به بهانه یکصد سالگی کشف نفت در ایران

پیش از آن نیز بارون ژولیوس رویتر در سال ۱۲۵۰ در سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا موفق به کسب امتیاز تمام معادن ایران از جمله استخراج نفت شد اما با قیام و مخالفت آیت الله ملاعلی کنی این امتیاز لغو شد

یکصد سال پیش در چنین روزی عملیات اکتشاف نفت در مسجد سلیمان به نتیجه رسید. وقتی مته چاه کن به عمق ۱۱۸۰ پایی رسید اولین چاه نفت در ایران فوران کرد. یکی از نویسندگان انگلیسی در باب فوران اولین چاه نفت در ایران می‌نویسد: “ سال ۱۲۸۷ شمسی وقتی اولین چاه نفت در ایران فوران کرد صنعتی آغاز شد که در طی دو جنگ نیروی دریای انگلستان را نجات داد ولی برای ایران زحمتی ایجادکرد که از مجموع مزاحمت‌های دول دیگر بیشتر بود.”

ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۲۸۰ شمسی موفق به کسب امتیاز استخراج و بهره‌برداری و لوله‌کشی نفت و قیر در سراسر ایران به غیر از ۵ ایالت می‌شود.

پیش از آن نیز بارون ژولیوس رویتر در سال ۱۲۵۰ در سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا موفق به کسب امتیاز تمام معادن ایران از جمله استخراج نفت شد .اما با قیام و مخالفت آیت الله ملاعلی کنی این امتیاز لغو شد.

تاریخ یکصد سال اخیر کشور از مشروطه تا نهضت ملی و از نهضت ملی تا انقلاب اسلامی آغشته به نفت است.

نفت نعمت عظیمی است که خداوند تبارک وتعالی به این ملت مرحمت فرموده است . نفت به مثابه خون در رگ‌های صنعت جهان می‌باشد .ماده اولیه هزاران کالای مورد استفاده بشر است . نبض اقتصاد جهان با نبض قیمت نفت می‌زند. نفت یک کالای استراتژیک و حیاتی است . جهل وغفلت ما نسبت به استفاده بهینه از این نعمت الهی باعث شده برخی آن را مایه بد بختی و عقب افتادگی ملت ما بدانند. ملت‌هایی که نفت نداشتنداکنون در مسیر پیشرفت اقتصادی به مراتب از ما جلوتر هستند و همین باعث شده که برخی از آن به‌عنوان “ نقمت “ یاد کنند.

اما به راستی نفت برای ملت ما نعمت است یا نقمت؟!

چندی پیش در سرمقاله “سخنی بااعضای مجمع تشخیص مصلحت، نگاه به نفت و گاز “ چند سوال کلیدی درخصوص این نعمت عظیم خداوندی مطرح کردم .(۱)

درمجمع تشخیص مصلحت ریاست محترم جمهور،ریاست مجلس و ریاست قوه قضائیه و جمعی از نخبگان کشور حضور دارند . حضرت‌ حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی به‌عنوان ریاست مجمع دقت‌های خوبی روی مدیریت کشور بخصوص نقش نفت در اقتصاد کشور دارند. حتی مصوبه‌ای مربوط به همین موضوع داشتند. اما در پاسخ به سوالات مطرح شده با آنکه هر سه قوه وخود مجمع مستظهر به پشتیبانی مراکزعلمی وتحقیقاتی وتخصصی می‌باشند کمترین پاسخی به سوالات مطرح شده ندادند. امروز به بهانه یکصد سالگی کشف نفت می‌خواهم همان سوالات را از زاویه‌ای دیگر مطرح کنم .مطابق بودجه سال ۸۷ بر خلاف ادعای برخی تنها ۳۲۱/۴۸۵/۲۰۰ میلیون ریال دولت مجاز به استفاده از عواید حاصل از نفت و فرآورده‌های نفتی در بودجه عمومی است .(۲)

دیروز اعلام شد قیمت نفت بشکه‌ای ۱۳۵ دلار است. با همین قیمت سه ماه اول امسال درآمد عمومی پیش‌بینی شده در بودجه ۸۷ مربوط به نفت تامین می‌شود و نیازی به تولید نفت در ۹ ماه آینده نداریم.

اگر فروش فرآورده و دیگر عواید حاصل از فروش گاز در داخل و خارج ونیز عواید حاصل از سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی را هم به آن اضافه کنیم اساسا ما نیازی به فروش ۲/۵ میلیون بشکه در روز نداریم .

لذا با یک تصمیم انقلابی می‌توانیم به تدریج دهان اقتصاد کشور را از پستان نفت جدا کنیم و مانند خیلی از کشورها اقتصاد بدون اتکا به خام فروشی نفت را مدیریت کنیم. اکنون بازار نفت آ‌نچنان دچار تب و تاب است که اگر۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهیم ،قیمت نفت قطعا به بالای ۱۵۰ دلار خواهد رسید.

ما با صدور۵۰۰ هزار بشکه در روز همه نیازهای ارزی کشور را می‌توانیم مرتفع کنیم لذا صدور نفت از مخازن داخل در جغرافیای طبیعی ایران به معنای مصادره اموال چند نسل بعد در کشور است .صادرات نفت از مخازن مشترک امری معقول است می‌توان به آن ادامه داد اما صدور از مخازن غیرمشترک هیچ توجیه اقتصادی وعقلانی ندارد.

اگر به فلسفه تشکیل صندوق ذخیره ارزی یا حساب ذخیره ارزی اعتقادداریم. هیچ صندوقی مطمئن‌تر از ذخیره نفت در مخازن زیرزمینی که هزینه انبارداری ندارد وارزش افزوده آن به مراتب بیش از سودی است که در حساب‌های کارگزاری‌های بانک‌های خارجی به آن تعلق می‌گیرد ، می‌باشد.

با عملی شدن این پیشنهاد هم یک گام به جلو برای شکوفایی در قلمرو اقتصاد بدون نفت برمی‌داریم و هم یک خدمتی به نسل‌های آینده خواهیم کرد و اصل وفرع سرمایه آنها را صیانت خواهیم کرد.

برخی به احترام ناظم و نظم جهانی می‌گویند این پیشنهاد ایران را به‌عنوان یک متغیر اصلی در حوزه سیاست و اقتصاد در می‌آورد و این صلاح نیست . ما باید تابعی ازمتغیرهای اصلی حوزه سیاست واقتصاد در جهان باشیم . در رد و غلط بودن این نظریه همین بس که مبتنی بر ضعف و ترس وعدم قدرت ریسک است. ما باید در سال نوآوری و شکوفایی از توانایی‌های خود و نیز اثر بخشی در سیاست واقتصاد جهان استفاده کنیم . چرا خودمان را از آن محروم کنیم ؟!

محمدکاظم انبارلویی

پی‌نوشتها:

-۱ رسالت ۸۷/۲/۱۶

-۲ مطابق بند اول جدول شماره ۴ بودجه سال ۸۷، ۱۷۰/۵۴۸/۸۰۰ میلیون ریال و نیز مطابق بند سوم جدول شماره ۵ بودجه سال ۸۷ ،۱۵۰/۹۳۶/۴۰۰ میلیون ریال از منابع حاصل از نفت و فرآورده‌های نفتی و نیز صندوق ذخیره ارزی اختصاص به درآمد عمومی دارد.