‌آموزد. رفتارهای پدر و مادر در زندگی روزمره درس‌های اخلاقی مهمی به کمک می‌دهد. شما خودتان با خویشاوندان، دوستان، همسایگان و بیگانگان چگونه رفتار می‌کنید؟ چه فیلم‌هایی تماشا و کدام کتاب‌ها و برنامه‌های تلویزیونی را انتخاب می‌کنید؟ با تضادهای اخلاقی روزانه چه برخوردی دارید؟ مثلا در مورد تقلب فرزندتان، دروغ دوستش و مزاحمت همسایه چه واکنشی نشان می‌دهید؟ به رفتارهایی توجه کنید که می‌خواهید فرزندانتان در مورد آنها از شما سرمشق بگیرند. یکی از بهترین سوال‌هایی که در پایان هر روز می‌توانید از خودتان بپرسید، این است: «اگر من تنها سرمشق فرزندم برای تشخیص درست از نادرست باشم، او امروز چه چیزهایی یاد گرفته است؟»

۲. شناخت باورهای خودتان و سهیم کردن آنها با دیگران مهم است. پیش از آنکه بتوانید کودکی با اخلاق پرورش دهید، باید درباره آنچه باور دارید، با خودتان صادق باشید. مدتی کوتاه به ارزش‌هایتان فکر و درباره اینکه چرا این روش را دارید، با کودکتان صحبت کنید و نظرهایتان را با او در میان گذارید.

۳. با فرزندتان درباره ارزش‌ها و اعتقاد‌هایتان صحبت کنید. پژوهش‌ها نشان می‌دهند والدینی که فرزندان با اخلاق پرورش می‌دهند، چنین رفتاری دارند. در پی موضوعات اخلاقی باشید و آنها را مطرح کنید.

از هر منبعی که در دسترس دارید، از اخبار و برنامه‌های تلویزیونی گرفته تا موقعیت‌هایی که در مدرسه، خانه و در میان دوستان پیش می‌آید، استفاده کنید و به فرزندانتان بگویید چه احساسی درباره این موارد دارید و چرا. مثلا می‌توانید وضعیتی را شرح دهید و بگویید: «اگر من در این وضعیت بودم، به این علت این حرف را می‌زدم» یا «اگر تو جای او بودی، چه می‌گفتی؟ به نظر تو رفتار آن شخص درست بود؟ چرا؟»

۴ از لحظه‌های آموختن به خوبی بهره بگیرید. بهترین لحظه‌های آموزش، معمولا غیرمنتظره و اتفاقی رخ می‌دهند و از پیش برنامه‌ریزی نشده‌اند. هر گاه بحث موضوع?های اخلاقی به میان آمد، از فرصت استفاده کنید.

۵ رابطه صمیمانه و محترمانه?ای با فرزندان خود برقرار کنید. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکان بیشتر از همه تحت‌تاثیر اشخاصی قرار می‌گیرند که بیشترین علاقه و احترام را برایشان قائل باشند. یکی از مطمئن‌ترین راه‌ها برای تقویت اخلاق در فرزندتان، برقراری رابطه‌ای صمیمانه و پر مهر با او است. کلید موفقیت آن است که توجه کنید این رابطه از دو سو محترمانه باشد، یعنی هم شما با محبت و احترام با فرزندتان رفتار کنید و هم او در مقابل به همین شیوه با شما رفتار کند.

۶ رعایت اعتدال ضامن سلامت روانی کودک است. دوست داشتن افراطی و برآوردن نیازها، صرف‌نظر از خواسته‌ها و نیازهای کودک، او را لوس می‌کند. این مساله باعث می‌شود کودکان در اولین مراحل رشد اخلاقی بر اساس فردگرایی خودخواهانه مغرور شوند. از سوی دیگر، محدودیت زیاد کودک را دچار احساس کم‌ارزشی و خویشتن‌دار نبودن می‌کند.

۷ توقع رفتارهای اخلاقی داشته باشید. در این زمینه نتیجه مطالعه‌ها روشن بوده است، والدین کودکانی که رفتارهای اخلاقی دارند، از آنها انتظار داشته‌اند چنین عمل کنند.

۸ به آثار رفتارهای او واکنش نشان دهید. محققان می‌گویند یکی از بهترین تمرین‌های سازنده اخلاق، اشاره به اثر رفتار کودک بر شخص دیگر است، انجام این کار باعث افزایش رشد اخلاقی کودک می‌شود.

۹ رفتارهای اخلاقی کودک را تقویت کنید و به آنها پاداش دهید.بلافاصله پس از مشاهده رفتار مطلوب، به کودک پاداش دهید و او را تحسین کنید. به فرزندتان توضیح دهید چرا رفتارش خوب بوده و برای آن ارزش قائلید.

۱۰ هر روز اصول اخلاقی را اولویت‌بندی کنید. کودکان با خواندن اصول اخلاقی در متن کتاب‌ها یاد نمی‌گیرند چگونه افرادی با اخلاق بشوند، بلکه با انجام کارهای خوب، آنها را می‌آموزند. اصول اخلاقی باید به زندگی روزمره کودکان وارد شود تا آنها را برای خودشان درونی کنند. این اتفاق‌ فقط زمانی می‌افتد که والدین دائم بر اهمیت فضیلت‌ها تاکید و بچه‌ها رفتارهای اخلاقی را تمرین کنند.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران