یکشنبه, ۱۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 5 May, 2024
بهره گیری ادبیات فارسی از نهج البلاغه
موضوع گفتار ما، همان طور كه به استحضار رسیده است، بهرهگیری ادبیات فارسی از نهج البلاغه و یا از كلمات امیر المؤمنین (ع) است .
و صلّی اللَّه علی سیّدنا محمّد و اله الطّیّبین الطّاهرین. اللّهمّ انّا نشكوا الیك فقد نبینا صلواتك علیه و آله و غیبهٔ ولیّنا و كثره عدوّنا و قلّهٔ عددنا و شدّهٔ الفتن بنا و تظاهر الزّمان علینا فصلّ علی محمّد و آله و اعنّا علی ذلك بفتح منك تعجّله و بضرّ تكشفه و نصر تعزّه و سلطان حقّ تظهره و رحمهٔ منك تجلّلناها و عافیهٔ منك تلبسناها برحمتك یا ارحم الرّاحمین.
قبل از شروع بحث، باید چند نكته فنی را متذكر شوم.
اول این كه منظور ما از ادبیات در این بحث، مفهوم عام آن نیست، بلكه دو شاخه خاص ادب یعنی نظم و نثر است. اما خود گفتار ادبی چه نوع گفتاری است همه ما این مطلب را میدانیم كه وقتی كسی بخواهد معنائی را كه در ذهن دارد، به ذهن دیگری منتقل كند، مسلما توجهی به آرایشهای معنوی و یا لفظی ندارد، بلكه سعی میكند گفتارش را هر چه بهتر در قالب الفاظ رسا و متداول روز بریزد و با جمله بندیهای درست آن را بیان دارد و ما در اصطلاح، این نوع ادبیات را ادبیات عادی یا معمولی میگوییم. نوشتههای ما، نوشتههای مكاتباتی یا گزارشهای روزانهای كه عموما به استحضار مردم میرسد، مثل آنچه در روزنامهها و مجلاتخوانده میشود، از این دست میباشد. بگذریم از این كه در این ده بیست سال اخیر نثر بعضی از مطبوعات متأسفانه به صورتی در آمده است كه استفاده از آن حتی برای كسانی كه ممكن است سالها هم در ادبیات كار كرده باشند مشكل است آن یك بحث دیگریست، ولی به هر حال سعی و امید بر این است كه در چنین نوشتههائی، نویسندگان، روان، ساده و همه كس فهم بنویسند. اما اگر بیان مطلب از این مرحله تجاوز كند، یعنی گوینده یا نویسنده بخواهد كه تنها خود مطلب را بیان نكند بلكه گفتار خود را بیاراید و خواه از جنبه معنی و خواه از جنبه لفظ، سخن خود را با زیور صنایع آرایش دهد، چنین گفته یا نوشتهای را نوشته ادبی میگویند و مجموع این نوع آثار هست كه ادبیات منظوم و یا منثور را تشكیل میدهد.
حال گوینده در این كار چه غرضی دارد و چرا سخن خودش را ساده نمیگوید و آن را به آرایشهای لفظی و معنوی زیور میدهد، این بحثی است كه باید در كلاس مخصوص ادبیات مطرح بشود و اینجا مجالی برای آن نمیبینیم.
در طول چهارده قرن ادبیات عرب پس از اسلام و پس از نزول قرآن كریم، یعنی ادبیاتی كه با قرآن و با گفتار پیغمبر بارور شده و با كوشش نویسندگان و شعرا گسترش پیدا كرده و تكامل یافته است، و همچنین در طول دوازده قرن ادبیات منظوم و منثور فارسی، خیل عظیمی از شاعران و نویسندگان پیدا شدهاند و خواستهاند كه گفتار خود را در قالب الفاظ منتخب و برگزیده بریزند و الفاظ را چنان بیارایند كه تجلی دهنده معانی ناب و تازه باشد. صرف نظر از ادبیات عرب كه بحث ما در حال حاضر مربوط به آن نیست، تا آنجا كه تتبع ناقص ما مجال داده است، در حدود هزار و پنجاه دیوان چاپ شده در زبان فارسی داریم، و اگر در نظر بگیریم كه نسبت كتابهای چاپ شده به كتابهای چاپ نشده از یك سوم هم كمتر است، خواهیم دید كه چه جمعیت عظیمی در طول این دوازده قرن پیدا شدهاند و خواستهاند شعر بگویند. نویسندهها هم با این كه به این تعداد نمیرسند، اما به هر حال آنها هم گروه نسبتا معتنابهی هستند. حال اگر از همه فارسی زبانها و همه آنهائی كه درس خواندهاند، سؤال بكنند كه مثلا نام چند شاعر برجسته را در ادبیات فارسی بگوئید، شاید عدد شاعرانی كه گفته میشود از انگشتهای دست تجاوز نكند. حتی اگر از مختصصان ادب هم بپرسید بیش از ده نفر شاعر بزرگ را نام نخواهند برد، شاعرانی كه عظمتآنها مورد اعتراف همه باشد و مقامی یافته باشند كه آنها را جاودانه ادب ساخته باشد، و برای مردم خود، نمونه اعلی باشند. ممكن است كسی بپرسد كه چرا چنین است، چگونه است كه شاعران دیگر به این پایه نرسیدهاند جواب، فرصتی كافی لازم دارد و متاسفانه باز مجال لازم را نداریم. مختصرا بگوییم كه این بزرگان خصوصیاتی چشمگیر داشتهاند و این را همه ما اعتراف داریم. یعنی وقتی از همه ما بپرسند كه بزرگترین شاعر زبان فارسی كیست، یا حد اقل از نظر شما شاعر بزرگ فارسی در گذشته كیست، مثلا میگوئیم: سعدی یا حافظ یا مثلا ناصر خسرو. و اگر از ما بپرسند كه به چه دلیل، خوب نمونههائی از چرایش را میگوئیم كه بلی به این دلیل یا آن دلیل، اینها توانستهاند به هدفی كه مورد نظرشان بوده است برسند و دیگران نتوانستهاند و از همین جا است كه این ده نفر در طبقه بالای آن خیل عظیم گویندگان یا نویسندگان فارسی قرار میگیرند.
