چهار پایه قهرمانی

بعضی ها ژنتیکی قهرمانند

همان‌طور که حتی بهترین آشپز نمی‌تواند مواد غذایی فاسدشده را به غذایی عالی تبدیل کند، بهترین برنامه‌های تمرینی هم نمی‌تواند هر فردی را به مدال طلای المپیک برساند...

عملکرد ورزشکاران نخبه، حاصل سال‌ها کار سخت است، اما ژنتیک آنها هم مانند موادغذایی خام برای آشپزی، نقشی اساسی در برنده شدنشان دارد.

● عضله

توانایی دویدن، شنا، وزنه‌برداری و سایر ورزش‌های به اصطلاح «غیرمهارتی»، تا حد زیادی به قدرت، استقامت، سرعت یا بنیه ذاتی فرد بستگی دارد، نه صرفا تمرین کردن.

باب گیراندولا، متخصص حرکت‌شناسی، از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی می‌گوید موفقیت در این ورزش‌ها نهایتا به‌وسیله ژنتیک تعیین می‌شود. او می‌گوید: «شما نمی‌توانید تعداد یا نوع رشته‌های عضلانی‌تان را با تمرین افزایش دهید.»

در حالی که در بیشتر افراد رشته‌های عضلانی تقریبا به‌طور مساوی میان ۲ نوع رشته‌های عضلانی با انقباض سریع (که قدرت انفجاری ایجاد می‌کنند) و انقباض آهسته (که بنیه و استقامت درازمدت ایجاد می‌کنند) تقسیم می‌شوند، آزمایش‌های ژنتیکی نشان می‌دهند در دوندگان نخبه ماراتن ۸۰ تا ۹۰ درصد رشته‌های عضلانی از نوع با انقباض آهسته هستند. اگر چنین خصوصیتی را در رشته‌های عضلانی‌تان نداشته باشید، هرگز در دوی ماراتن به جایی نخواهید رسید. اما دوندگان دوی سرعت میزان بیشتری رشته‌های عضلانی با انقباض سریع دارند و تمرین هم نمی‌تواند شمار این رشته‌های عضلانی را تغییر دهد.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که ایجاد رشته‌های عضلانی بدن به نوع ژن ACTN۳ در فرد بستگی دارد. اگر کسی ۲ نسخه از گونه X این ژن داشته باشد، بدنش درصد بالایی از رشته‌های عضلانی با انقباص آهسته تولید می‌کند و استعداد قهرمانی در ورزش‌های استقامتی را پیدا می‌کند. اگر شخصی ۲ نسخه از گونه R این ژن را داشته باشد، میزان زیادی از رشته‌های عضلانی با انقباض سریع در بدنش تولید می‌شود و در فعالیت‌هایی استعداد پیدا می‌کند که به قدرت یا سرعت نیاز دارند.

امروزه حتی با آزمایش بزاق می‌توان ساختار ژن ACTN۳ کودکان را تعیین و به این ترتیب امکان هدایت آنان را به ورزش مناسب برای ترکیب عضلانی‌شان فراهم کرد. به جز نوع عضله، کمیت عضله هم در موفقیت ورزشی نقش دارد. در دو فردی که برنامه تمرینی دقیقا مشابهی دارند، ممکن است سرعت افزایش قدرت بسیار متفاوت باشد. گیراندولا می‌گوید: «در طول چند هفته، یک شخص ممکن است بتواند وزن وزنه‌ای که بلند می‌کند، تقریبا ۲ برابر کند. این فرد از ابتدا هم دارای شمار فیبرهای عضلانی بیشتری بوده است که به تحریک ناشی از تمرین پاسخ داده‌اند.»

● بدن

بازیکنان بسکتبال تقریبا همیشه بلندقد هستند، ژیمناست‌ها معمولا قد کوتاهی دارند و وزنه‌برداران معمولا درشت‌اندام هستند. به عبارت دیگر، شکل بدن برای پرداختن به ورزش‌ها اهمیت دارد اما حتی در میان افراد دارای شکل بدنی مشابه، تفاوت‌های جزئی ممکن است به دست آوردن یا نیاوردن مدال طلای المپیک را تعیین کند. برخی دانشمندان معتقدند اینکه تبار همه رکوردداران دوی ۱۰۰ متر در ۵۰ سال گذشته به آفریقای غربی می‌رسد، دلیلی دارد؛ مرکز ثقل بدن سیاه‌پوستان به‌گونه‌ای است که در دوی سرعت به نفع آنان تمام می‌شود.

آدریان بیجان، استاد دانشگاه دوک و یکی از پژوهشگرانی که در سال ۲۰۱۰ درباره تفاوت‌های نژادی در ورزش مقاله‌ای منتشر کردند، می‌گوید: «سیاه‌پوستان دست و پاهای درازتر و دور تنه کوچکتری دارند. به عبارت دیگر، مرکز ثقل بدن‌های آنها نسبت به سفیدپوستان همقدشان در سطح بالاتری قرار می‌گیرد. آسیایی‌ها و سفیدپوستان تنه‌های درازتری دارند، بنابراین مراکز ثقل بدن‌هایشان پایین‌تر است.» از آنجا که حین دویدن پاها عمل می‌کنند و تنه بار اضافی‌ای است که باید بدن حمل کند، نسبت بالاتر درازای پا به درازای تنه در مسابقه‌ای که کمتر از ۱۰ ثانیه طول می‌کشد، برای سیاه‌پوستان امتیاز محسوب می‌شود. در مقابل سفیدپوستان و آسیایی‌ها در شنا موفق‌ترند زیرا در این ورزش‌ها داشتن تنه بلندتر به نفع ورزشکار است. بیجان می‌گوید: «شنا در واقع یک موج ایجاد می‌کند. این ورزش در واقع هنر شناور بودن روی این موج است. هرچه این موج بزرگ‌تر باشد -به این علت که تنه شناگر بزرگتر است- شناگر سریع‌تر حرکت می‌کند.»

