نگاهی به سبک هنری رضا عطاران

● رابطه میان انحصار و شربت غلیظ!
رضا عطاران در حالی قدم به دنیای ساخت سریال های طنز نهاد که تجارب ارزنده ای از ساخت و بازی در آیتم های کوتاه کمدی به دست آورده بود. ضمن اینکه نشست …

رابطه میان انحصار و شربت غلیظ!

رضا عطاران در حالی قدم به دنیای ساخت سریال های طنز نهاد که تجارب ارزنده ای از ساخت و بازی در آیتم های کوتاه کمدی به دست آورده بود. ضمن اینکه نشست و برخاست وی با بازیگران قدر این حرفه و همچنین نویسندگی در این حوزه، سبب شد که او دیدی همه جانبه به مقوله طنز پیدا کند. به عبارتی او در این وادی هم نوشت،هم بازی کرد و هم کارگردانی را تجربه نمود و از اینرو سریال های وی به شدت مورد استقبال مردم و مسوولین قرار گرفت و حال که چند سالی است سریالی برای سیما نساخته، خلا» نبود او به شدت احساس می شود.

عطاران با تکیه بر انسجام اصول سنتی یک خانواده، روالی کمیک را درگیر زندگی آنها می کند; روالی که برای اکثرخانواده ها ملموس و پذیرفتنی است. به عنوان مثال مگر می شود کسی با خط سیر اصلی سریال "متهم گریخت" ارتباط برقرار نکند.همین رئالیته بودن جریان درگیری زندگی امروز با موضوعی قابل فهم، شاکله ساختاری سریال های او را تشکیل می دهد و از آنجایی که وی دستی بر نوشتن دارد، به راحتی می تواند در تشخیص موقعیت های کمیک موفق عمل نماید. وقتی استخوان بندی در سریال های عطاران شکل گرفت کار وارد مرحله سخت تری می شود که همانا فضاسازی های متعدد است و این برخلاف کار بسیاری از کارگردانان طنز است. بسیاری از کارگردانان این حیطه، استخوان بندی را مهم تر از فضای داستانی می دانند که قرار است حوادث بر بستر آنها اتفاق بیفتد اما در کارهای عطاران این شاکله، روندی معکوس دارد.

مگر سوژه سریال "ترش و شیرین" تا قبل از عطاران کار نشده بود؟ پس چرا این سریال جزو یکی از برترین سریال های طنز تلویزیون پس از انقلاب است؟چون اولا فضاسازی ها به شدت نو و بکر بود و ثانیا شوخی هایی که در این فضاها به کار می آمد بسیار ضابطه مند و اصولی بود. شوخی هایی که ما در طنزهای عطاران می بینیم به شدت خاص است که در عین خاص بودن برای همه ما نیز اتفاق افتاده است به نوعی می توان برای این روال،عنوان"سهل الممتنع"را به کار برد. مخاطب در طنزهای عطاران به حرکات و گفتاری می خندد که خود در زمان های مختلف انجام داده است وحالت خودآگاه یا ناخودآگاه بیننده به این مساله، سبب رضایت خاطر او می گردد و این دقیقا همان رسالتی است که چارلی چاپلین در تعریف یک اثر خوب کمدی از خود ارائه داده بود.

بسیاری از کارگردانان ما نیز با نگرش به این سیاق عطاران، دست به ساخت اثر زدند و به صراحت می توان اذعان داشت که هیچیک نتوانستند موفقیت کار او را داشته باشند.عده ای تلاش کردند تا بدعتی پایه گذارند و شکلی آپارتمانی به طنزهای عطاران بدهند(چون لوکیشن سریال های عطاران هیچگاه در آپارتمان نبوده)اما اثرشان مقبول نیفتاد،عده ای هم تلاش کردند تا با همان تیم بازیگری عطاران موفقیت های وی را تکرار کنند که باز هم نتیجه ای حاصل نشد و اینجاست که می توانیم ادعا نماییم طنز عطاران طنزی خودساخته است که فقط به خودش اختصاص دارد و شاید از اینروست که وی هم اکنون در ساخت سریالی جدید دست به عصا شده و سخت گیری هایش افزون گشته است.

نکته تاثیر گذار در سریال های عطاران تطابق وحشتناک لوکیشن با بافت خانواده است. سریال "متهم گریخت" یا "خانه به دوش"بهترین نمونه برای این مدعاست; گاه این تطابق در مقام تناقضی ساختارمند ظاهر می شود و سریال بسیار خوبی چون "ترش و شیرین"را رقم می زند.

کاراکترهای آثار او هیچ پیچیدگی خاصی ندارند و آنالیز آنها برای بیننده بسیار ساده و دم دستی است بدون آنکه مخاطب بتواند رفلکس های مترتب بعدی را از روی اخلاقیات وی حدس بزند.

چارچوبه های نوشتاری متن شسته رفته است و هیچ هجو و آسمان ریسمانی شامل حال آن نمی شود. درست مانند شربت غلیظی که باید به آن آب اضافه کرد تا قابل خوردن شود.عطاران با سریال های فشرده خود به لحاظ قصه پردازی و نوع روایت، این شربت غلیظ را در اختیار مخاطب قرار می دهد و این مخاطب است که با استنباط ساده خود به مانند آب ریختن در لیوان شربت، می تواند طنز کاربردی عطاران را هضم نماید.

نویسنده : مجتبی اردشیری