جراحی فرهنگی قلب پایتخت

ساماندهی میدان مشق بعد از حدود هشت سال وقفه باز هم دردستور کار مسئولان سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است تا این منطقه به یک قطب فرهنگی تبدیل شود

ساماندهی میدان مشق بعد از حدود هشت سال وقفه باز هم دردستور کار مسئولان سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است تا این منطقه به یک قطب فرهنگی تبدیل شود.

چندی پیش معاون میراث فرهنگی در آخرین نشست خبری خود از تلاش مجدد برای ایجاد باغ فرهنگی در مجموعه حوزه باغشاه با افزودن ساختمان وزارت پست، وزارت امور خارجه، کتابخانه ملی و دیگر بناهای تاریخی ارزشمند خبر داده بود.

این وعده در حالی داده شد که حدود ده سالی از مصوبه هیات وزیران برای ساماندهی میدان مشق زمان قاجار یا باغ ملی فعلی برای ایجاد یک قطب فرهنگی می گذرد، اما این ساماندهی با وجود پایان یافتن کارهای مطالعاتی در دولت هشتم در طول سال های گذشته به فراموشی سپرده شد و با توجه به پیگیری مجدد معاونت میراث فرهنگی گویا قرار است این طرح دوباره به اجرا درآید.

اکنون در محوطه این میدان تاریخی، ساختمان های متعددی وجود دارد که بسیاری از آنها در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیست.

از بناهای ارزشمندی که در این منطقه وجود دارد، می توان به سر در باغ ملی، ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه، موزه ۱۳ آبان، موزه ایران باستان، موزه سکه، کتابخانه ملی، کاخ شهربانی، کاخ وزارت امور خارجه، عمارت ثبت اسناد و املاک، موزه پست و مخابرات، سازمان خدمات درمانی نیروهای مسلح فعلی، ساختمان شماره ۷ وزارت امور خارجه، بنای وزارت جنگ سابق و موزه ملک اشاره کرد.

این میدان از شمال به خیابان سرهنگ سخایی و از جنوب به خیابان امام خمینی(ره)، از شرق به خیابان فردوسی و از غرب به خیابان سی تیر محدود می شود و دلیل نام گرفتن آن به میدان مشق در زمان قاجار این بود که زمانی نظامیان در سربازخانه مرکزی آن، مشق نظام می کردند. علاوه بر آن اتفاقاتی چون اعدام میرزا رضا کرمانی، ضارب ناصرالدین شاه و اعدام شیخ فضل الله نوری، پرواز نخستین بالن، پرواز طیاره، نمایش دوچرخه سواری و... در این میدان رخ داده است، اما حالا بسیاری از بناهای تاریخی آن در دست نهادهای دولتی است و با وجود ظرفیت های بسیار برای تبدیل شدن به یک باغ فرهنگی به منطقه ای شلوغ برای کسب و تجارت و تردد انواع وسایل نقلیه مبدل شده است.

با توجه به ویژگی های تاریخی و ارزشمند این منطقه در اوایل سال ۱۳۸۲ هیات وزیران به منظور حفظ و احیای بناهای تاریخی و موزه های موجود، ساماندهی میدان مشق و تبدیل شدن آن را به قطب فرهنگی تاریخی تهران تصویب کرد برای اجرایی شدن آن نیاز بود تا بودجه ای در اختیار سازمان میراث فرهنگی برای تملک ساختمان های در اختیار دیگر نهادها قرار گیرد. طرحی که کار مطالعات آن در دولت هشتم به انجام رسید، اما در دولت نهم و دهم اجرای آن به صورت جدی پیگیری نشد و در این سال ها هم هیچ گاه مسئولان، پاسخ روشنی درباره سرنوشت آن ندادند.

هم اکنون مهدی حجت، معاون میراث فرهنگی از تلاشی دوباره برای ایجاد یک باغ فرهنگی در حوزه باغشاه خبر می دهد تا بتوان آن را با سرعت بسیار و با سرمایه گذاری اندک ایجاد کرد. وی می گوید: این مکان به دلیل نزدیکی به مترو و قرار گرفتن بناهای تاریخی ارزشمند می تواند به یک مجموعه فرهنگی خوب تبدیل شود.

محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه های کشور به عنوان یکی از مجریان انجام این طرح در گفت وگو با جام جم، این منطقه را یکی از تاریخی ترین مناطق تهران می داند و توضیح می دهد: تهران قدیم را می توان در این مجموعه شناخت و چنین مجموعه ای تاریخی در همه جای دنیا وجود دارد که این مناطق تاریخی را با کاربری فرهنگی حفظ کرده اند و سعی می شود برای جذب گردشگردی از آن استفاده شود.

وی ادامه می دهد: مردم کشورهایی که دارای چنین مجموعه تاریخی ارزشمندی هستند، معمولا برای هواخوری و پرسه زدن و کسب آرامش به چنین مکان هایی که تبدیل به یک مرکز فرهنگی و مناسب شده اند می روند، اما مردم ایران شاید اوقات خود را بیشتر ترجیح می دهند به خارج از شهر بروند و امروز شاهد آن هستیم که این منطقه تاریخی راسته فروش لوازم اتومبیل، ساعت، لوازم الکترونیک، موبایل و... شده است؛ در حالی که در هیچ جای دنیا چنین اماکن تجاری را در مرکز و قلب شهر ایجاد نمی کنند. متاسفانه امروز از تمام نقاط تهران و از شریان های مختلف جمعیت انبوهی وارد این منطقه می شود و جمعیت انبوهی عصر خارج می شود و در این منطقه می بینیم که وانت بارها و کامیونت ها در حال حمل بار هستند و تبدیل شدن این منطقه به محل خرید و فروش برخی از محصولات باعث شده است تا بافت تاریخی این منطقه کاربری مسکونی را از دست بدهد و خانه هایی که راسته بازار نیستند تبدیل به انبار شود که متاسفانه هر از گاهی نیز شاهد آتش سوزی در این خانه ها هستیم.

وی می افزاید: قبل از دولت نهم و دهم بحث ساماندهی این منطقه خیلی جدی مطرح شد و اجرای آن به مرحوم مهندس سراج الدین کازرونی که ۹ سال تجربه وزارت مسکن را به عنوان وزیر و چهار سال ریاست سازمان میراث فرهنگی را در کارنامه خود داشت، سپرده شد. ایشان با توجه به تجربیات و ارتباطشان با مدیریت کلان کشور این مسئولیت را پذیرفتند و من هم که آن زمان در موزه ملی مسئولیت داشتم با آقای کازرونی وارد مرحله اجرا شدیم؛ اولین اقدام ما این بود که تمام منطقه را نقشه برداری و وسعت آن را مشخص و علاوه بر آن ویژگی های هنری و کارکردهای آن را نیز شناسایی کنیم.

