پایان انحصارطلبی آمریکا در مدیریت اینترنت

آیکان و تغییرات جدید در مدیریت

باراک اوباما با شعار "تغییر"(Change) در عرصه رقابت انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا حاضر شد و سرانجام توانست با تاکید بر همین شعار، به عنوان رئیس جمهور آمریکا برگزیده شود. اوباما در آن زمان قول داده بود که انحصارطلبی آمریکا بر فضای مجازی را بازنگری کند و مدیریت این فضا را به نهادهای بین المللی بسپارد. این شعار، دولت آمریکا را موظف کرد تا پس از پیروزی اوباما و با پایان یافتن دوره قرارداد سازمان بین المللی آیکان به عنوان مدیر رسیدگی به دامنه های اینترنتی و نشانی های IP، تصمیمات جدیدی را در جریان مدیریت دنیای مجازی اتخاذ کند.

تاکنون تمام کشورهای جهان نگران این مساله بودند که آمریکا می تواند از اینترنت به عنوان ابزاری علیه دیگر دولت های جهان استفاده و دسترسی آن ها را به شاهراه اطلاعاتی جهان دشوار کند. با ادامه یافتن این نگرانی ها، طی چند ماه گذشته بسیاری از کشورهای جهان و حتی کشورهای عضو اتحادیه اروپا از "باراک اوباما" خواسته بودند تا از تلاش برای کنترل و مدیریت آیکان بکاهد و مدیریت آن را به صورت بین المللی امکان پذیر کند. رئیس کمیسیون جامعه اطلاعات اتحادیه اروپا در این زمینه از دولت آمریکا خواسته بود از نظارت بر اینترنت دست بکشد. "ویویان ردینگ" رئیس کمیسیون جامعه اطلاعات در اتحادیه اروپا ضمن اشاره به پایان قرارداد آیکان با دولت آمریکا در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹ از مقامات آمریکایی خواسته بود تا پس از این زمان، امکان مدیریت بین المللی این سازمان را فراهم آورند. او در این درخواست به وزارت بازرگانی آمریکا که مدیریت سازمان آیکان را برعهده دارد پیشنهاد کرده بود که با خاتمه دادن به این جریان، هیاتی متشکل از ۱۲ کشور را برای مدیریت اینترنت برگزیند.

سازمان آیکان(ICANN) که هم اکنون مدیر اصلی اینترنت محسوب می شود و تمام درگیری های اینترنتی کشورهای جهان با دولت آمریکا بر سر مدیریت این سازمان است، یک موسسه غیرانتفاعی محسوب می شود که وظیفه ثبت اعداد و آدرس های اینترنتی، تخصیص فضای آدرس ها، تعیین پروتکل، مدیریت سیستم دامنه های کشوری و عمومی و مدیریت سیستم Root Server را برعهده دارد.

از زمانی که اینترنت راه اندازی شد این خدمات بر اساس قراداد بین دولت آمریکا و نهاد اینترنتی برای اعداد تخصیص یافته (IANA) و سایر سازمان ها ارائه می شد که در نوامبر ۱۹۹۸ بر مبنای تفاهم نامه ای که با وزارت بازرگانی آمریکا منعقد شد، سازمان IANA به عنوان یک شرکت خصوصی غیرانتفاعی در ایالت کالیفرنیای آمریکا به ثبت رسید و فعالیت خود را با نام آیکان آغاز کرد. پیش از سال ۱۹۹۸ تنها موسسه ای که به کار ثبت اسامی و قانونی کردن عناوین برای ورود به محیط وب اقدام می کرد، موسسه استانداردهای ملی آمریکا(NSI) بود که چون یک سازمان دولتی به شمار می رفت، به خوبی می توانست برای منافع آمریکا برنامه ریزی کند. در این سال بود که ایالات متحده و متخصصان اینترنت تصمیم گرفتند این وظیفه را به یک سازمان غیرانتفاعی واگذار کنند و سرانجام، طی تفاهم نامه ای با وزارت بازرگانی آمریکا، موسسه خصوصی و غیرانتفاعی آیکان با اهداف گوناگونی تاسیس شد.