● تمرین

در ورزش‌هایی مانند قایقرانی، ژیمناستیک و فوتبال علاوه بر اینکه فرد باید تناسب اندام و بدنی مناسب داشته باشد، باید با تمرین توانایی خود را کامل ‌کند. گیراندولا در این‌باره می‌گوید: «دلیل اینکه بازیکنان برزیلی توانایی فوق‌العاده‌ای در فوتبال نشان می‌دهند، این است که از دوران کودکی از صبح تا شب فوتبال بازی می‌کنند.»

با وجود این، حتی در چنین ورزش‌هایی برخی ورزشکاران به‌طور ذاتی، انگیزه بیشتری برای دنبال کردن تمرین‌ها دارند و هنگامی که دیگر ورزشکاران میلی به ادامه تمرین ندارند به تمرین‌ ادامه می‌دهند. این ورزشکاران بیشتر می‌توانند دردی که دیگران را به استراحت وامی‌دارد، تحمل کنند.

جان ویلیامز، استاد مرکز پزشکی دانشگاه جنوب غربی تگزاس که به بررسی نقش مغز در تمرین‌ها و فعالیت جسمی پرداخته است، می‌گوید: «شما ورزشکارانی را مشاهده می‌کنید که آستانه تحمل دردشان را بالا می‌برند و این توانایی ذهنی را دارند که از حداکثر قدرتشان استفاده کنند. شاید در این افراد پردازش اطلاعات در مغز به‌صورت متفاوتی انجام شود.» مغزهای ورزشکاران نخبه به سادگی پیام‌های درد عضلات را نادیده می‌گیرد و به آنها امکان دهد تا با وجود درد به فعالیت جسمی‌شان ادامه دهند و تجمع بیشتر اسید لاکتیک در عضلاتشان را تحمل کنند. اسیدلاکتیک سوخت عضله است که از تجزیه گلوگز یا قند حین ورزش شدید تولید می‌شود؛ تجمع این ماده در عضلات باعث ایجاد احساس سوزش و دردی می‌شود که شما را وامی‌دارد استراحت کنید. البته کسی نمی‌داند که این آستانه بالاتر تحمل درد ذاتی است یا آموخته می‌شود.

● مغز

پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند ورزشکاران نخبه فعالیت بیشتری در منطقه‌ای از مغز به نام «قشر جزیره‌ای» یا «اینسولا» دارند که در فعالیت‌های گوناگونی مانند ادراک، آگاهی از خود، کنترل حرکتی، عواطف و تنظیم هومئوستاز (تعادل روندهای فیزیولوژیک) بدن دخالت دارد.

بخش اینسولا در مغز ورزشکاران با پیش‌بینی نیازهای آینده بدن، از پیش پاسخی جسمی ایجاد و بدن را آماده می‌کند تا این نیاز را برطرف کند. به این ترتیب زمان تاخیری در شروع یک فعالیت ورزشی کاهش می‌یابد. فرض کنید فردی در حال دویدن است و تپه‌ای را در مقابل خود می‌بیند. مدتی طول می‌کشد تا یک فرد عادی پس از دیدن تپه بدن خود را برای بالا رفتن از آن آماده کند، اما بدن یک ورزشکار تعلیم‌دیده، زودتر واکنش نشان می‌دهد، خون را سریع‌تر به عضلات پمپاژ می‌کند و از پیش تنظیماتی در فیزیولوژی بدن ایجاد می‌‌شود که بالا رفتن از تپه را برای او ساده‌تر خواهد کرد. در یک تحقیق، ویلیامسون ورزشکارانی را که در حالت هیپنوتیزم روی دوچرخه تمرینی ثابت پا می‌زدند، بررسی کردند. هنگامی که به این ورزشکاران گفته می‌شد قرار است از تپه بالا روند، با وجود اینکه تغییری در وضعیت دوچرخه و بار کاریشان به وجود نمی‌آمد، ضربان قلبشان افزایش می‌یافت و افزایش فعالیت در قشر جزیره‌ای مغز نیز مشاهده می‌شد. سایر بررسی‌ها نشان داده است اگر ورزشکاران از پیش آگاهی داشته باشند، حتی می‌توانند بدن‌‌هایشان را با کاهش اکسیژن محیطی تطبیق دهند و خود را برای فعالیت در چنین شرایطی آماده کنند. هنوز روشن نیست آیا فعال بودن قشر جزیره‌ای در مغز در نتیجه تمرین ایجاد می‌شود یا این بخش مغز به‌طور ذاتی در برخی افراد بهتر عمل می‌کند. به گفته ویلیامسون، اینسولای فعال در مغز می‌تواند عامل تعیین‌کننده‌ای در راه یافتن فرد به المپیک باشد.

ترجمه: حسین غلامی