کارگر ادامه می دهد: در آن زمان مطالعات کامل انجام گرفت. مالکیت، قدمت و شرایط ایستایی بناها، دوره تاریخی و کارکردها مشخص و پیشنهاد شد که این بناها در این مجموعه چه کاربری هایی می تواند داشته باشد و چه میزان از این بناها کارکردهای فرهنگی خواهد داشت و همچنین مشخص شد که چقدر از این محوطه ها وقف هستند. همچنین ارزش ملک هایی که خصوصی هستند چقدر می تواند باشد نیز بررسی و گزارش آن برای تصمیم گیری به سازمان داده شد. این اقدامات زمانی به اجرا در آمد که دولت هشتم رو به پایان بود و برای ادامه طرح عملا در دولت نهم و دهم نیز هیچ کار عملی و اقدام جدی صورت نگرفت و طرح روی زمین ماند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا برای ایجاد یک باغ فرهنگی در این منطقه باید بناهای تاریخی که در دست برخی از نهادهاست تخلیه شود، می گوید: اجرای این طرح به این معنی نیست که برخی گمان می کنند وزارت خارجه در گام اول باید اینجا را تخلیه کند. اجرای این طرح قطعا مراحل مختلفی دارد؛ در بحث اول توافقی است که باید با شهرداری انجام شود و نوع کاربری که این منطقه می تواند داشته باشد مشخص شود و یک سری از بناهایی که از سوی ارگان های دولتی آماده واگذاری است و مورد استفاده نیست باید با آنها وارد تعامل شد. خود کتابخانه ملی و فضایی که آنجا وجود دارد خالیست و خیلی جا های دیگر هم وجود دارد، سازمان ها خودشان اعتراف می کنند که بناهایی که در اختیار دارند با کاربری های فعلی مناسب نیست و ساختمان ها در حال فرسایش است، بنابراین خود آنها تمایل دارند با سازمان میراث فرهنگی وارد مذاکره شوند و آنها را معاوضه کنند یا این که ما تشویق کنیم خود آنها موزه ایجاد کنند، مثلا اگر ساختمانی برای اداره ثبت است چه اشکالی دارد تبدیل به موزه اداره ثبت شود.

کارگر می گوید: در این منطقه تعداد ۱۱ موزه وجود دارد و از شاخص ترین نهاد هایی که آنجا حضور دارند می توان به وزارت امور خارجه و ارتش اشاره کرد.

مدیرکل موزه ها و بناهای تاریخی توضیح می دهد: برخی از نهادها برای اجرای این طرح ابراز تمایل کردند، ولی وارد مذاکره نشدیم؛ البته در دولت هشتم با وزارت امور خارجه صحبت شد، اما آن زمان وزارت امور خارجه هنوز ساختمان شهربانی را خریداری نکرده بود و اعلام کرده بود که فضایشان محدود است. هم اکنون که ساختمان شهربانی را خریداری و مرمت کرده اند، کار مذاکره یک مقدار مشکل تر است. به هرحال اینها موضوعاتی است که باید در مورد آن تصمیمات جدی گرفته شود و این طور نیست که بتوان در موردش راحت اظهارنظر کرد.

● مطالعه دوباره طرح

کارگر با اشاره به این که کار ایجاد باغ فرهنگی بعد از سال ها وقفه دوباره دنبال می شود، می گوید: چون در مصوبه هیات وزیران مجری و پیگیری کننده سازمان میراث فرهنگی است، سازمان باید یک بار دیگر طرح را مطالعه و یک گزارش جدید از جمع بندی ها به دولت ارائه و جلسات مشترک رسمی با شورای شهر و شهرداری برگزار کند. پیش از این درباره این موضوع صحبت بسیار شده است و شورای شهر در جریان عمومی آن قرار دارد. به هرحال باید نظر هیات دولت را درباره این گزارش بدانیم و بعد ببینیم آیا با آن موافقت خواهد شد و در نهایت مسئولیت به چه کسی واگذار می شود. چون در این طرح خیلی از دستگاه ها مثل وزارت راه و شهرسازی، میراث فرهنگی، شهرداری و وزارت کشور دخیلند و این طرح یکی از طرح های کلان ملی به حساب می آید. وی می افزاید: گزارش این طرح آن موقع به هیات دولت رفت، ولی چون اواخر عمر دولت هشتم بود پاسخی داده نشد و دولت نهم و دهم نیز به این طرح ابراز علاقه نکرد و واردش نشد، بنابراین طرح باید دوباره بازبینی شده و یک گزارش جامع به هیات دولت فرستاده شود.

وی درباره این که گزارش چه زمان تحویل داده می شود، می گوید: فعلا جلسات در حال شکل گیری است و سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی کار را شروع کرده است، هر چند مطالعات در آن زمان کافی بود، ولی باید روی آن مطالعات بررسی مجدد شود و درباره پیشنهادها و راهکارها باید نگاه جدیدی صورت گیرد. ما پیش بینی می کنیم که این گزارش را تا پایان سال به دولت ارائه دهیم.

سیما رادمنش