آیکان هم اکنون مسؤول حل و فصل مسایل جهانی اینترنت در راستای مدیریت معیارهای فنی(DNS) است تا از این طریق کاربران اطمینان یابند که یک آدرس اینترنتی صحیح دریافت کرده اند. این کار از طریق نظارت و سرپرستی بر توزیع شاخصه های فنی منحصر به فرد اینترنت و نمایندگی برای پسوندهای اینترنتی پرکاربرد از قبیل com .info. و... انجام می گیرد و سایر موارد مورد توجه کاربران اینترنت از قبیل داد و ستدهای مالی، کنترل محتوای اینترنت، نامه های الکترونیکی ناخواسته (Spam) و... در حیطه وظایف آیکان است.

اما این سازمان که به صورت محدود زیر نظر دولت آمریکا اداره می شود و البته فعالیت های خود را به صورت بین المللی انجام می دهد، بزرگترین مشکل پیش روی خود را در حوزه حقوقی می بیند. با توجه به این که آیکان در آمریکا قرار دارد، از قوانین این کشور تبعیت می کند؛ از این رو تغییر حوزه حقوقی آیکان بسیار حایز اهمیت است تا دعاوی بین المللی در حوزه ای مبتنی بر نظام حقوقی بین المللی مطرح شود.

در ساختار داخلی آیکان، دولت ها و سازمان ها با همکاری کسب و کارها و افراد ماهر و درگیر در ایجاد و حفظ اینترنت جهانی همکاری می کنند. تاکنون کنترل آیکان برعهده هیات مدیره ای بین المللی بوده است که سرپرستی فرآیند توسعه سیاست های اینترنتی را برعهده داشته اند. این سازمان به منظور پاسخگویی به تقاضای اقتصاد و فناوری های رو به رشد، فرآیند توسعه سیاست گذاری خود را با همکاری سه سازمان انجام می دهد. کمیته های مشورتی از سازمان ها و جوامع فنی به منظور اتخاذ سیاست های موثر و مناسب، با این سه سازمان همکاری دارند و بیش از ۸۰ دولت از طریق کمیته مشورتی دولتی GAC توصیه های خود را به هیات مدیره آیکان منتقل می کنند. اما با همه این سازمان ها و کمیته ها، آیکان در نهایت زیر نظر دولت آمریکا اداره می شود و به صورت مستقیم از قوانین این کشور تبعیت می کند.

به طور کلی پس از تاسیس آیکان مقرر شد پس از دو سال این سازمان شرایط لازم را جهت انتقال کامل امور ذی ربط از وزارت بازرگانی آمریکا به بخش خصوصی فراهم آورد که در نهایت این انتقال عملی نشد، این تفاهم نامه چندبار تمدید و هربار مجموعه ای از اهداف جدیدی در جهت پیشبرد آیکان به سمت استقلال بر آن افزوده شد. آخرین زمان تمدید این تفاهم نامه سال ۲۰۰۳ بود که و طی آن، این قرارداد تا پایان سپتامبر ۲۰۰۶ تمدید شد.

اما این تمدید تفاهم نامه ها و تشکیل کارگروه های مختلف برای گسترش سیستم مدیریت آیکان رضایت دولت ها را جلب نکرد و شرکت های خصوصی، سازمان های بین المللی و کشورهای مختلف جهان همچنان تلاش می کنند با استفاده از اهرم های فشار، دولت آمریکا را برای تغییر رویکرد خود در قبال اینترنت تحت فشار قرار دهند.

زمانی که اوباما با شعار تغییر، موافقت خود برای تغییر ساختار سازمان آیکان را اعلام کرد، گمان می رفت در دور جدید مدیریت آیکان اتفاقات قابل ملاحظه ای رخ دهد که این اتفاقات در مرحله نخست چندان رضایت بخش نبود.

راد بکستورم که پیش تر مسؤولیت های متعددی را در نهادهای دولتی آمریکا در حوزه تامین امنیت فضای سایبر و مقابله با تهدیدهای امنیتی اینترنتی علیه این کشور بر عهده داشت، در ماه ژوئیه به ریاست آیکان برگزیده شد. این طور که پس از آغاز ریاست راد بکستورم مشخص شده، او قصد نداشت در جهت رفع یکی از مهم ترین دغدغه های اینترنتی کشورهای جهان مبنی بر کاهش تسلط آمریکا بر فضای مجازی قدمی بردارد. راد بکستورم به عنوان فردی که تا چندی قبل ریاست مرکز ملی امنیت سایبر آمریکا در وزارت امنیت داخلی این کشور و همین طور سمت مشاور اصلی مدیر مرکز National Intelligence این کشور را به عهده داشت، با کاهش تمرکزگرایی در آیکان به صراحت مخالف است و اعلام می کند که چنین کاری تاکنون هیچ گونه سابقه تاریخی نداشته و به نتیجه مناسبی نخواهد رسید.