حالا نكته دیگری را در نظر بگیریم، و آن این كه این چند نفری كه برای شاعران و نویسندگان گذشته و حال نمونه اعلا هستند همه در كار خود میكوشیدهاند كه زیورهای گفتارشان را از گنجینه بگیرند و از سرچشمه سرشاری استفاده كنند و چه بسیار به این استفاده تفاخر میكردند، تظاهر میكردند و تصریح میكردند.
بهرهگیری از همین گنجینه و سرچشمه بود كه آن یك نمونه را در اوج اعلا قرار میداد و این همان درجهای است كه در اصطلاح ادبا به آن اعجاز میگویند، یعنی ریختن معانی در قالب الفاظی كه دیگران آن را درك بكنند، و اگر بخواهند نظیر آن معنی و لفظ را بگویند بر گفتن و سرودن شعری به آن زیبائی و بلاغت قادر نباشند. این حد اعجاز است.
در عالم اسلام، ما دو منبع را سراغ داریم كه ادیبان عرب و فارسی زبان به این دو منبع توجه داشتهاند، یعنی میكوشیدهاند تا گوهرهائی از این دو گنجینه بردارند و آن را زیور گفتار خودشان بكنند. یكی قرآن كریم است كه سخن خدا است و دیگری گفتار بنده خدا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع)، و سومی ندارد.
اما اختلاف سخن در این منابع و استفاده كنندگان از زمین تا آسمان است، و حتی آن ده نفر هم اگر نسبت به گذشتگان خود، اظهار فروتنی كرده باشند، افتخار نمیكنند. مثلا سعدی میگوید:
چه خوش گفت فردوسی پاكزاد،
كه رحمت به آن تربت پاك باد
میازار موری كه دانه كش است
كه جان دارد و جان شیرین خوش است.
شعر فردوسی را تضمین میكند ولی وقتی میخواهد از او نام ببرد نمیگوید فردوسی سخنی گفته كه من نمیتوانم مثل او بگویم. او را بعنوان شاعر پیشكسوتی میستاید، اما خود را از او كمتر نمیداند. لیكن شاعران و گویندگان نسبت به گفتار علی (ع) این طور نیستند. همه ادبای عرب و عجم افتخار میكنند و به این افتخار هم تظاهر میكنند، یعنی محرمانه و پوشیده یا بطور تضمین نمیگویند، به صراحت میگویند كه ما از این منبع فیاض بهره فراوان گرفتهایم. «عبد الحمید كاتب» نویسندهای است كه در آغاز قرن دوم هجری زندگی میكرده است. او را پدر فنّ كتابت به شمار آوردهاند. كاتب مروان بن محمد بود. او ایرانی الاصل بود و پدر زن «صالح بن نصر» كه او هم ایرانی و كاتب حجاج بن یوسف بود. در بارهاش گفتهاند كه این مرد، یعنی عبد الحمید، میگفت: هفتاد خطبه از خطبههای این اصلع را من فرا گرفتم تا قلمم به نویسندگی جاری شد.
باید توجه داشته باشیم كه این سخن در دوران حكومت اموی گفته شده است، یعنی دورهای كه هم دولت و هم وابستههای به دولت میكوشیدند تا فضایل آل محمد (ص) را محو كنند. ولی از آنجا كه خورشید را نمیشود به گل اندود، عبد الحمید كاتب، نویسنده مروان بن محمد (دشمن سرسخت خاندان علی (ع)) مجبور است بگوید كه من گفتار خودم را تحت تأثیر خطبههای علی (ع) نوشتم.
نویسنده:جعفر شهیدی
منبع:balaghah.net/nahj-htm/
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
امیرعبداللهیان حسین امیرعبداللهیان ترکیه دولت سیستان و بلوچستان جنگ انتخابات مجلس شورای اسلامی حجاب دولت سیزدهم افغانستان مجلس
سیل هواشناسی تهران شهرداری تهران بارندگی سازمان هواشناسی باران فضای مجازی یسنا آتش سوزی هلال احمر آموزش و پرورش
هوش مصنوعی خودرو دلار قیمت خودرو قیمت دلار مسکن قیمت طلا تورم بانک مرکزی بازار خودرو حقوق بازنشستگان ارز
مسعود اسکویی تلویزیون صدا و سیما جهان حج مهران غفوریان موسیقی صداوسیما سریال سینمای ایران سازمان صدا و سیما
رژیم صهیونیستی فلسطین اسرائیل جنگ غزه حماس روسیه آمریکا انگلیس اوکراین نوار غزه ایالات متحده آمریکا یمن
فوتبال پرسپولیس استقلال سپاهان رئال مادرید لیگ برتر باشگاه استقلال بازی باشگاه پرسپولیس علی خطیر جواد نکونام بایرن مونیخ
آیفون اینستاگرام دیابت اپل ناسا عکاسی تبلیغات موبایل گوگل
کبد چرب فشار خون گرما