اما در حالی که پیش بینی می شد بر اساس تفاهم نامه منعقد شده در سال ۲۰۰۶ هیچ گونه تغییری در حوزه مدیریت بین المللی سازمان آیکان رخ ندهد، با پایان قرارداد آیکان با دولت آمریکا در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹ اعلام شد که ایالات متحده به سایر دولت ها و بخش خصوصی امکان نظارت بیشتر بر فضای سایبر و مدیریت کلیه داده های مجازی را می دهد. این اقدام در حالی صورت گرفت که ناظران اروپایی و سایر منتقدان اعلام کرده بودند که انحصارطلبی دولت آمریکا در کنترل صدها میلیون کاربر اینترنتی در سراسر جهان مشکلاتی را برای آن ها به وجود آورده و باعث تاخیر در ارائه آدرس ها به زبان های غیرانگلیسی شده است.

بالاخره دولت آمریکا ضمن کاهش نقش مدیریتی و نظارتی خود در سازمان آیکان، موافقت کرد از هیات های مشورتی متشکل از نمایندگان دولت ها و بخش خصوصی از همه جهان استفاده کند. این هیات ها به بازبینی تصمیمات آیکان خواهند پرداخت تا این تصمیم ها به صورت علنی اتخاذ شوند، بیانگر منافع عمومی باشند و باعث تقویت پایداری و ترغیب رقابت میان نام های دامنه شوند. تصمیمات آیکان می تواند بر نام های دامنه های در دسترس، زبان تحت پوشش آن ها، قیمت آن ها و... تاثیر بگذارد.

راد بکستروم پس از جدایی آیکان از دولت آمریکا گفت: «اینترنت در مسیر طولانی ۱۰۰ درصد آمریکایی بودن تا ۱۰۰ درصد جهانی شدن به سر می برد».

وزارت بازرگانی آمریکا تضمین کرده که تنها یک کرسی را در این هیات ها به خود اختصاص دهد و بقیه کرسی ها در هیات ها را رهبران انتخاب شده به وسیله آیکان و کمیته مشورتی مقامات دولتی آن در اختیار بگیرند. اما توصیه های این هیات ها برای آیکان الزام آور نخواهند بود و وزارت بازرگانی آمریکا نظارت خود را بر دستکاری جزئیات نام های دامنه ها بر اساس یک قرارداد جداگانه با آیکان حفظ خواهد کرد که آن قرارداد بر اساس تفاهم نامه منعقد شده در سال ۲۰۱۱ به پایان می رسد. قرارداد جدید که نقش وسیع تر آیکان در تعیین دستور االعمل ها و خط مشی ها را پوشش می دهد، از اول اکتبر به اجرا درآمده و مورد استقبال جهانیان قرار گرفته است.

سازمان آیکان در جریان تصمیمات جدید خود توافق کرده که از این پس به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی بین المللی با دفتر مرکزی در کالیفرنیای آمریکا و همراه با دفترهایی در سراسر دنیا به فعالیت خود ادامه دهد. مدیر کنونی این سازمان توضیح داد: «برخی از منتقدان خارجی ممکن است بگویند که اداره اینترنت هنوز هم جهانی نشده است، اما این توافق نهایتا باعث تقویت بین المللی شدن مستمر آیکان می شود و این مهم ترین گامی است که در تاریخ در این زمینه برداشته شده است. دولت آمریکا معتقد است که آیکان یک سازمان با سهامداران متعدد است و باید بین المللی شود. مقامات آمریکایی به دنبال تغییر نقش جهانی آیکان تبریکات خود را اعلام کرده اند. البته باید توجه داشت که ما هم اکنون با مجموعه ای جدید از چالش ها روبه رو هستیم».

اگرچه دولت آمریکا دیگر کشورها را در نظارت آیکان سهیم کرده است، اما انتظار می رود که مقامات وزرات بازرگانی این کشور بیش از گذشته فعال شوند. در گذشته آمریکا به ندرت از نقش وتوی خود در تصمیمات آیکان استفاده می کرد و کمتر بازبینی های رسمی و عمومی را که در توافق جدید پیشنهاد شده است، انجام می داد. اما تحلیلگران فضای سایبر پیش بینی می کنند که با اتفاقات جدید، مقامات آمریکا از این پس فعالیت های گسترده تری را در این خصوص انجام خواهند داد تا همچنان بتوانند نقش تعیین کننده در جریان تصمیمات بین المللی اینترنت برعهده داشته باشند.

بر اساس مصالحه ای که در قرارداد جدید به عمل آمده، هیات های نظارتی باید هر سه تا چهار سال گزارش هایی را در مورد نحوه فعالیت های بین المللی اینترنت منتشر کنند. تعیین ترکیب این هیات ها عمدتا بر عهده مدیر کل آیکان خواهد بود. در حال حاضر یک آمریکایی مدیریت اصلی آیکان را برعهده دارد، رئیس این سازمان یک نیوزیلندی است و رئیس کمیته مشورتی دولتی آن نیز در اختیار یک شخص لتونیایی است.

در حال حاضر بسیاری از منتقدان از جمله ویویان ردینگ، پایان یافتن این دوران را فرصتی برای اصلاح مدیریت اینترنت می داند. ردینگ در بیانیه ای از چهارچوب جدید سازمان آیکان استقبال و خاطرنشان کرد که اکنون دولت های دیگر دست بازتری در آیکان دارند و باید از این فرصت استفاده کنند.

سازمان آیکان امیدوار است در ماه های آینده به تغییر روال ها برای افزودن پسوندهای اینترنتی جدید بپردازد که احتمالا صدها هزار آدرس اینترنتی جدید را به وجود خواهد آورد. این سازمان در خصوص هزاران سایت اینترنتی جدیدی که روزانه متولد می شوند، شیوه جدیدی را برای مشخص کردن نشانی های به کار رفته در اینترنت تدوین کرده که عملا ظرفیت این نشانی ها را تا بی نهایت بالا می برد. سیستم فعلی پروتکل اینترنتی شماره ۴ با علامت اختصاری IPv۴است که ظرفیتی معادل ۳/۴ میلیارد نشانی دارد. تاکنون دوسوم این ظرفیت مورد استفاده قرار گرفته و ظرفیت باقیمانده به علت افزایش سریع تقاضا رو به اتمام است. اما پروتکل اینترنتی شماره ۶ یا IPv۶ با ظرفیت "۳۴۰ میلیارد، میلیارد، میلیارد، میلیارد" شماره جایگزین IPv۴ می شود. با این حجم عظیم، عملا تا آینده دور نیازی به تغییر در سیستم تعیین نشانی ها دراینترنت احساس نخواهد شد و مشکل کمبود نشانی به وجود نخواهد آمد. اهمیت سیستم جدید در آن است که علاوه بر افزایش چشمگیر ظرفیت، میزان ایمنی نشانی ها نیز تا حد زیادی بالا می رود. زیرا همه نشانی ها به شکل رمزی ثبت می شوند و گشودن رمز آن ها به سادگی ممکن نیست. در حال حاضر هر نشانی اینترنتی برای بازدیدکننگان متعارف به صورت های مختلف مانند com. یا .org مشخص و برای خدمات دهندگان، با یک شماره پروتکل اینترنتی مانند ۱۲۵.۱۶۸.۱۶.۱ نمایان می شوند. این شماره تعیین کننده جایگاه شخص یا موسسه ایاست که نشانی مذکور را در اختیار دارد. آیکان در نظر دارد سیستم جدید IPv۶ را به تدریج و به صورت موازی با سیستم فعلی وارد شبکه کند و سیستم قدیمی را به آهستگی و طی یک دوره ۲۰ ساله کنار بگذارد.این سازمان همچنین در شرف ارائه مجوزی است که به موجب آن کل آدرس های اینترنتی برای اولین بار می توانند به زبان های دیگر به غیر از زبان انگلیسی ثبت شوند. به این ترتیب، افرادی که هم اکنون مجبورند برای ورود به سایت های تحت زبان خود، کلمات انگلیسی را تایپ کنند، آسان تر می توانند وارد اینترنت شوند.

مقامات آیکان بر این باورند که برای جلوگیری از تخلفات گسترده اینترنتی که روز به روز بر حجم آن ها افزوده می شود، نیاز به زمان بیشتری است تا بتوان با راه اندازی مناسب پسوندهای جدید، شرایط لازم برای استفاده از زبان های مختلف در آدرس های اینترنتی به صورت ایمن را فراهم کرد.

نویسنده: میثم لطفی